Andreas Bieler – Το κράτος πρόνοιας δέχθηκε έντονες πιέσεις από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 με την εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το κεφάλαιο χρησιμοποιεί, πλέον, την υφιστάμενη κρίση ώστε να εντατικοποιήσει ακόμη περισσότερο τις πιέσεις του. Στην Νότια Ευρώπη, οι πιέσεις αυτές πραγματοποιούνται συχνά απευθείας μέσω της Τρόικα (Ευρωπαϊκή Ένωση, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) σε αντάλλαγμα για τα πακέτα διάσωσης, αλλά και σε άλλες χώρες – όπως το Ηνωμένο Βασίλειο – οι δραστικές περικοπές των κοινωνικών δαπανών δικαιολογούνται μέσω της αναφοράς στο αυξανόμενο εθνικό χρέος και στην παγκόσμια οικονομική κρίση. Οι συνδικαλιστικοί φορείς και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πραγματοποίησαν σκληρούς αγώνες για να υπερασπιστούν το κράτος πρόνοιας – η πάλη όμως ήταν αμυντική καθόλη την διάρκεια της καθώς η μάχη είχε ήδη χαθεί σε αρκετά μέτωπα. Τα δικαιώματα των συνδικαλιστικών ενώσεων έχουν περιορισθεί σε αρκετές χώρες, βιομηχανίες – κλειδιά όπως οι τηλεπικοινωνίες και οι ταχυδρομικές υπηρεσίες έχουν ιδιωτικοποιηθεί και βασικά κοινωνικά αγαθά όπως η υγεία και η εκπαίδευση τελούν υπό αυξανόμενη εμπορευματοποίηση. Οι πολιτικές πλήρους απασχόλησης αποτελούν, δυστυχώς, παρελθόν εδώ και αρκετά χρόνια. Σε αυτή την ανάρτησή μου, θα αναστοχαστώ σχετικά με τη φύση και το περιεχόμενο του κράτους πρόνοιας και τις δυνατότητες υπεράσπισης των επιτυχιών του.
Το κράτος πρόνοιας θεωρείται εν γένει ως μία μεγάλη επιτυχία των εργατικών κινημάτων στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Πράγματι, όπως περιγράφει ο Asbjørn Wahl στο βιβλίο του Η Άνοδος και η Πτώση του Κράτους Πρόνοιας (The Rise and Fall of the Welfare State — δείτε επίσης εδώ: LeftStreamed No. 154), ήταν η πυγμή των εργατικών κινημάτων, που οικοδομήθηκε μέσω της ταξικής πάλης στις απαρχές του 20ου αιώνα, που εξανάγκασε το κεφάλαιο να προχωρήσει σε παραχωρήσεις υπό το πλαίσιο του ανταγωνισμού καθεστώτων κατά την ψυχροπολεμική περίοδο. Σε αντάλλαγμα για τον συνεχιζόμενο έλεγχο επί των μέσων παραγωγής, το κεφάλαιο δέχθηκε την ανάπτυξη ενός εκτεταμένου κράτους πρόνοιας, πολιτικές πλήρους απασχόλησης και έναν ισχυρό ρόλο για τις συνδικαλιστικές ενώσεις στην διαδικασία καταρτισμού οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής.
Ταξικός Συμβιβασμός
Είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί, πάντως, ότι αυτή είναι μόνο η «μία όψη του νομίσματος». Όπως καθιστά ξεκάθαρο ο Wahl, το κράτος πρόνοιας περιελάμβανε επιθυμητά «συστατικά στοιχεία» και για το ίδιο το κεφάλαιο. Οι εργοδότες βασίζονται σε σημαντικό βαθμό σε ένα υγιές, μορφωμένο και υψηλά καταρτισμένο εργατικό δυναμικό με στόχο να παραμείνουν ανταγωνιστικοί. Αποτελεσματική υποδομή και η παροχή δημόσιων υπηρεσιών είναι εξίσου σημαντικές για το κεφάλαιο. Εν συντομία, το κράτος πρόνοιας δεν αποτέλεσε τίποτε περισσότερο από έναν (ταξικό) συμβιβασμό. Σε αντάλλαγμα για τις δημόσιες υπηρεσίες και την απασχόληση, τα εργατικά κινήματα έπρεπε να εγκαταλείψουν την φιλοδοξία τους να μεταρρυθμίσουν το καπιταλιστικό σύστημα ή να πραγματοποιήσουν μία επανάσταση προς μια μετα-καπιταλιστική κοινωνία – μία σοσιαλιστική κοινωνία που θα βασίζεται στην κοινή, κοινωνικοποιημένη κατοχή των μέσων παραγωγής.
Εάν το κράτος πρόνοιας δέχεται στις ημέρες μας έντονη επίθεση, τότε αυτό υπονοεί ότι το κεφάλαιο έχει «καταγγείλει» τον δικό του συμβιβασμό. Σε περιόδους υψηλής ανεργίας, υπάρχει ένα πολύ υψηλό απόθεμα εργατικού δυναμικού που είναι έτοιμο να απασχοληθεί σε οποιαδήποτε εργασία. Αρκετές εργασίες υψηλής εντάσεως μεταφέρονται σε χώρες χαμηλών εισοδημάτων, ενώ παράλληλα το κεφάλαιο εστιάζει ολοένα και περισσότερο στην κατάρτιση ενός μικρού σε αριθμό, υψηλά εκπαιδευμένου εργατικού δυναμικού στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Σε κάθε περίπτωση, εάν δεν υπάρχουν αρκετοί εξειδικευμένοι εργαζόμενοι, οι εργοδότες απασχολούν μετανάστες εργαζόμενους. Πλέον, η γενική εκπαίδευση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου δεν αποτελεί προτεραιότητα.
Το γεγονός ότι το κεφάλαιο είχε την ικανότητα να αποκηρύξει τον δικό του συμβιβασμό απέναντι στο εργατικό κίνημα αντανακλά σε τελική ανάλυση τις αλλαγές στις ισορροπίες κοινωνικών δυνάμεων από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Υπό το πλαίσιο της υπερεθνικής παραγωγής και των απορρυθμισμένων εθνικών χρηματοπιστωτικών αγορών, η ισορροπία δυνάμεων έχει μετακινηθεί ουσιαστικά προς όφελος του κεφαλαίου και εις βάρους του εργατικού κινήματος. Υπό αυτό το δεδομένο, οι αμυντικοί αγώνες για την προστασία του κράτους πρόνοιας είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν. Μπορεί να αποφευχθούν ακόμη μεγαλύτερες περικοπές, μπορεί ακόμη και να καθυστερηθεί η διάλυση των κοινωνικών υπηρεσιών, αλλά τελικώς το κράτος πρόνοιας θα εξαφανισθεί…
Τι μπορεί να σημαίνει αυτή η διαπίστωση για την στρατηγική του εργατικού κινήματος; Άποψη μου είναι, ότι η υπεράσπιση κάποιου πράγματος που δεν μπορεί να υπερασπισθεί αποτελεί πλέον έναν λάθος δρόμο. Μήπως ήρθε η ώρα να επιστρέψει το εργατικό κίνημα στο αρχικό του όραμα για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας πέρα από τον καπιταλισμό; Σε μία κοινωνία όπου η καθολική πρόσβαση στην φροντίδα υγείας, στην εκπαίδευση, στις δημόσιες μεταφορές κ.ο.κ, αποτελούν θεμέλια του ίδιου του κράτους και δεν εξαρτάται από την καλή θέληση των εργοδοτών; Μήπως ήρθε η ώρα να κινητοποιήσουμε το εργατικό δυναμικό εξαρχής υπό ένα νέο πρόγραμμα, που προκαλεί θεμελιωδώς το κεφάλαιο και ξαναφέρνει στο προσκήνιο το όραμα μία σοσιαλιστικής εναλλακτικής;
Ο Andreas Bieler είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Nottingham στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το συγκεκριμένο άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο blog του — andreasbieler.blogspot.no.
Απόδοση κειμένου στα Ελληνικά: Ντούνης Ανδρέας
