Υφίσταται κοινωνική έρευνα απηλλαγμένη αξιών;

Ντούνης Ανδρέας 

Η κοινωνική έρευνα αποτελεί το ”όχημα” για την μελέτη και τον προσδιορισμό των κοινωνικών προβλημάτων, την στατιστική καταγραφή τους μέσω ειδικών μεθόδων και εργαλείων, για την πρόταση μέτρων και πολιτικών, για την αξιολόγηση προγραμμάτων και για την ποιοτική ”απεικόνιση” και αναπαράσταση των βιωμένων ανθρώπινων εμπειριών και της ανάλυσης των τεκμηρίων λόγου μέσω της ποιοτικής μεθοδολογίας έρευνας.

Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα όμως δεν μπορούν να οδηγήσουν, χωρίς ενδοιασμούς, στην απόλυτη αλήθεια. Η επιστημονική μέθοδος μπορεί να ολοκληρώσει έναν μικρό κύκλο επιστημονικής ”επιβεβαίωσης” μέσω της σχετικής αλήθειας την οποία και προτείνει, η οποία υποβάλλεται σε θεωρητικό ή εμπειρικό έλεγχο για

• την επιβεβαίωση,
• τον εμπλουτισμό ή αντιστρόφως την
• διάψευση/ακύρωσή της.

Πολλοί στοχαστές, κυρίως από τον θετικιστικό ”κύκλο”, υποστήριζαν ότι μία κοινωνική έρευνα θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από αξίες και αξιολογικές κρίσεις.

Κατά πόσο όμως αυτό είναι εφικτό;

Αν λάβουμε ως υπόθεση εργασίας ότι το εμπειρικό κομμάτι μίας κοινωνικής έρευνας προηγείται του θεωρητικού, τότε μπορούμε να διαπιστώσουμε τα εξής:

• Η ίδια η μέθοδος κατασκευής και σχεδίασης του εμπειρικού μέρους δεν μπορεί ποτέ να είναι ουδέτερη και απόλυτα αντικειμενική. Οι υπό μελέτη ερευνητικές ερωτήσεις, εφόσον στοχεύουν μόνο σε μία απλή δημογραφική καταγραφή, δεν συνιστούν κοινωνική έρευνα.
• Ο σχεδιασμός της κοινωνικής έρευνας συνίσταται στην διαπλοκή της ερμηνείας της κοινωνικής θεωρίας με την απόδοση της στην κατασκευή των εργαλείων έρευνας.
• Οι ερωτήσεις που εμπεριέχονται στα ερωτηματολόγια εμπεριέχουν αξίες και κρίσεις, και στοχεύουν να αποτελέσουν ένα βήμα ή σκαλοπάτι για την ανάλυση των δεδομένων που απορρέουν από αυτά.

Στην αντίθετη περίπτωση η διαπίστωση μπορεί να είναι πιο απλή και ξεκάθαρη – είναι δύσκολο έως ανέφικτο μία κοινωνική θεωρία να μην εμπεριέχει αξίες και να είναι ιδεολογικά ουδέτερη. Οι κοινωνικές θεωρίες αποτελούν τον μηχανισμό ερμηνείας του κοινωνικού και καθίστανται εν ουσία ένα αλληλένδετο μέρος της εμπειρικής διερεύνησης.

Ενώ η ερώτηση του τίτλου δεν μπορεί και δεν πρέπει να απαντηθεί τόσο σύντομα και ανεπιφύλακτα, μπορούμε εν κατακλείδι να παρατηρήσουμε και το κάτωθι:

Η άποψη για μία έρευνα που απαλλάσσεται από αξίες και αξιολογικές κρίσεις ίσως αποτελεί έναν ”τοίχο προστασίας” για όσους ερευνητές, επιστήμονες, ακαδημαϊκούς, στοχαστές επιδιώκουν τον ισχυρότατο δυνατό ιδεολογικό επηρεασμό, προσδιορισμό και επικαθορισμό.

Περαιτέρω Ανάγνωση

1. value-free approach – oxfordreference.com

2. Hammersley, Martyn (2018). Value-Free Sociology. In: Ritzer, George ed. The Blackwell Encyclopedia of Sociology. John Wiley & Sons, Ltd.

   DOI: https://doi.org/10.1002/9781405165518.wbeos1213

3. Allan N. Sharlin, Max Weber and the Origins of the Idea of Value-free Social Science

   European Journal of Sociology / Archives Européennes de Sociologie / Europäisches Archiv für Soziologie

   Vol. 15, No. 2, Citoyens armés, prétoriens désarmés (1974), pp. 337-353 (17 pages)