Της Θεοδοσιάδη Ηλιάνας, κοινωνιολόγου – Συχνά ακούγεται στις μέρες μας ότι ο αιώνας που διανύουμε είναι ο «αιώνας της γυναίκας». Προβάλλεται διαρκώς, άλλωστε, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ένας συγκεκριμένος τύπος γυναίκας. Προκλητικός, δυναμικός. Η γυναίκα που έχει κατακτήσει τη γνώση και που τα ποσοστά συμμετοχής της σήμερα στα πανεπιστήμια ξεπερνούν αυτά των ανδρών. Η γυναίκα πρωθυπουργός, ανώτατος δικαστής, επιχειρηματίας. Η γυναίκα δημιουργός σε όλες τις μορφές τέχνης. Πόσο όμως αυτή η προβαλλόμενη νέα πραγματικότητα αποδίδει την αλήθεια για τη θέση της γυναίκας στις σημερινές δυτικές κοινωνίες;
Δεν αμφισβητεί κανείς αυτήν την πραγματικότητα. Όμως όταν λέμε «γυναίκα» πρέπει να έχουμε κατά νου ότι δεν αναφερόμαστε στο σύνολο. Οι γυναίκες διαφοροποιούνται με κριτήριο την ηλικία, τη μόρφωση, το κοινωνικοοικονομικό status, το αν ζουν σε μεγάλα αστικά κέντρα ή στην περιφέρεια. Με τα κριτήρια αυτά, το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών εμφανίζει ακόμα και σήμερα (1) χαμηλότερο κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο, (2) έλλειψη κοινωνικού και μορφωτικού κεφαλαίου, (3) ελλιπή επαγγελματική κατάρτιση, (4) μικρότερη ανταγωνιστική διάθεση.
Από το 2008 και μετά, η πρόοδος που συντελούνταν στο τομέα της ισότητας των φύλων στην εργασία, την οικογένεια, και γενικά, σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής, ανακόπηκε. Η παγκόσμια οικονομία ζει στους ρυθμούς διαδοχικών κρίσεων: χρηματοπιστωτική κρίση, οικονομική κρίση και τώρα πλέον έχουμε περάσει στην κοινωνική κρίση η οποία αποτελεί παράγοντα που δεν πρέπει να υποτιμηθεί από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Σύμφωνα με Έκθεση της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων σχετικά με τον αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης στην ισότητα των φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών, η κρίση επιδεινώνεται από τα επονομαζόμενα μέτρα λιτότητας που έχουν επιβληθεί στα κράτη μέλη. Η κρίση έχει ιδιαίτερα σοβαρές συνέπειες για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε επισφαλή θέση, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, οι οποίες πλήττονται άμεσα – λόγω της απώλειας της θέσης εργασίας τους, περικοπών των αποδοχών τους, ή απώλειας της εργασιακής ασφάλειας – και έμμεσα, λόγω των περικοπών στις δημόσιες υπηρεσίες και την κοινωνική πρόνοια.
Οι γυναίκες, ενώ πλήττονταν ήδη πριν από την κρίση περισσότερο σε σχέση με τους άνδρες από την ανεργία, την επισφαλή απασχόληση και τους χαμηλούς μισθούς, υφίστανται πλέον την επίδραση των μέτρων που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις για να περιορίσουν τα δημόσια ελλείμματα με αποτέλεσμα να καθίστανται παράγοντας προσαρμογής στην κρίση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η τρέχουσα κρίση δεν είναι μόνο χρηματοπιστωτική και οικονομική, αλλά και κρίση της δημοκρατίας, της ισότητας, της κοινωνικής πρόνοιας και της ισότητας των δύο φύλων.
Εάν κανείς εξετάσει τις αριθμητικές επιπτώσεις θα βρεθεί μπροστά σε μια απογοητευτική εικόνα.
– Το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών στην ΕΕ, αφού ανήλθε στο 62,8% το 2008, μετά από σταθερή πρόοδο για διάστημα μεγαλύτερο της δεκαετίας, σημείωσε ελαφρά μείωση μετά την έναρξη της οικονομικής κρίσης, περνώντας στο 62,3% για το 2011. Εξακολουθούν να υπάρχουν πολύ μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεδομένου ότι το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών κυμαίνεται σήμερα μεταξύ 48,6% και 77,2%.
– Το ποσοστό ανεργίας των γυναικών παρέμεινε λίγο μεγαλύτερο το 2012 (10,7% των γυναικών έναντι 10,6% των ανδρών). Η ανεργία δε, των νέων γυναικών αυξήθηκε από 18,8% το 2009 σε 20,8% το 2011.
– Η συμμετοχή των μητέρων στην αγορά εργασίας είναι 12% χαμηλότερη από τη συμμετοχή των άτεκνων γυναικών, ενώ το ποσοστό απασχόλησης των πατέρων είναι κατά 8,7% υψηλότερο σε σχέση με το ποσοστό των άτεκνων ανδρών.
– Το 2011, ποσοστό 31,6% των γυναικών εργάζονταν σε θέσεις μερικής απασχόλησης έναντι ποσοστού 8,1% για τους άνδρες. Το φαινόμενο έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις που η Επιτροπή δεν μιλά πλέον για εργασία μερικής απασχόλησης αλλά για ανεργία μερικής απασχόλησης.
– Από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, ήταν μεγαλύτερος ο αριθμός των γυναικών που απασχολούνταν σε προσωρινές θέσεις εργασίας ή σε θέσεις μερικής απασχόλησης και η τάση αυτή εντάθηκε με την κρίση, με αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να αντιμετωπίζουν σήμερα αυξανόμενο κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού και το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στα νότια κράτη μέλη.
– Η κρίση πλήττει ιδιαίτερα έντονα τις ευπαθείς ομάδες γυναικών, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων των γυναικών με αναπηρίες, των μεταναστριών, των γυναικών που ανήκουν σε εθνοτικές μειονότητες, των γυναικών με χαμηλό επίπεδο επαγγελματικών προσόντων, των μόνων μητέρων, των γυναικών που δεν διαθέτουν μέσα διαβίωσης, και των γυναικών που φροντίζουν εξαρτώμενα άτομα.
– Το χάσμα στις αμοιβές μεταξύ ανδρών και γυναικών έφτασε σχεδόν στο 17 % από 15%.
Μεταφράζοντας τους αριθμούς, παρατηρούμε ότι η θέση της γυναίκας στη περίοδο που διανύουμε επιβαρύνεται σημαντικά και παρακάτω παρουσιάζονται μόνο μερικοί από τους αιτιολογικούς παράγοντες:
- Αυξημένος κίνδυνος απόλυσης, χαμηλότεροι μισθοί, μικρότερη κάλυψη από τα συστήματα κοινωνικής προστασίας.
- Η κρίση οδηγεί σε αυξανόμενη εκμετάλλευση των γυναικών τόσο στην επίσημη οικονομία όσο και στην παραοικονομία.
- Οι μόνες μητέρες και οι ανύπαντρες γυναίκες συνταξιούχοι υφίστανται τις μεγαλύτερες σωρευτικές απώλειες.
- Διαρκώς περισσότερες γυναίκες δέχονται να εργαστούν σε άτυπη και μη αμειβόμενη εργασία (εθελοντική ή μη), με μικρότερη κοινωνική προστασία, προκειμένου να ξεφύγουν από την κρίση. Σύμφωνα με μελέτη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης η οικιακή εργασία αντιπροσωπεύει το 33% του ΑΕΠ των κρατών μελών του.
- Μη επαρκής παροχή υπηρεσιών φροντίδας και φύλαξης παιδιών και άλλων εξαρτώμενων προσώπων, οικονομικά προσιτών, προσβάσιμων, ποιοτικών και συμβατών με τα ωράρια εργασίας πλήρους απασχόλησης γυναικών και ανδρών.
- Ο αντίκτυπος των περικοπών στις δημόσιες υπηρεσίες φροντίδας και υγείας, οδηγούν στην επανιδιωτικοποίηση της μέριμνας, και προστίθενται επιπλέον καθήκοντα φροντίδας στις γυναίκες, ο φόρτος των οποίων θα τις υποχρεώσει να επιστρέψουν στον παραδοσιακό τους ρόλο μέσα στην οικογένεια.
- Σε πολλά κράτη μέλη η πρόσβαση των γυναικών (ηλικίας 15-24 ετών) στην πρώτη απασχόληση με πλήρες ωράριο σημειώνει καθοδική πορεία μετά την έναρξη της κρίσης.
Οι περικοπές στους δημόσιους προϋπολογισμούς δεν είναι ουδέτερες ως προς το φύλο, επιτείνουν και θα συνεχίσουν να επιτείνουν τις ανισότητες μεταξύ των δύο φύλων, την ανεργία των γυναικών και τη θηλυκοποίηση της φτώχειας. Γι αυτό χρήζουν αξιολόγησης τα μέτρα λιτότητας για τα έμφυλα αποτελέσματα: Δεδομένων των πολύ διαφορετικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στους άνδρες και στις γυναίκες, όλα τα πακέτα στήριξης και τα μέτρα λιτότητας θα πρέπει να εξετάζουν πώς μπορούν να μη διαιωνίζουν ή αμβλύνουν ανισότητες μεταξύ των φύλων, για παράδειγμα με βάση την έμφυλη ανάλυση και εργαλεία κατάρτισης του προϋπολογισμού.
_____________________________________________
Πηγές:
«Κοινωνικός Αποκλεισμός- για τους ανθρώπους που παραμερίζουμε», Δέσποινα Παπαδοπούλου, Εκδόσεις Αρμός, 2002
«Το φύλο της κοινωνικής πολιτικής», Μαρία Στρατηγάκη, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2006
Απόσπασμα από την ομιλία της κας Άννας Πηλαβάκη, Επιστημονικής Συνεργάτιδας Επιτροπής Ισότητας των Φύλων στην Απασχόληση και στην Επαγγελματική Εκπαίδευση, στο Σεμινάριο Γραφείου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο και Κυπριακού Λόμπυ Γυναικών για δημοσιογράφους που διοργανώθηκε με θέμα “Γυναίκες και Οικονομική Κρίση”, 3 Απριλίου 2013, Σπίτι της Ευρώπης: Γυναίκες και Οικονομική Κρίση «Οι συνέπειες στην εργασία: Αριθμητικές και Ποιοτικές Επιπτώσεις»