Παυλίδου Άννα*
Με αφορμή την εξαιρετική έρευνα που πρόσφατα παρουσίασε η Έλενα Κατρίτση στην εκπομπή της «προσωπικά» στο τέως κανάλι της ΝΕΤ, είναι καιρός να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε πιο συνειδητοποιημένα το φλέγον αυτό ζήτημα. Η ενδο-οικογενειακή βία συνιστά κοινωνική μάστιγα και έχει λάβει έκρυθμες διαστάσεις σε αυτήν την δύσκολη οικονομική συγκυρία που βιώνουμε. Πλήττει όλα τα κοινωνικά στρώματα και δεν περιορίζεται μόνο στα άτομα που έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.Το αντίθετο μάλιστα,τα κρούσματα έχουν αυξηθεί και στα ανώτερα κοινωνικά επίπεδα και θύτες και θύματα είναι και άτομα ανώτερου μορφωτικού επιπέδου.
Αίτιά της είναι η πίεση, η οικονομική δυσπραγία,η κατάθλιψη,οι σκηνές ζηλοτυπίας,η κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά ,φαρμακευτικές ουσίες) και οι ψυχικές ασθένειες. Τα αποτελέσματά της είναι μακροχρόνια και το φάσμα τους είναι ευρύ: από την πρόκληση κατάθλιψης, χαμηλού αυτοσεβασμού και αυτοεκτίμησης, έλλειψης εμπιστοσύνης στους άλλους,ταπείνωση, απόρριψη, μέχρι και την κατάχρηση ουσιών και τα χρόνια προβλήματα υγείας. Ακόμη,το πρόβλημα θα αντιμετωπιστεί σημαντικά μόνο όταν απαντήσουμε στο ερώτημα: «Γιατί η κακοποιημένη γυναίκα δεν φεύγει;» και όχι στο ερώτημα: «Γιατί ο δράστης την χτύπησε;»
Αρχικά, η ενδο-οικογενειακή βία χαρακτηρίζεται ως ένα έγκλημα του κοινού ποινικού δικαίου. (άρθρο1, παρ 1 του ν 3500/2006).Η βία μπορεί να είναι σωματική,ψυχολογική , σεξουαλική ή οικονομική. Σύμφωνα με το άρθρο 1439 παρ.2 ΑΚ, η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μαχητό τεκμήριο ισχυρού κλονισμού του γάμου που οδηγεί στην αίτηση διαζυγίου (κατ’αντιδικία) και στην υπαίτια λύση του γάμου από μέρους του θύματος (όπως και στο άρθρο 3 του ν 3500/2006).
Ακόμη, στο τέταρτο Παγκόσμιο Συνέδριο του ΟΗΕ για τις γυναίκες που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1995 στο Πεκίνο όπου αποφασίστηκε η καταπολέμηση κάθε μορφής βίας εναντίον των γυναικών, η βία ορίστηκε ως «κάθε πράξη ή απειλή πράξης βίας που συνδέεται με το φύλο και οδηγεί ή ενδέχεται να οδηγήσει σε σωματικές, σεξουαλικές, ψυχολογικές βλάβες ή σε ταλαιπωρία της γυναίκας. Θύματα βίας γίνονται γυναίκες διαφόρων ηλικιών, φυλών, μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Η ανοχή στην άσκηση βίας ή την απειλή βίας πλήττει το βιοτικό επίπεδο,την προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια των γυναικών».
Όσον αφορά τον Ν 3500/2006 τέθηκε σε ισχύ στις 25 Νοεμβρίου 2007. Στο άρθρο 1 με τίτλο: «γενικές διατάξεις» δίνεται ο ορισμός της έννοιας καθώς και η έννοια και τα πρόσωπα της οικογένειας.Προκύπτει ότι η ενδο-οικογενειακή βία δεν πλήττει μόνο την σύντροφο ή σύζυγο αλλά και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, ερμηνεύοντας διασταλτικά την έννοια.
Στη παρ. 2 του άρθρου 1 ορίζεται ότι: «Οικογένεια, η κοινότητα που αποτελείται από συζύγους και συγγενείς τους πρώτου βαθμού εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και τα εξ υιοθεσίας τέκνα τους. Στην οικογένεια περιλαμβάνονται, εφόσον συνοικούν, εξ αίματος ή εξ αγχιστείας συγγενείς των ως άνω προσώπων μέχρι τον τέταρτο βαθμό καθώς και πρόσωπα των οποίων επίτροπος, δικαστικός συμπαραστάτης ή ανάδοχος γονέας έχει ορισθεί μέλος της οικογένειας. Υπό την προϋπόθεση ότι τα παρακάτω πρόσωπα συνοικούν, οι διατάξεις του παρόντος νόμου εφαρμόζονται και στη μόνιμη σύντροφο του άνδρα ή στον μόνιμο σύντροφο της γυναίκας και στα τέκνα, κοινά ή ενός εξ αυτών, ή εξ υιοθεσίας». Στη παρ.3 του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι: « Θύμα ενδοοικογενειακής βίας, έιναι και το μέλος της οικογένειας σε βάρος του οποίου τελείται αξιόποινη πράξη κατά τα άρθρα 6, 7, 8 και 9 του παρόντος, όπως επίσης και το ανήλικο μέλος ενώπιον του οποίου τελείται τέτοια αξιόποινη πράξη.»
Στο άρθρο 2 ορίζεται η απαγόρευση χρήσης βίας. Σε αυτό το σημείο θα ερμηνεύσουμε διασταλτικά τον όρο «βία» ο οποίος περιλαμβάνει την σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική και οικονομική του έκφανση. Η σωματική βία περιλαμβάνει τον φυσικό περιορισμό του ατόμου μέχρι και την χειροδικία,όπως χτυπήματα,χαστούκια,τράβιγμα μαλλιών,ρίψη αντικειμένων ή επίθεση με κάποιο αιχμηρό αντικείμενο.
Η ψυχολογική βία περιλαμβάνει την τρομοκράτηση, τις απειλές,τον εκβιασμό,τον εκφοβισμό του ατόμου,καταστροφή περιουσιακών στοιχείων, προσβολές, ύβρεις, χλευασμό, εξευτελισμό της συντρόφου ή συζύγου δημοσίως, υποτίμηση της προσωπικότητας και των ικανοτήτων της, απομόνωση του θύματος από το οικείο του περιβάλλον.
Η σεξουαλική βία περιλαμβάνει την σωματική κακοποίηση και πολλές φορές ταυτίζεται με την σωματική βία. Ο δράστης ασελγεί, εξαναγκάζει το θύμα να συμμετάσχει σε ανεπιθύμητες πράξεις,το παρενοχλεί,το εκμεταλλεύεται σεξουαλικά μέχρι και το εκπορνεύει με αποκορύφωμα την χρήση πορνογραφικού υλικού. Τέλος, όσον αφορά την οικονομική βία,αυτή περιλαμβάνει την παρακράτηση οικονομικών πόρων όπως χρήματα ή πιστωτικές κάρτες, εκμετάλλευση των χρημάτων του θύματος για προσωπικό όφελος και αποτροπή του θύματος από την επαγγελματική του ενασχόληση.
Όσον αφορά τις αστικές διατάξεις, το θύμα μπορεί να ζητήσει διαζύγιο όπως προαναφέρθηκε,(άρθρο 3 του νόμου). Σε περίπτωση που χρησιμοποιηθεί η άσκηση σωματική βίας εναντίον του τέκνου ως μέσο σωφρονισμού από μέρους του γονέα-δράστη, αυτός θα υποστεί τις συνέπειες την κακής άσκησης της γονικής μέριμνας , σύμφωνα με το άρθρο 1352 ΑΚ, (άρθρο 4 του νόμου). Ακόμη, το θύμα δικαιούται χρηματική αποζημίωση λόγω ηθικής βλάβης (932 ΑΚ) η οποία δεν μπορεί να είναι κατώτερη των 1000 ευρώ (άρθρο 5 του νόμου).
Όσον αφορά τις ποινικές διατάξεις, ισχύουν τα εξής : στο άρθρο 6 που τιτλοφορείται «ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη» ορίζονται τα εξής:
«1. Το μέλος της οικογένειας το οποίο προξενεί σε άλλο μέλος σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους.» (επιβάλλεται στερητική της ελευθερίας ποινή για τον δράστη, άρθρο 51 ΠΚ και άρθρο 53 ΠΚ, η φυλάκιση θα είναι από ένα έτος μέχρι και πέντε έτη) «2. Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου είναι δυνατόν να προκαλέσει στο θύμα κίνδυνο για τη ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών. (βλ άρθρα 51 ΠΚ και 53 ΠΚ) Αν επακολουθήσει βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. (άρθρο 51 ΠΚ και άρθρο 52 παρ 3 ΠΚ, δεν θα υπερβαίνει τα 20 έτη) Αν ο υπαίτιος επεδίωκε ή αποδέχθηκε το αποτέλεσμα της πράξης του, τιμωρείται με κάθειρξη.»(άρθρο 51 ΠΚ και άρθρο 52 παρ.2 ΠΚ,εφόσον δεν ορίζεται η κάθειρξη εάν θα είναι ισόβια ή πρόσκαιρη,αυτή θα είναι πρόσκαιρη) «3. Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου τελέσθηκε σε βάρος εγκύου ή ενώπιον ανήλικου μέλους της οικογένειας ή σε βάρος μέλους της, το οποίο από οποιαδήποτε αιτία είναι ανίκανο να αντισταθεί, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών.» (βλ άρθρα 51 και 53 ΠΚ)«4. Αν η πράξη της πρώτης παραγράφου συνιστά μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη. (βλ άρθρα 51 ΠΚ και 52 ΠΚ) Αν το θύμα είναι ανήλικος επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών.» (άρθρο 52 ΠΚ).
Επιπρόσθετα, στο άρθρο 7 που τιτλοφορείται ως «ενδοοικογενειακή παράνομη βία και απειλή» ορίζονται τα εξής: «1. Το μέλος της οικογένειας το οποίο εξαναγκάζει άλλο μέλος της οικογένειας σε πράξη, παράλειψη ή ανοχή χωρίς το θύμα να υποχρεούται, κάνοντας χρήση βίας ή απειλής με σπουδαίο και άμεσο κίνδυνο, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών, ανεξάρτητα αν το απειλούμενο κακό στρέφεται εναντίον του ίδιου του θύματος ή κάποιου από τους οικείους του.» (άρθρο 53 ΠΚ και ακόμη,τιμωρείται αυστηρότερα η επιβαλλόμενη αυτή ποινή σε σχέση με την παράνομη βία του 330 ΠΚ και την απειλή του 333 ΠΚ) «2. Το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί τρόμο ή ανησυχία σε άλλο μέλος της οικογένειας απειλώντας το με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη τιμωρείται με φυλάκιση.» (άρθρο 53 ΠΚ).
Στο άρθρο 8 του νόμου ορίζεται ο βιασμός μόνο που απαλείφεται η λέξη «εξώγαμη» από το άρθρο 336 παρ 1 του ΠΚ, που όμως ήδη δεν υπάρχει από τη θέση σε ισχύ του ν 3500/2006. Ο βιασμός από τον σύζυγο ή τον σύντροφο,τιμωρείται όπως ακριβώς και ο βιασμός που τελείται από κάποιον άγνωστο.
Στο άρθρο 9 με τίτλο «ενδοοικογενειακή προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας» ορίζεται ότι «το μέλος της οικογένειας το οποίο προσβάλλει την αξιοπρέπεια άλλου μέλους της με ιδιαίτερα ταπεινωτικό λόγο ή έργο το οποίο ανάγεται στη γενετήσια ζωή του τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών.» (άρθρο 53 ΠΚ). Ακόμη, στο άρθρο 10 του νόμου, με παράτιτλο «παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης» ορίζεται ότι «όποιος σε υπόθεση ενδοοικογενειακής βίας απειλεί μάρτυρες ή μέλος της οικογένειάς τους ή ασκεί βία εναντίον τους ή τους δωροδοκεί με σκοπό την παρακώλυση απονομής της Δικαιοσύνης τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών έως τριών ετών.» (άρθρο 53 ΠΚ)
Μολαταύτα,οι περισσότερες γυναίκες-θύματα, φοβούνται να μιλήσουν ανοικτά για το θέμα.Οι περισσότερες πιστεύουν ότι πρέπει να υπομείνουν αυτόν τον γολγοθά για να μην διαλυθεί ο ιστός της οικογενειακής ζωής. Άλλοτε πλανώνται ότι δεν ανταποκρίνονται σωστά στο ρόλο τους ως σύζυγοι ή και ως μητέρες ενοχοποιώντας τους εαυτούς τους και επωμιζόμενες όλη την ευθύνη. Ως επί το πλείστον,οι μητέρες θύματα,σκέφτονται το μέλλον των παιδιών τους, μήπως και αφήσουν τα παιδιά τους χωρίς πατέρα και μάλιστα να μην στιγματιστούν και αυτά στο σχολείο τους, στις παρέες τους και στην μετέπειτα ζωή τους. Η κατάσταση χειροτερεύει, όταν οι γυναίκες θύματα εξαρτώνται οικονομικά από το σύζυγο-δράστη και δυσκολεύονται να βρουν εργασία.
Εκτός αυτού,ο δράστης μετά από το επεισόδιο, φέρεται ως μετανιωμένος και απολογητικός, δίνοντας υποσχέσεις, κάνοντας δώρα και λέγοντας γλυκόλογα στη γυναίκα του,πράγμα που αναιρείται στην πορεία,οι υποσχέσεις αποδεικνύονται φρούδες και ο θύτης ξαναπράττει με τον ίδιο αποτρόπαιο τρόπο, ή και ακόμα χειρότερα. Σε αυτήν την περίοδο της νηνεμίας, η γυναίκα-θύμα ξεγελά τον εαυτό της και πείθεται ότι δεν θα ξανασυμβεί. Επίσης, ο φόβος της γνωστοποίησης του προβλήματος και ο συνακόλουθος κοινωνικός στιγματισμός καθώς και το αίσθημα της λύπησης που θα τους προκαλέσει ο κοινωνικός τους περίγυρος,επιτείνουν το πρόβλημα.Πιστεύουν ότι αυτό το πρόβλημα δεν έχει εμφανιστεί στη δική τους ζωή και αδυνατούν να το συνειδητοποιήσουν.Ακόμη,ο φόβος που νιώθουν ότι ο σύζυγός τους θα προβεί σε αντίποινα και θα φθάσει στα άκρα,(δεν είναι άλλωστε λίγες οι περιπτώσεις που ο θύτης δολοφόνησε το θύμα) επιτείνουν το βασανιστήριο που ζουν αυτές οι γυναίκες.
Έχουν δημιουργηθεί τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης όπως είναι για παράδειγμα η «Γραμμή SOS ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ κατά της οικογενειακής βίας του Δικτύου Γυναικών Ευρώπης» η οποία είναι πανελλαδικής εμβέλειας και προσφέρει νομική και ψυχολογική στήριξη από δίκτυο εθελοντών/τριών νομικών και ψυχολόγων, αλλά και η «Τηλεφωνική Γραμμή Άμεσης Κοινωνικής Βοήθειας».
Επιπλέον,έχουν δημιουργηθεί και φορείς φιλοξενίας και στήριξης όπως είναι «το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ)» το οποίο προσφέρει ψυχοκοινωνική στήριξη, φιλοξενία (έως τρεις μήνες), η «Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου Θεσσαλονίκης»η οποία προσφέρει ψυχοκοινωνική στήριξη, σίτιση, φιλοξενία (έως τρεις μήνες),αλλά και η «Στέγη γυναικών (και μητέρων) του Τάγματος της Μητέρας Τερέζας της Καλκούτας» η οποία προσφέρει φιλοξενία, σίτιση, ένδυση και πληροφόρηση».
Επίσης, συναντούμε και εξειδικευμένους φορείς στήριξης, όπως είναι οι: «ΑΡΣΙΣ», Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων ,η « ΕΡΓΑΝΗ», Κέντρο Στήριξης της Απασχόλησης και της Επιχειρηματικότητας των Γυναικών, το «Κέντρο Κοινωνικής Υποστήριξης Γυναικών (Κ.Κ.Υ.Γ.)», η «Εταιρία για τον Κοινωνικό Αποκλεισμό και την Ψυχική Υγεία (Ε.Κ.Α.Ψ.Υ.)», η «ΧΕΝ» και η «PRAKSIS» που περιλαμβάνει προγράμματα ανάπτυξης κοινωνικής στήριξης και ιατρικής συνεργασίας.(προκύπτει από το ακρωνύμιο).
Συμπληρωματικά, η ενδο-οικογενειακή βία,σε περίπτωση που υπάρχουν και τέκνα στην οικογένεια,μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημία στον ψυχισμό τους.Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες επεισοδίων βίας μέσα στην οικογένεια μπορούν να αναπτύξουν σοβαρά μαθησιακά προβλήματα ή δυσκολίες.Μπορεί να γίνουν καταθλιπτικά και να έχουν χαμηλό αυτοσεβασμό. Είναι επίσης πιθανότερο να γίνουν βίαια τα ίδια,να καταφύγουν στις καταχρήσεις και σε αντικοινωνική συμπεριφορά και να γίνουν και οι ίδιοι δράστες στον ενήλικό τους βίο.
Επιπλέον, θέλω να επισημάνω ότι επικεντρώθηκα στις κοινωνιολογικές προεκτάσεις του ζητήματος και ανέλυσα συγκεκριμένα μόνο άρθρα του ν 3500/2006,τα οποία περιλαμβάνουν διατάξεις του ουσιαστικού ποινικού δικαίου. Θεώρησα σκόπιμο σε ένα μεταγενέστερο άρθρο να εξηγήσω εκτενώς τα υπόλοιπα κεφάλαια και άρθρα του νόμου,τα οποία αναφέρονται σε δικονομικά ζητήματα. Ο θεσμός της ποινικής διαμεσολάβησης (κεφ ΄Δ), οι δικονομικές διατάξεις (κεφ Έ), και η αρωγή των θυμάτων (κεφ ΣΤ΄), ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Και όχι μόνο αυτό,θεώρησα ορθότερο να υπάρχει μια αλληλουχία στην ερμηνεία των άρθρων και όχι η μίξη άρθρων και διατάξεων.
Για όλους τους ανωτέρω λόγους,είναι απαραίτητο για την γυναίκα-θύμα να μην φοβηθεί να μιλήσει ανοιχτά.Το οφείλει στον εαυτό της, αλλιώς δεν θα καταφέρει να σπάσει ποτέ αυτό τον φαύλο κύκλο. Όσες φορές και εάν την χτυπήσει ο σύντροφος ή ο σύζυγός της και αυτός μετά από τον ξυλοδαρμό απολογηθεί, αποδεικνύεται ότι θα το επαναλάβει.
Δεν πρέπει η γυναίκα να αμφισβητεί την κρίση της ή να αναρωτιέται ότι το γεγονός είναι αποκύημα της φαντασίας της. Κι όπως είχε πει κάποτε ο Γάλλος φιλόσοφος Βίκτορ Κουζέν:
«Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του άλλου ονομάζεται δικαιοσύνη. Κάθε παραβίαση ενός, οποιουδήποτε, απ’ αυτά είναι αδικία.»
Αυτό,οφείλει να το θυμάται και να το τηρεί κάθε αδικημένος άνθρωπος.
* η Παυλίδου Άννα είναι δευτεροετής φοιτήτρια της Νομικής Θεσσαλονίκης
judex.gr
Discover more from socialpolicy.gr
Subscribe to get the latest posts sent to your email.