Της Χριστίνας Καραγιάννη
Humanitas, ο όρος ανθρωπισμός αναφέρεται στον πολιτισμό του ανθρωπισμού, που εντάσσει μέσα του κάθε εκδήλωση του ανθρώπου. Τις αξίες, τα ιδανικά, τη δικαιοσύνη, μα πάνω από όλα τη δυνατότητα αναγνώρισης του κάθε ανθρώπου ως ομοίου. Αρχής γενομένης από το Σωκράτη, ο όρος αποτελεί ένα σύνολο κοινών παραδοχών για την ευρεία κατηγορία της ανθρωπότητας. Πρόκειται για την ικανότητα του ανθρώπου να συμφιλιώνει συνειδητά τις διαφορές. Για τον πολιτισμό του ανθρωπισμού «τίποτα ανθρώπινο δεν είναι ξένο».
Η άρνηση του πολιτισμού του ανθρωπισμού, βρίσκεται ακριβώς εδώ, στον τρόπο της αναγνώρισης των ομοίων. Το πρόβλημα καθίσταται επικοινωνιακό, καθώς ο κόσμος χωρίζεται σε ανθρώπους που έχουν συνείδηση της ανθρώπινης φύσης τους και σε ανθρώπους που δεν έχουν επίγνωση της πραγματικής ανθρώπινης φύσης τους και κυριαρχούνται από ένα δεύτερο επίπεδο πραγματικότητας. Στη σύγχρονη εποχή αυτό το επίπεδο διαμορφώνεται από το πλαίσιο της κυριαρχίας της οικονομίας ως καθοριστικού στη διαμόρφωση συνειδήσεων.
Σκοπός της οικονομίας δεν είναι να δώσει ένα αξιακό πλαίσιο, εμποτισμένο από ηθικούς κανόνες με στόχο το κοινό καλό και με σκοπό τη συναίνεση της κοινωνίας στην κρατική εξουσία, όπως γινόταν στο παρελθόν. Σκοπός της οικονομίας είναι το κέρδος ως αυτοσκοπός, δηλαδή το κέρδος για το κέρδος. Αποδεικτικά, το πεδίο έρευνας της οικονομίας δεν είναι η δομή των θεσμών, της κοινωνίας και οι σχέσεις που τη διέπουν αλλά το ίδιο το αντικείμενό της. Συνέπεια αυτής της εσωστρέφειας είναι να αρνείται κάθε ιδεολογικό ρόλο, να αρνείται τη humanitas. Με άλλα λόγια, έρχεται σε ρήξη με τον πολιτισμό του ανθρωπισμού, αρνείται το ιδεολογικό πλαίσιο εντός του οποίου επιχειρείται (ή θα έπρεπε να επιχειρείται) να λυθούν τα κοινωνικά και ηθικά προβλήματα του ελεύθερου ανθρώπου.
Επομένως η αυτονόμηση ενός εκ των θεσμών, εν προκειμένω της οικονομίας, οδηγεί στην ακραία λογική της ταύτισης του θεσμού με τη δομή της κοινωνίας. Η κοινωνία πλέον νοείται με καθαρά οικονομικούς όρους, οι οποίοι διέπουν τη σύνολη λειτουργία της, αφήνοντας εκτός ολόκληρο το αξιακό πλαίσιο. Με άλλα λόγια, η αρχή της πραγματικότητάς μας, ως αρχή του είναι μας, ως αρχή που μας προσδιορίζει σε ατομικό επίπεδο και διέπει τις σχέσεις μας ως να υπαγορεύονται από μια αναγκαιότητα, είναι η αρχή της οικονομίας, η οποία ερμηνεύεται ορθολογικά ως κοινή λογική.
Το αποτέλεσμα είναι να βιώνουμε την απώλεια κάθε πολιτιστικής και ηθικής αναφοράς. Δείγμα αξιακής απομόνωσης που δεν αφήνει χώρο για συνομιλία μεταξύ θεσμών και αξιών, παρά συνομιλεί μόνο με τον εαυτό του. Κοιτάζοντας λοιπόν μέσα από τον καθρέφτη, θα δούμε την φιλοσοφία της αυτονομίας της οικονομίας, η οποία προσπαθεί να αναγνωρίσει τον εαυτό της για να νομιμοποιηθεί. Μια εικόνα, η αντανάκλαση της οποίας είναι αυτή του εαυτού ερμητικά κλεισμένου στον εαυτό του, που φτιάχνει ένα οικοδόμημα από το οποίο ο άνθρωπος περισσεύει. Με άλλα λόγια οι αφηγήσεις των αρχών της οικονομίας, δεν μπορούν να χρησιμεύσουν για την ερμηνεία των φαινομένων της ζωής.
