Κοινωνικές ανισότητες στην Υγεία και Χρήση των Υπηρεσιών Υγείας

Ντούνης Ανδρέας -Η χρήση των υπηρεσιών υγείας συναρτάται με τις υγειονομικές ανισότητες ως προς την άνιση κατανομή του επίπεδου των δαπανών και των παροχών σε οποιοδήποτε σύστημα υγείας, που «μεταφράζεται» στην διαφοροποίηση ως προς την κατανάλωση και την προσφορά των υγειονομικών υπηρεσιών[1].

Οι ανισότητες στην χρήση υπηρεσιών εντοπίζονται , έτσι, σε δύο κύριους άξονες: α) σε αυτόν της προσφοράς υπηρεσιών υγείας, με κυριότερα εμπόδια την ύπαρξη χρόνων αναμονής για θεραπεία (λίστες αναμονής) – την γεωγραφική τοποθεσία των υπηρεσιών – το οικονομικό κόστος της υγειονομικής φροντίδας και την έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης για την διαθέσιμη φροντίδα, β) σε αυτόν της ζήτησης υπηρεσιών υγείας, με τις μεταβλητές ανισοτήτων να αφορούν το εισόδημα, την ηλικία, το φύλο, την γνώση, τις πεποιθήσεις, τις προτιμήσεις και τις ευκαιρίες[2].

Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι τα εμπόδια στην πρόσβαση και στην χρήση των υπηρεσιών υγείας δεν αφορούν πάντα τον άξονα της προσφοράς ή της ζήτησης διαζευκτικά, αλλά συχνά οι δύο άξονες αλληλοδρούν δημιουργώντας έντονες υγειονομικές ανισότητες.

Σε επίπεδο ΕΕ η πρόσβαση στην υγειονομική φροντίδα αποτελεί ένα ζήτημα κλειδί. Έχει κατηγοριοποιηθεί ως μία από τις κοινές αξίες των κρατών-μελών της ΕΕ, όπως συμφωνήθηκε τον Ιούνιο του 2006 από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης[3]. Η πρόσβαση όλων σε κατάλληλη υγειονομική και μακροχρόνια φροντίδα καθώς και η αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην πρόσβαση έχει επίσης προταθεί ως ένας κύριος στόχος προτεραιότητας μέσω της Ανοικτής Μεθόδου Συντονισμού για την Κοινωνική Προστασία και την Κοινωνική Ενσωμάτωση[4].

Μέσω της εφαρμογής της Α.Μ.Σ στο πεδίο της υγειονομικής περίθαλψης τέθηκαν τρείς μακροπρόθεσμοι στόχοι για την υποστήριξη της ανάπτυξης των εθνικών συστημάτων υγείας οι οποίοι τυποποιήθηκαν σε αντίστοιχες θεματικές κοινών στόχων[5], όπως διαφαίνεται στον κάτωθι πίνακα: 

ΠΙΝΑΚΑΣ  Κοινοί Στόχοι υγειονομικής περίθαλψης και μακροχρόνιας φροντίδας μέσω της Ανοικτής Μεθόδου Συντονισμού

Αναφορικά με την σύνδεση της χρήσης υπηρεσιών και τις ανισότητες στο επίπεδο υγείας των ατόμων, ο ανάστροφος νόμος της φροντίδας του Hart στις αρχές της δεκαετίας του ’70 κατέδεξε ότι τα επίπεδα υγειονομικής φροντίδας εμφανίζονταν χαμηλότερα για όσους είχαν την μεγαλύτερη ανάγκη[6].

Τα εμπόδια και οι περιορισμοί πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας αποτελούν ένα φαινόμενο που συνδέεται με αυτό των κοινωνικών ανισοτήτων στην υγεία. Παρά ταύτα,  συγκεκριμένες μελέτες καταδεικνύουν ότι η χρήση των υπηρεσιών υγείας ανέρχεται καθώς κατερχόμαστε την κοινωνικοοικονομική κλίμακα, εξαιτίας ίσως των αυξημένων επιπέδων νοσηρότητας[7].

Μία σημαντική παρατήρηση που πρέπει να κάνουμε, όμως, είναι ότι η εξισωτική διάσταση της πρόσβασης και χρήσης των υπηρεσιών υγείας δεν αφορά μόνο την ποσοτική διάσταση (επίπεδο ή συχνότητα χρήσης) αλλά και την ποιότητα των χρησιμοποιούμενων υπηρεσιών. Κατά αυτόν τον τρόπο, ομάδες του πληθυσμού που εμφανίζουν υψηλό βαθμό χρήσης εντούτοις βιώνουν εμπόδια στην πρόσβαση εάν η φροντίδα που τους παρέχεται είναι ακατάλληλη ή μερική σε σχέση με τις ανάγκες υγείας τους[8].

Επιπρόσθετα, αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι εισοδηματικά ανώτερες τάξεις διαθέτουν το προνόμιο της μεγαλύτερης γνώσης των παροχών ώστε να μπορούν να αξιοποιούν καλύτερα τις υπηρεσίες υγείας[9], καθιστώντας έτσι σημαντική την προώθηση του «υγειονομικού αλφαβητισμού» (health literacy) με στόχο την σύγκλιση της ενημέρωσης και των γνώσεων αναφορικά με τις παροχές των συστημάτων υγείας ανάμεσα στις βαθμίδες των κοινωνικοοικονομικών στρώματων.

Οι κοινωνικοοικονομικές διαφοροποιήσεις ισχύουν τόσο στην χρήση των νοσοκομειακών υπηρεσιών όσο και των υπηρεσιών πρόληψης ή/και προληπτικής ιατρικής, και έτσι καθίσταται σημαντικό να μελετηθεί η σχέση μεταξύ κοινωνικοοικονομικής θέσης και χρήσης υπηρεσιών υγείας.