Από το Κράτος Πρόνοιας στο Κράτος Επιτήρησης

Ντούνης Ανδρέας – Η έννοια του κράτους πρόνοιας ήταν πάντοτε επιφορτισμένη στην ιστορική της πορεία, με ιδεολογικά πρότυπα και επικρατούσες αξίες που επικαθορίζονταν από τις ιστορικοκοινωνικές και πολιτικοοικονομικές συνθήκες. Η μαρξιστική κριτική του παραδοσιακού δυτικού κράτους πρόνοιας κατέδειξε με σαφή επιχειρήματα την ταξική φύση της λειτουργίας του, την πρακτική των εδραιούμενων κοινωνικών ανισοτήτων καθώς και την επιβολή κοινωνικού ελέγχου και παθητικοποίησης της εργατικής τάξης μέσω των παροχών κοινωνικής πολιτικής.

Οι τεχνικές συλλογής δεδομένων και πληροφοριών από τους πολίτες, στο πλαίσιο της διαδικασίας της ταξινόμησης, της ιεράρχησης και της “εύρυθμης” και ευέλικτης λειτουργίας του κράτους πρόνοιας εξελίχθηκαν διαχρονικά και συνεχίζουν να εξελίσσονται με ταχύτατους ρυθμούς, με απαρχή την στατιστική συλλογή και επεξεργασία κοινωνικών δεδομένων.

Σήμερα, υπό το φως των αποκαλύψεων του Edward Snowden για την λειτουργία της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των Η.Π.Α (NSA) και το περιβόητο πρόγραμμα PRISM, η συζήτηση θα πρέπει να μετατοπιστεί στην ίδια την λειτουργία του κράτους: Από το Κράτος Πρόνοιας (Welfare State) στο Κράτος Επιτήρησης (Surveillance State), αναγνωρίζοντας παράλληλα την διαπλοκή των δύο συνιστωσών για την λειτουργία του κράτους.

Διαβάσαμε από τη Συλλογικότητα Tristero: “Το σύνολο των μετασχηματισμών που προωθούνται με το πέρασμα από το κράτος πρόνοιας στο κράτος ασφάλειας διέπεται από μία εξατομικευτική λογική που έχει ως αποτέλεσμα την διάσπαση των συλλογικών υποκειμένων {…}” Είναι μία ορθή διαπίστωση αλλά ελλιπής: το κράτος “ασφάλειας” δεν προσδιορίζεται μονάχα από τη διάλυση των συλλογικοτήτων και την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης αντίληψης περί ατομικής ευθύνης, αλλά κυρίως από τις εκλεπτυσμένες τεχνικές επιτήρησης που οδηγούν στην προκαθορισμένη “προληπτική” ασφάλεια των πολιτών υπό το πρίσμα του αισθήματος ενός συνεχούς κινδύνου.

Η κατάσταση είναι κάπως οξύμωρη: Η εξατομίκευση και η επικράτηση της ιδιωτικής σφαίρας συνδυάζεται με την πλήρη κατάργηση της ιδιωτικότητας: σύμφωνα με τον Τσόμσκυ, το κράτος (επιτήρησης) δημιουργεί το πλαίσιο-την επίφαση– της ελευθερίας για την έκφραση της πρωτοβουλίας των ατόμων. Ό, τι αντιβαίνει σε αυστηρά προκαθορισμένους κανόνες και ρυθμίσεις θεωρείται παραβατικό.

Στις Η.Π.Α η μετατόπιση είναι ξεκάθαρη: Από το Εθνικό Κράτος Πρόνοιας στο Εθνικό Κράτος Ασφάλειας και τελικώς στο Εθνικό Κράτος Επιτήρησης. Οι τεχνικές παρακολούθησης εκλεπτύνονται και αυξάνονται συνεχώς: από τις εγχώριες πτήσεις μη-επανδρωμένων αεροσκαφών, τις κάμερες παρακολούθησης στους δρόμους, την παρακολούθηση όλων των τηλεφωνικών συνομιλιών και διαδικτυακών επικοινωνιών κ.ο.κ. Παρόλα αυτά, αποτελεί μία κατάσταση μετάβασης, μία ιστορική ακολουθία: Σύμφωνα με τον Balkin, το “κράτος πρόνοιας απαιτούσε τεράστιες δυνατότητες επεξεργασίας δεδομένων ώστε να αναγνωρίζει τα υποκείμενα, στο όνομα της “ασφάλειας” και της έννοιας του “δημοσίου συμφέροντος” με τις σύγχρονες κρατικές λειτουργίες του δυτικού κόσμου να αποδεικνύουν περίτρανα αυτήν την διαπίστωση.

— Ποιός “κυβερνά” πλέον;

Βρισκόμαστε στην απόλυτη εποχή της φουκωικής διακυβέρνησης και της οργουελιανής κοινωνίας του Μεγάλου Αδελφού. Με την κυριαρχία των ψυχολογικών και συμπεριφορικών πρακτικών πρόβλεψης της ανθρώπινης πράξης, των τεράστιων τεχνολογικών δυνατοτήτων, την αυτοπειθάρχηση των υποκειμένων στην διαμοίραση απόλυτα προσωπικών δεδομένων, κυβερνόμαστε από κράτη που επιθυμούν πάση θυσία τις “πληροφορίες μας”.

Η συγκεκριμένη μετατόπιση έρχεται σε μία κρίσιμη ιστορική καμπή, όπου οι κοινωνικοί αγώνες εντείνονται και η διακυβέρνηση των υποκειμένων πρέπει να ισχυροποιηθεί. Η πρόβλεψη των “αποκλίνοντων” κοινωνικών συμπεριφορών είναι κομβικής σημασίας για την παγιοποίηση και λειτουργία των εκάστοτε διακυβερνήσεων.

__________

Πηγές:

Όλγα Β. Στασινοπούλου, Κράτος Πρόνοιας – Ιστορική Εξέλιξη – Σύγχρονες Θεωρητικές Προσεγγίσεις, σελ -19-21, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2006.

Συλλογικότητα Tristero: Πέντε σημεία για το πέρασμα στο Κράτος Ασφάλειας, Μάρτιος 2005.

Centennial Institute: Τhe philosophy of the “surveillance state”: people versus patterns

Κράτα το