Ο Soren Kierkegaard για το άγχος

Επιμέλεια – Απόδοση στα Ελληνικά: Ιωάννης Φίλης 

Ο Δανός φιλόσοφος Soren Kierkegaard (1813-55) ο οποίος ανήκε στην υπαρξιστική κίνηση αναφέρθηκε εκτενώς στο θέμα του άγχους και στις βαθύτερες πηγές από τις οποίες αυτό πηγάζει.

Μάλιστα φάνηκε να βρίσκει μια καινούργια βάση όσον αφορά την ενότητα της προσωπικότητας με την Δυτική κοινωνία η οποία περνούσε απ’το στάδιο της βιομηχανικής επανάστασης και σε κομμάτια της κουλτούρας όπως η θρησκεία και οι επιστήμες. Ενώ ο Φρόυντ προσέγγισε το πρόβλημα από ψυχολογικής πλευράς ο Kierkegaard το «πλεύρισε» φιλοσοφικά.

Πίστευε ότι η αλήθεια του κάθε ατόμου βασίζεται στην εμπειρία και πως αυτή η εμπειρία υπάρχει μόνο απορρέουσα από τις ενέργειες του. Ο καθένας λοιπόν θεωρείται πως έχει την ελευθερία να σκέφτεται και να αποφασίζει τον δικό του δρόμο στη ζωή. Ο πυρήνας λοιπόν στην θεωρία του για το άγχος είναι το γεγονός πως προκύπτει ως αποτέλεσμα αυτής της ελευθερίας. Θεωρούσε πως η ελευθερία είναι ο στόχος για την εξέλιξη της προσωπικότητας ενώ μάλιστα χρησιμοποίησε τις λέξεις ελευθερία και πιθανότητα εναλλακτικά. Η πιθανότητα σύμφωνα με τον Kierkegaard στην ουσία διαχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα καθώς ο άνθρωπος έχει την αντίληψη της πιθανότητας, μπορεί να την οραματιστεί και να την κάνει πραγματικότητα με τις πράξεις του. Ο Kierkegaard ορίζει λοιπόν το άγχος ως την πιθανότητα της ελευθερίας ισχυριζόμενος πως το ενδεχόμενο του άγχους είναι πάντα ορατό μέχρι το σημείο που το άτομο ξεκινά να οραματίζεται την πιθανότητα. Δηλαδή εάν το άτομο «βλέπει» την πιθανότητα να προχωρήσει στην ζωή του παράλληλα «φλερτάρει» και με την ιδέα να μην το κάνει. Αυτό σαν αποτέλεσμα δημιουργεί μια εσωτερική σύγκρουση που καταλήγει σε άγχος.

Ο Kierkegaard ανέπτυξε επίσης μια θεωρία αυτογνωσίας σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνθρωποι αποκτούν γνώση του «καλού και του κακού» ανάμεσα στις ηλικίες 1-3 ετών το οποίο οδηγεί στην αυτό-συνείδηση. Αυτό δίνει στο άτομο την πιθανότητα συνειδητής επιλογής. Με την συνειδητή επιλογή έρχονται οι κρίσεις και οι συγκρούσεις. Το δεύτερο στάδιο είναι που το άτομο μπαίνει στην εξατομίκευση. Αυτό προκαλεί τις συγκρούσεις μεταξύ παιδιού και περιβάλλοντος και κυρίως με τους γονείς. Αυτές οι συγκρούσεις συχνά οδηγούν σε συναισθήματα περιφρόνησης και σε συναισθήματα αδυναμίας που καταλήγουν σε άγχος. Είναι επομένως αναγκαίο για κάποιον να περάσει το στάδιο αυτό της ανησυχίας και του άγχους ούτως ώστε να πετύχει την εξατομίκευση. Οι θέσεις αυτές δεν είναι και τόσο διαφορετικές από του Φρόυντ και άλλων ψυχαναλυτών καθώς και οι δύο επικεντρώνονται στις εσωτερικές συγκρούσεις που πρέπει να ξεπεραστούν εφόσον το άτομο έχει καταπιέσει τη συνειδητότητα του. Η αφύπνιση της ατομικής συνειδητότητας μπορεί να συγκριθεί με την ανάδυση του εγώ κατά Φρόυντ ενώ η περιγραφή του Kierkegaard για το άγχος πλησιάζει ακόμη περισσότερο στην ψυχανάλυση.

Το άγχος είναι μια επιθυμία γι’αυτό που κάποιος φοβάται, μια συμπαθητική αντιπάθεια. Το άγχος είναι μια ξένη δύναμη που κρατάει πίσω το άτομο και ως επόμενο δεν μπορεί να αποκοπεί αλλά ούτε έχει και την επιθυμία να το κάνει. Ο φόβος λοιπόν για κάποιον είναι και αυτό που επιθυμεί. Ο παραπάνω ισχυρισμός μπορεί φυσικά να συγκριθεί με την θεωρία της κάθεξης  του Φρόυντ η οποία αναφέρεται σε καταπιεσμένες επιθυμίες. Ο Kierkegaard ωστόσο προτείνει πως ο τρόπος να ξεπεραστεί το άγχος είναι η διάλυση όλων των πεποιθήσεων και των μοτίβων που έχει κάποιος από την παιδική του ηλικία. Για να εξελιχθεί το άτομο πρέπει να σχηματίσει καινούργια μοτίβα συγκεκριμένα στο κομμάτι που σχετίζεται με τους άλλους ανθρώπους. Η δημιουργία αυτοπροστασίας είναι μια συνεχής διαδικασία που συμβαίνει καθ’όλη την διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Το άγχος και η ενοχή είναι παρόν κάθε στιγμή που το άτομο γεννιέται στην κοινωνία γεγονός που σημαίνει την συνεχή αναδημιουργία του εαυτού ως ανεξάρτητου όντος και όχι μόνο ως φυσική γέννηση.

Επίσης αναφέρει και μια δυνατή σχέση που υφίσταται μεταξύ άγχους και δημιουργικότητας εννοώντας τις ανθρώπινες σχέσεις, την εργασία, τρόπους ζωής και τέχνη. Υποστηρίζει ότι κάθε εμπειρία δημιουργικότητας περιλαμβάνει επιθετικότητα ενάντια σε ήδη υπάρχοντα μοτίβα ή ενάντια σε άλλους ανθρώπους που υπάρχουν στη ζωή του ατόμου. Σε αυτό το σημείο οι ιδέες του Kierkegaard εφάπτονται με του Φρόυντ καθώς και τα δύο μοντέλα δίνουν έμφαση στις εσωτερικές επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις κατά την διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Αυτό λοιπόν το επαναλαμβανόμενο μοτίβο είναι που δίνει κίνητρο στο άτομο να ενεργήσει ενώ αυτή η ενέργεια που μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές συνήθως έχει ως αποτέλεσμα μια δημιουργική μορφή.

Πηγή: http://voices.yahoo.com/the-danish-philosopher-soren-kierkegaard-anxiety

socialpolicy.gr

Κράτα το