Η.Π.Α – Η επενδυτική τάξη και η τάξη της λοταρίας

Ντούνης Ανδρέας

Στις Η.Π.Α [1], η κουλτούρα της χρέωσης συμπορεύεται με την τελική αναδιαμόρφωση του πιστωτικού συστήματος ως προς τις κατηγορίες καταναλωτών που εξυπηρετεί.
 
Το πιστωτικό σύστημα στις Η.Π.Α έχει εν ουσία έναν διττό και έντονα αποκλίνοντα χαρακτήρα:
 
α) αυτόν που εξυπηρετεί τις αποταμιεύσεις και την συσσώρευση πλούτου για τις μεσαίες και ανώτερες τάξεις, μέσω μιάς καλά ελεγχόμενης αγοράς (δημιουργώντας την «επενδυτική τάξη» (investor class), και

β) αυτόν που συντελεί στην ανεξέλεγκτη συσσώρευση χρεών για τις κατώτερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις μέσω ληστρικών επιτοκίων ή «αποπλάνησης» για συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια (ενεχυροδανειστήρια, δανειστές ημέρας, τοκογλυφία, πιστωτικές κάρτες), δημιουργώντας την επονομαζόμενη τάξη της λοτταρίας (lottery class). 
 
Ειδικότερα, τα τυχερά παιχνίδια λειτουργούν ως μία φαντασιωσική επένδυση ή ελπίδα συσσώρευσης πλούτου, που εκπορεύει από το οικονομικό υστέρημα των ατόμων.
 
Οι οργανισμοί τυχερών παιχνιδιών έχουν επενδύσει έντονα στο φαντασιωσικό κομμάτι στις Η.Π.Α, μέσω στοχευμένων και επιθετικών διαφημιστικών μηνυμάτων καθώς και επέκτασης του κύκλου δραστηριότητας τους. 
 
Η διαφορά των δύο «τάξεων» δεν έγκειται στον βαθμό οικονομικής πειθαρχίας, αλλά στις ευκαιρίες και δυνατότητες πρόσβασης σε κατάλληλες πηγές πίστωσης και αποταμιευτικά ή επενδυτικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Η τάξη της λοτταρίας προσεγγίζεται συχνά από κερδοσκόπους με διαθέσεις δανεισμού,  με εξοντωτικά επιτόκια που δημιουργούν φαύλους κύκλους υπερχρέωσης. 
 
Η σύνοψη του θεσμικού παράγοντα στην διαμόρφωση της κουλτούρας της χρέωσης δίδεται με ξεκάθαρο και σαφή τρόπο από την Επιτροπή για την Αποταμίευση στις Η.Π.Α [2] : 
 
Στα χρηματοοικονομικά ζητήματα, όπως και στα περισσότερα κύρια ζητήματα, οι οργανισμοί επιρροής παίζουν έναν ρόλο στην καθοδήγηση των ατομικών επιλογών και στον καθορισμό των προτύπων κουλτούρας. Η ατομική επιλογή ενδέχεται να είναι λανθασμένη: Είναι δύσκολο για ένα άτομο να λάβει υπόψη του όλους τους παροντικούς και μελλοντικούς παράγοντες και να αξιολογήσει τα προσωπικά αποτελέσματα όπως και τα αποτελέσματα για άλλους. Επίσης, δεν μπορεί ο καθένας να επενδύσει τον χρόνο, την προσπάθεια, και την πρακτική ώστε να αποκτήσει την απαραίτητη γνώση και την αυτοπειθαρχία που θα έχει ως αποτέλεσμα την καλά πληροφορημένη λήψη απόφασης. Εδώ είναι που εισέρχεται ο ρόλος των οργανισμών επιρροής και εξουσίας. Καθορίζουν τις νόρμες, τις συμβάσεις  και τις αξίες που «θωρακίζουν» την ατομική λήψη απόφασης με ευρύτερη κοινωνική γνώση…. 
 
…. Ορισμένοι [όμως] οργανισμοί εξουσίας και επιρροής μεταδίδουν νόρμες και αξίες που προωθούν κακές επιλογές ή συνεισφέρουν σε άδικα αποτελέσματα. Αυτή είναι η κατάσταση με την σημερινή κουλτούρα της χρέωσης. Νέοι ισχυροί και επιθετικοί οργανισμοί προωθούν συμπεριφορές και στάσεις που υποβαθμίζουν το ήθος της αποταμίευσης, την ικανότητα να αποταμιεύσουμε και την ευκαιρία να επιτευχθούν σημαντικοί στόχοι ζωής..
 
Η τελική θεσμική αναδιαμόρφωση στο πιστωτικό σύστημα των Η.Π.Α είχε ως αποτέλεσμα από τις αρχές του ’90 να έχουν επεκταθεί τόσο ραγδαία οι άτυποι πιστωτές ώστε να βρίσκονται πλέον στις παρυφές του επίσημου χρηματοπιστωτικού συστήματος. 
 
Μία σημαντική παράμετρος της κουλτούρας της χρέωσης αποτελεί η παγίδα του πλαστικού χρήματος (the plastic trap). Στις Η.Π.Α., περισσότερες από ένα δισεκατομμύριο κάρτες βρίσκονται στην κατοχή των Αμερικανών καταναλωτών [3]. Οι κάρτες αυτές είναι είτε πιστωτικές είτε χρεωστικές, μετατρέποντας τα μετρητά σε αυτό που κοινά ονομάζεται «πλαστικό χρήμα». Είναι εντυπωσιακό ότι περισσότερο από τα  ¾ των νοικοκυριών στις Η.Π.Α έχουν στην κατοχή τους τουλάχιστον μία πιστωτική κάρτα [4] . Σύμφωνα με τον Mann, το χρέος που προκύπτει από τις πιστωτικές κάρτες στην Αμερική συσχετίζεται ως αιτία με μεγαλύτερο αριθμό αιτήσεων πτώχευσης [5].