Η έννοια της φτώχειας

Ντούνης Ανδρέας

Η προσέγγιση του ορισμού της φτώχειας:

Η έννοια της φτώχειας προσεγγίζεται ως ένα φαινόμενο επιμέρους πολυδιάστατων πτυχών και εμφανίζεται ως μία αόριστη έννοια, που εμπεριέχει όμως ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία. Οι θεωρητικές προσεγγίσεις της έννοιας του φαινομένου της φτώχειας συγκλίνουν στην διαπίστωση ότι φτωχά θεωρούνται τα νοικοκυριά και τα άτομα εκείνα τα οποία δεν διαθέτουν αρκετούς πόρους (χρηματικούς ή μη) ώστε να συμμετέχουν σε ικανοποιητικό βαθμό στον κοινωνικοοικονομικό ιστό της χώρας στην οποία διαμένουν. Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρά ταύτα χρησιμοποιούν δείκτες και κριτήρια που είναι διαφορετικοί μεταξύ τους για να προσδιορίσουν αν ένα νοικοκυριό ή ένα άτομο θεωρείται φτωχό[1]

Δεν υφίσταται ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της φτώχειας. Και αυτό επειδή, όπως ισχυρίζεται ο Piachaud, ο ορισμός της φτώχειας αποτελεί ένα ηθικό ερώτημα – αναφέρεται δηλαδή στο κατά πόσο γίνονται αποδεκτές οι δυσχέρειες που βιώνει ένας άνθρωπος.

 Η Φτώχεια μπορεί να αναφέρεται σε:

• υλική αποστέρηση/  συνθήκες υλικής μειονεξίας – ανάγκη και μειονεξία αναφορικά με αγαθά και υπηρεσίες, κατάσταση πολλαπλής αποστέρησης, χαμηλό βιοτικό επίπεδο
• οικονομική θέση – χαμηλό εισόδημα, περιορισμένους πόρους, ανισότητα ή χαμηλή κοινωνική τάξη και   
• η κοινωνική θέση των φτωχών, μέσω του περιορισμού των δικαιωμάτων τους, της εξάρτησης/ πατερναλισμού και του κοινωνικού αποκλεισμού. [2]

Συνηθέστερα, η φτώχεια αναλύεται βάσει δύο κύριων μοντέλων:

• Ο ορισμός της απόλυτης φτώχειας συνδέεται με την κατάσταση αποστέρησης των ατόμων από τα είδη βασικής και πρώτης ανάγκης όπως είναι η τροφή, το πόσιμο νερό, η στέγη, η ένδυση ή η πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη . Ως εισοδηματικό όριο της απόλυτης φτώχειας τίθεται η επιβίωση με διαθέσιμο εισόδημα λιγότερο του ενός δολαρίου την ημέρα (για τις τιμές του 1985)[3] (πλέον το όριο έχει αναπροσαρμοστεί στα 1,90 δολάρια ημερησίως). Η απόλυτη φτώχεια βασίζεται στον προσδιορισμό του ελάχιστου επιπέδου διαβίωσης. Η Διακήρυξη της Κοπεγχάγης ορίζει την απόλυτη φτώχεια “ως μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από σοβαρή αποστέρηση των βασικών ανθρωπίνων αναγκών, συμπεριλαμβανομένης της τροφής, του υγιεινού πόσιμου νερού, των υγειονομικών δομών και εγκαταστάσεων, της υγείας, της στέγης, της εκπαίδευσης και της πληροφόρησης. Δεν εξαρτάται μονάχα από το εισόδημα αλλά και από την δυνατότητα ή μη πρόσβασης στις κοινωνικές υπηρεσίες [4]
• Ο ορισμός της σχετικής φτώχειας συνδέεται με την κατάσταση των ατόμων που το εισοδηματικό και βιοτικό τους επίπεδο υπολείπεται κατά πολύ από τα αντίστοιχα μέσα επίπεδα της χώρας στην οποία διαμένουν και αντιμετωπίζουν έτσι την αδυναμία κανονικής συμμετοχής στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό της χώρας διαμονής τους . Τα άτομα και τα νοικοκυριά που βρίσκονται στο όριο της σχετικής φτώχειας έχουν συνολικό καθαρό εισόδημα που δεν υπερβαίνει το 60% του ισοδύναμου διάμεσου εισοδήματος της χώρας διαμονής τους[5] . Η σχετική φτώχεια βασίζεται στην σύγκριση των φτωχών ανθρώπων με τα έτερα μέλη του κοινωνικού συνόλου. Ο Peter Townsend ορίζει την φτώχεια ως “την απουσία ή ανεπάρκεια της διατροφής, των ανέσεων, των προτύπων διαβίωσης, των υπηρεσιών και των δραστηριοτήτων που είναι συνήθεις ή κοινές σε μία κοινωνία”. Η (σχετική) φτώχεια καθορίζεται σύμφωνα με τους κοινωνικούς σχηματισμούς στους οποίους λαμβάνει χώρα. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν και να τραφούν εξαρτάται, σύμφωνα με τον Paul Spicker, από την κοινωνία στην οποία διαβιούν[6].