Η νομιμοποίηση της χρησιμοποίησης των αναλύσεων του λόγου για την έρευνα των κοινωνικών επιστημών

 
Ντούνης Ανδρέας

Στην σύγχρονη και αναλυτική επεξεργασία των επιστημών, η σημασία της θεωρίας περί του λόγου διαφαίνεται από την δυνατότητα εφαρμογής της στο κοινωνικό επιστημονικό πεδίο, καθώς και από την εφαρμογή της σε πλείστα συγγενή ή μη επιστημονικά πεδία. 

Πέρα όμως από την επιστημονική της νομιμοποίηση στο πεδίο της κοινωνικής έρευνας, η θεωρία περί λόγου διευρύνεται στην συμβολική αξιακή κατασκευή και ερμηνεία συγκεκριμένων κοινωνικών συστημάτων [1] και κοινωνικοπολιτικών ιδεολογιών.  

Οι μέθοδοι ανάλυσης λόγου έχουν την δυνατότητα να καταδείξουν τις πρακτικές σχηματισμού ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων, την ιδεολογική πλατφόρμα πάνω στην οποία «κουμπώνουν» οι κοινωνικές και πολιτικές δομές και να αναδείξουν τις πρακτικές επηρεασμού της κοινής γνώμης μέσα από τον κυρίαρχο εκφερόμενο λόγο της πολιτικής ηγεσίας και των ΜΜΕ [2]. Εν συνόλω, οι αναλυτές λόγου παραδέχονται οντολογικά την αρχή του κοινωνικού κονστρουξιονισμού, βάσει της οποίας η κοινωνική πραγματικότητα κατασκευάζεται μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές, και εν προκειμένω μέσα από τις πρακτικές του λόγου. 

Μέσα από την ανάλυση λόγου δίδεται η δυνατότητα στους ερευνητές να προβούν σε μελέτες πολιτικών, και κυρίως κοινωνικών πρακτικών που πέρα από την κοινωνική κατασκευή συγκεκριμένων κοινωνικών ευρύτερων δομών κατασκευάζουν και τον τρόπο καθημερινής κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Ειδικότερη χρησιμότητα διαφαίνεται στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής, με κύρια σημεία τον προσδιορισμό της ετερότηταςκαι του κοινωνικού αποκλεισμού μέσα από πρακτικές εκφερόμενου λόγου.

Η Κριτική Ανάλυση Λόγου (όπως αυτή εννοιολογήθηκε από τον Norman Fairclough) αποτελεί το πεδίο ανάλυσης λόγου που υπηρετεί την έννοια της κοινωνικής αλλαγής και της χειραφέτησης, χρησιμοποιώντας την κριτική διάσταση της έρευνας για να «υπηρετήσει» τις καταπιεσμένες κοινωνικές ομάδες.

Η συνεργατική παρέμβαση της κοινωνιολογίας, των επικοινωνιακών επιστημών αλλά κυριότερα της εφηρμοσμένης κοινωνικής πολιτικής μπορεί να αναδείξει την σημασία της θεωρίας του λόγου σε πράξεις δημοσιογραφικής, πολιτικής και επιστημονικής εκφοράς του καθώς και υπόρρητου επηρεασμού αξιακών συγκροτήσεων και ιδεολογιών. 

Η κυριότερη πρόκληση παρά ταύτα έγκειται στην εναπόθεση της χρησιμοποιούμενης γλώσσας πρωτίστως, και των επικοινωνιακών πρακτικών δευτερευόντως στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής σε τέσσερα διαδοχικά στάδια/επίπεδα: 

• Στο υπόστρωμα του χρησιμοποιούμενου λόγου ως μέσο αξιακής συγκρότησης. 
• Στο στάδιο της γλώσσας ως μέσο άσκησης εξουσίας. 
• Στο επίπεδο του προσδιορισμού της ετερότητας και της διαφορετικότητας ως ρατσιστικά επικαθορίσματα, και 
• Στην αποτελεσματικότητα των στρατηγικών του λόγου για την άσκηση πολιτικής και ειδικότερα κοινωνικής. 

[1] Βλέπε ενδεικτικά Howarth David: Discourse, Open University Press, Celtic Court, 2000.

[2] Σε σύζευξη με την ανάλυση των επικοινωνιακών πρακτικών και «τεχνασμάτων».

Πηγή: Ντούνης Ανδρέας, Εισαγωγή στην Κριτική Ανάλυση Λόγου, Εργασία εξαμήνου για το μάθημα: “Επιστημολογία και μέθοδοι κοινωνικών επιστημών”,  Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μεθοδολογία και Εφαρμογές στην Κοινωνική Πολιτική, Αθήνα, Φεβρουάριος 2011.

socialpolicy.gr