Εισαγωγή Μελέτης
Η ενεργειακή φτώχεια αρχίζει να αναγνωρίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο ως ένα κοινωνικό πρόβλημα με αυξάνουσα σημασία και σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία πολλών εκατομμυρίων πολιτών. Σε ό,τι αφορά την Ευρώπη, το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχειας επιδεινώνεται τα τελευταία χρόνια ακόμη και στις οικονομικά εύρωστες χώρες, καθώς η τελική τιμή της ενέργειας αυξάνεται, δίχως όμως να υπάρχει ανάλογη αύξηση στα εισοδήματα των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το 21,5% των νοικοκυριών της χώρας (8,5 εκατομμύρια πολίτες) ζούσε το 2013 σε κατάσταση ενεργειακής φτώχειας. Στη δημόσια συζήτηση δε, δεν λείπουν φωνές που καταφέρονται κατά της ενεργειακής μετάβασης σε καθαρές πηγές ενέργειας, αποδίδοντας σε αυτήν την πολιτική την άνοδο της ενεργειακής φτώχειας, ως συνέπεια της αύξησης των τιμών της ενέργειας. Η κριτική αυτή όμως αυτή αποκρύπτει την πολυπαραγοντική φύση του φαινομένου καθώς και τις πολύπλευρες διαστάσεις του προβλήματος, δυσχεραίνοντας την αντιμετώπισή του.
Με εξαίρεση μερικά κράτη, όπως η Μεγάλη Βρετανία, όπου το φαινόμενο έχει αναγνωριστεί από τη δεκαετία του ’90, ερευνάται και αντιμετωπίζεται με στοχευμένες πολιτικές, σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν υφίσταται ακόμη ούτε επίσημος ορισμός ούτε κοινά αποδεκτοί δείκτες για τη μέτρηση και την παρακολούθηση του φαινομένου. Αντίστοιχα, η επιστημονική έρευνα του φαινομένου είναι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ακόμη στα σπάργανα, και τα περισσότερα στοιχεία που υπάρχουν προκύπτουν από δευτερογενείς αναλύσεις. Η ενεργειακή φτώχεια εξακολουθεί να θεωρείται πρώτιστα ως έκφανση και συνέπεια της φτώχειας, η οποία ορίζεται με εισοδηματικά κριτήρια, και όχι ως αυτοτελές φαινόμενο. Οι ερευνητές της ενεργειακής φτώχειας, πάντως, υποστηρίζουν ότι δεν αρκούν μόνο τα εισοδηματικά κριτήρια, το ποσοστό δηλαδή των δαπανών ενός νοικοκυριού για την ενέργεια σε σχέση με το συνολικό εισόδημα, για την οριοθέτηση του φαινομένου. Απεναντίας, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλοι πα- ράγοντες εκτός από τις δαπάνες, που παίζουν ρόλο στο αν κάποιο νοικοκυριό δεν μπορεί (ή δεν θέλει) να θερμάνει ικανοποιητικά την κατοικία του (μέγεθος, ενεργειακή αποδοτικότητα του κτιρίου, τρόπος ζωής κ.λπ.) και γι’ αυτό ο καθορισμός της πραγματικής έκτασης του φαινομένου εξαρτάται από τον ορισμό και τους δείκτες μέτρησής του.
Στη μελέτη αυτή, παρουσιάζουμε τους παράγοντες που συνθέτουν το πολύπλευρο πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας καθώς και τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του. Στη συνέχεια γίνεται αναφορά σε πολιτικές και καλές πρακτικές για την αντιμετώπιση του φαινομένου από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, επεξεργαστήκαμε και καταθέτουμε μια σειρά προτάσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος στην Ελλάδα που δείχνουν την κατεύθυνση στην οποία πιστεύουμε ότι πρέπει να κινηθούν οι πολιτικές αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας. Πιο συγκεκριμένα, οι προτάσεις αυτές καταδεικνύουν την ανάγκη για μια ολιστική προσέγγιση πράσινης, κοινωνικής καινοτομίας που σε συνδυασμό με την επαρκή τεκμηρίωση του φαινομένου, μπορεί να προσφέρει βιώσιμες λύσεις, αναφορικά και με τα σημερινά δεδομένα της Ελλάδας. Οι προτάσεις αναπτύσσονται σε τέσσερις βασικούς άξονες: αλλαγές στην πολιτική, ενημέρωση και εκπαίδευση, αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας των κτιρίων και αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Κατά τη διάρκεια συγγραφής της μελέτης πραγματοποιήθηκαν δύο εργαστήρια με τη συμμετοχή εκπροσώπων υπουργείων, της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλων θεσμικών φορέων, ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων καθώς και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Στόχος των εργαστηρίων αυτών ήταν η συγκέντρωση όσο το δυνατό περισσότερων στοιχείων, προσεγγίσεων και απόψεων ανθρώπων που ασχολούνται με το θέμα από διαφορετικές σκοπιές.
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά όλους και όλες που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή μας και μοιράστηκαν μαζί μας τις γνώσεις και εμπειρίες τους. Ελπίζουμε η δημοσίευση του εγχειριδίου αυτού να δώσει ώθηση στο δημόσιο διάλογο και οι προτάσεις που περιέχονται να κριθούν και να αξιοποιηθούν από τις αρχές και όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, ώστε να μπουν οι βάσεις για μια συγκροτημένη στρατηγική και μια αποτελεσματική και βιώσιμη πολιτική καταπολέμησης της ενεργειακής φτώχειας, την οποία υφίστανται τόσοι συμπολίτες μας
Αλίς Κοροβέση ΙΝΖΕΒ
Κυριακή Μεταξά Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ Ελλάδας
Ελευθερία Τουλουπάκη ΙΝΖΕΒ
Νίκος Χρυσόγελος ΚοινΣΕΠ Άνεμος Ανανέωσης
Διαβάστε εδώ τη μελέτη: Η Ενεργειακή Φτώχεια στην Ελλάδα
gr.boell.org