Σύζευξη Κριτικής και Θετικής Ανάλυσης Λόγου : Εφαρμογές στην Κοινωνική Πολιτική

Ντούνης Ανδρέας

Η μεθοδολογική σύζευξη της κριτικής ανάλυσης λόγου (κατά Fairclough) και της Θετικής Ανάλυσης Λόγου μπορεί να αποτελέσει ένα νέο γόνιμο πεδίο έρευνας για την μελέτη της κοινωνικής πολιτικής. Απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή μίας νέας πολυπρισματικής έρευνας αποτελεί η ανάλυση γραπτών, προφορικών και οπτικών ντοκουμέντων από την οπτική γωνία τόσο της κριτικής διάστασης όσο και της ανάδειξης και ανάλυσης των «θετικών κειμένων» και των καλών πρακτικών στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής. Η αναστοχαστικότητα θα πρέπει να ενυπάρχει ως στέρεη βάση αποφυγής σφαλμάτων, τόσο στα δύο ρεύματα ξεχωριστά, όσο και στην σύζευξή τους. 

Μία ένσταση φιλοσοφικού υπόβαθρου στην εφαρμογή της ΚΑΛ αποτελεί η ενσωμάτωση της αρχής του κοινωνικού κονστρουξιονισμού των εκφερόμενων λόγων. Υπάρχει μία αδιαμφισβήτη αλήθεια; Θα πρέπει να μας απασχολεί το ζήτημα αυτό, ή η ΚΑΛ θα πρέπει να απορριφθεί ως μία σχετικιστική προσέγγιση;  

Στο πεδίο εφαρμογής της συνύπαρξης του κοινωνικού με τον λόγο μπορούν να αναδειχθούν ενδιαφέροντα ερευνητικά ερωτήματα.  

Πρωτίστως, υπό ποιες πρακτικές λόγου τα κοινωνικά συστήματα και πρακτικές μεταβάλλονται; Οι πρακτικές λόγου αποτελούν την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την μεταβολή του κοινωνικού ή του ευρύτερου περιβάλλοντος; Κατά την άποψη του Fairclough, οι παγιωμένες κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές δομές δεν μεταβάλλονται από τις πρακτικές λόγου αλλά επηρεάζονται μέσω της διαμεσολάβησής τους. Στην ΚΑΛ η διαμεσολάβηση συχνότερα λαμβάνει αρνητική μορφή για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, ενώ στην Θετική Ανάλυση Λόγου λαμβάνει συχνότερα θετική μορφή. 

Υπο μία συνολικότερη θεώρηση, η κριτική ανάλυση λόγου μπορεί να αναδείξει τον τρόπο χρήσης της «γλώσσας του αποκλεισμού» [i], μέσα από την κατάδειξη του ρατσιστικού λόγου[ii], των ιδεολογιών που επικαθορίζουν τον γλωσσικό καθορισμό της ετερότητας, των γλωσσικών χαρακτηριστικών της διατήρησης των ανισοτήτων κατά φύλο, φυλή , κοινωνική τάξη, εισόδημα, επάγγελμα, μορφωτικό επίπεδο, εθνικότητα, και της εν γένει «διαφορετικότητας». Η ετερότητα αναπαρίσταται συμβολικά μέσω της γλωσσικής χρησιμοποίησης της αναπαράστασης του Άλλου. Οποιαδήποτε πρακτική λόγου η οποία εμπερικλείει μόνο συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και αποκλείει άλλες («Εμείς» και οι «Άλλοι» – «Εμείς» και «Αυτοί»), αποτελεί ξεκάθαρη ένδειξη ρατσιστικού λόγου και πρακτικών κοινωνικού αποκλεισμού. Επιπρόσθετα, η ΚΑΛ μέσα από την ανάλυση ευρύτερων κοινωνικών δομών μπορεί να ερευνήσει τα κοινωνικά περιβάλλοντα στα οποία διαμορφώνονται και διατηρούνται ιδεολογίες και λόγοι ρατσισμού και κοινωνικού αποκλεισμού.