Κοινωνικός Αποκλεισμός – Θεωρητική Προσέγγιση

Ντούνης Ανδρέας – Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην Κοινωνική Πολιτική, Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Προσεγγίζοντας τον ορισμό του κοινωνικού αποκλεισμού αντιλαμβανόμαστε ότι αποτελεί μία πολυσύνθετη και δυναμική διαδικασία αποξένωσης του ατόμου από τον κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό ιστό μιας χώρας[1].

Η σύγχρονη χρήση του όρου κοινωνικός αποκλεισμός είναι γόνος Γαλλικής προέλευσης, όπου και αφορούσε τα άτομα που δεν καλύπτονταν από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης μπισμαρκιανού τύπου. Αφορούσε τις περιπτώσεις των αποκλεισμένων (les exclus) οι οποίοι δεν καλύπτονταν από τους διοικητικούς μηχανισμούς κοινωνικής προστασίας. Κατά την δεκαετία του ’70 στην κατηγορία των αποκλεισμένων εντάσσονταν κυρίως τα άτομα με αναπηρία, οι μόνοι γονείς και οι νέοι ενήλικοι άνεργοι δίχως ασφαλιστική κάλυψη[2].

Το μεταπολεμικό κράτος πρόνοιας, μέσω μεθόδων στατιστικών ταξινομήσεων και της προϋπόθεσης της ομοιογένειας των κατηγοριών των κοινωνικά αποκλεισμένων, είχε την δυνατότητα να καθορίζει καθολικές ή «ομαδικές» πολιτικές κοινωνικής ένταξης [3]. Οι μόνοι γονείς εκλαμβάνονταν έτσι ως μία σχετικά ομοιογενή κατηγορία που καλυπτόταν από τα οικογενειακά επιδόματα.

Η εξατομίκευση και η ατομικότητα των περιπτώσεων των κοινωνικά αποκλεισμένων στις σύγχρονες κοινωνίες επιβάλλει μία προσέγγιση «ποιοτικότερου» χαρακτήρα που να βασίζεται στις προσωπικές ιστορίες [4].

Σύγχρονες προσεγγίσεις του όρου του κοινωνικού αποκλεισμού τον τοποθετούν επίσης στα πλαίσια του πολιτικού λόγου «διαχείρισης» του ή ακόμη στον άξονα της διάρρηξης του κοινωνικού δεσμού μέσω της πολλαπλής κοινωνικής μειονεξίας [5].

Η Levitas διακρίνει τρεις πολιτικούς λόγους για τον κοινωνικό αποκλεισμό: α) τον αναδιανεμητικό λόγο – που θέτει το ζήτημα της αναδιανομής εισοδήματος και την καταπολέμηση της φτώχειας για την άρση του κοινωνικού αποκλεισμού , β) τον λόγο περί κοινωνικής ενσωμάτωσης, όπου ουσιαστικά η ένταξη στην εργασία αποτελεί το καθοριστικό βήμα καταπολέμησης του αποκλεισμού και γ) τον λόγο περί «κατώτερης ηθικής τάξης» όπου οι αποκλεισμένοι ενοχοποιούνται για την κατάσταση που βιώνουν που προκαλείται από την «ανευθυνότητα» και το «χαμηλό ηθικό επίπεδο»[6].

Η προσέγγιση της διάρρηξης του κοινωνικού δεσμού λαμβάνει υπόψιν της την διάσταση της διαδικασίας αλλά την εντοπίζει στην συνθετότητα των παραγόντων που την επηρεάζουν. Έτσι, ο κοινωνικός αποκλεισμός αποτελεί μία διαδικασία διάρρηξης κοινωνικών δομών και σχέσεων με αιτιολογία ή/και αποτέλεσμα την πολλαπλή κοινωνική μειονεξία [7].