Η Αθέατη «ματιά» στην υπερχρέωση των νοικοκυριών

Τα αίτια της υπερχρέωσης συνήθως τεκμηριώνονται βάσει των απροσδόκητων κοινωνικών και οικονομικών «σοκ» στην πορεία ζωής του ατόμου όπως η ανεργία, η ασθένεια, το διαζύγιο και ο χωρισμός. Σε επίπεδο Ε.Ε η προσπάθεια προσέγγισης ενός ενιαίου ορισμού είναι πολύ δύσκολη υπόθεση εξαιτίας των θεσμικών, δομικών, στατιστικών και θεωρητικών διαφοροποιήσεων ανά κράτος-μέλος.

Οι θεωρητικές προσεγγίσεις εστιάζουν είτε στην ευθύνη των πρακτικών «εξωφρενικής» πιστωτικής επέκτασης από την μεριά των τραπεζών, είτε στην υπαιτιότητα των «ασυγκράτητων» καταναλωτών εν μέσω μίας κουλτούρας δανεισμού και υπερκατανάλωσης. Αν και τα δύο σχήματα έχουν βάση και λογική, δεν διαθέτουν εξηγητική δυναμική.

Η μεν θεωρητική προσέγγιση της πιστωτικής επέκτασης είναι πραγματιστική και με σαφέστατες εμπειρικές αποδείξεις αλλά είναι μονομερής, καθώς έπρεπε να δημιουργηθεί μία τεχνητή «ανάγκη» ώστε οι καταναλωτές να αυξήσουν τα ποσοστά δανεισμού εν μέσω μίας γενικότερης καταναλωτικής κουλτούρας. Η τελευταία έπρεπε να «ενισχυθεί» και να «επεκταθεί» ώστε να δημιουργηθεί η έκρηξη του φαινομένου.

Η δε προσέγγιση της υπαιτιότητας των καταναλωτών είναι τόσο μονομερής όσο και «αμφιβόλων προθέσεων». Είναι μία σαφέστατη στρατηγική επίρριψης ευθυνών στα θύματα της απελευθέρωσης και απορρύθμισης της χρηματοπιστωτικής αγοράς και είναι μονομερής διότι αμελεί να αναλύσει τον ρόλο της πιστωτικής επέκτασης και του ανεύθυνου δανεισμού από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Η υπερχρέωση των νοικοκυριών πολύ συχνά, και εν μέρει λανθασμένα, ταυτίζεται με τις ανεξόφλητες οφειλές των δανειζόμενων από μία τράπεζα ή ένα πιστωτικό οργανισμό. Αυτό το γεγονός δημιουργεί ένα κλίμα θεωρητικής «συναίνεσης» αλλά αποκρύπτει τα πραγματικά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που βιώνουν τα νοικοκυριά εν μέσω περιόδου έντονης οικονομικής ύφεσης και κρίσης.

Έτσι, γίνεται προφανές ότι η φτώχεια και η αποστέρηση δημιουργούν νέες στρατιές υπερχρεωμένων οι οποίοι αδυνατούν να ανταποκριθούν σε βασικά έξοδα διαβίωσης (λογαριασμούς κοινής ωφέλειας, ενοίκια, έξοδα θέρμανσης, μεταφορικά έξοδα) και οι οποίοι χρησιμοποιούν ενδεχομένως τον δανεισμό ώστε όχι απλώς να εξομαλύνουν το επίπεδο κατανάλωσής τους, αλλά για να διατηρήσουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.