Η σπατάλη τροφίμων στην Ελλάδα και το πρόγραμμα "Καλύτερη ζωή"

1,3 δις τόνοι τροφής καταλήγουν παγκοσμίως στα σκουπίδια. 868 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από ασιτία σε ολόκληρο τον πλανήτη. 179 κιλά τροφής σπαταλάει κάθε χρόνο ένας Ευρωπαίος, πετώντας ουσιαστικά στα σκουπίδια 590 ευρώ ανά νοικοκυριό. Την ίδια στιγμή, η παραγωγή ενός κιλού βοδινού κρέατος απαιτεί 10.000 λίτρα νερού.

Λόγοι σπατάλης φαγητού στα νοικοκυριά και τον τομέα εστίασης:

Μεγέθη συσκευασμένων μερίδων φαγητού
Εδώ τίθεται το δίλημμα μεταξύ της συσκευασίας ατομικών μερίδων που όμως συνεπάγεται μεγαλύτερη σπατάλη συσκευασίας ή της συσκευασίας πολλών μερίδων που συνεπάγεται μεγαλύτερη πιθανότητα σπατάλης τροφίμων
Προβλήματα στις ετικέτες προϊόντων
Μεγάλες ποσότητες τροφίμων σπαταλώνται εξαιτίας της τάσης των καταναλωτών να μεταχειρίζονται τις διάφορες επισημάνσεις στις ετικέτες προϊόντων ως το ίδιο, δηλαδή να μην διακρίνουν π.χ. μεταξύ “ημερομηνίας λήξης” και “κατανάλωσης κατά προτίμηση πριν”. Εξαιτίας της σύγχυσης στην Ελλάδα σχετικά με αυτές τις επισημάνσεις έχει χαθεί πρόσφατα μία σημαντική ευκαιρία για μείωση της σπατάλης τροφίμων στο λιανικό εμπόριο σχετικά με τα προϊόντα περασμένης διατηρησιμότητας.
Προβλήματα συσκευασιών
Ειδικές συσκευασίες θα μπορούσαν να επιμηκύνουν σημαντικά τη διάρκεια ζωής των προϊόντων, π.χ. ο πενταπλασιασμός της διάρκειας των λαχανικών που περιέχουν μεγάλο ποσοστό νερού εφόσον τυλιχτούν σε ειδική μεμβράνη
Προβλήματα αποθήκευσης
Όπως σημειώθηκε παραπάνω, αυτό το πρόβλημα είναι από τα πιο σημαντικά στις λιγότερο οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, αλλά ακόμα και στις αναπτυγμένες παίζει σημαντικό ρόλο, π.χ. έχει υπολογιστεί ότι στην Μεγάλη Βρετανία 2 εκατ. τόνοι τροφίμων δεν αποθηκεύονται σωστά κάθε χρόνο.
Ελλιπής ενημέρωση
Ενώ όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις αναπτυγμένες χώρες γνωρίζουν πλέον το φαινόμενο της σπατάλης τροφίμων, ελάχιστοι έχουν αλλάξει τις συνήθειες τους ή ενεργά προσπαθούν να μειώσουν την προσωπική τους σπατάλη. Στην Ελλάδα διακρίνεται ένα χάσμα σε σύγκριση με λοιπές Ευρωπαϊκές χώρες σχετικά με την ενημέρωση των πολιτών γύρω από το φαινόμενο.
Προτιμήσεις
Μεγάλες ποσότητες τροφίμων σπαταλώνται εξαιτίας των διατροφικών προτιμήσεων που έχουμε ως καταναλωτές, π.χ. η σπατάλη της φλούδας μιας πατάτας ή ενός μήλου, η κόρα του ψωμιού κλπ. Αυτός ο παράγοντας σπατάλης τροφίμων θεωρείται σύμφωνα με τις μελέτες από τους πιο δύσκολους να αλλάξει.
Σχεδιασμός
Ο σχεδιασμός των αγορών ενός νοικοκυριού θεωρείται σημαντικός παράγοντας σπατάλης τροφίμων, ειδικά σε μία χώρα όπως η Ελλάδα, της οποίας ο πληθυσμός μόλις τα τελευταία χρόνια δείχνει σημάδια ώριμης καταναλωτικής συμπεριφοράς εξαιτίας της οικονομικής κρίσης.
Κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες
Οι αλλαγές στη κοινωνική δομή των τελευταίων δεκαετιών στις αναπτυγμένες χώρες, με σημαντικότερη την αύξηση των ατομικών νοικοκυριών, παίζει ρόλο στην αύξηση της σπατάλης τροφίμων, καθώς τα ατομικά νοικοκυριά έχουν ισχυρότερη τάση προς τη σπατάλη σε σχέση με τα νοικοκυριά περισσότερων ατόμων. Η συγκεκριμένη τάση μπορεί να παρατηρηθεί και στην ελληνική κοινωνία.

Στους τομείς της μεταποίησης και του χονδρεμπορίου οι βασικοί λόγοι για τη σπατάλη φαγητού εστιάζονται σε υλικοτεχνικούς λόγους και προβλήματα μεταφοράς και αποθήκευσης.

Μερικά ενδεικτικά νούμερα της παγκόσμιας σπατάλης τροφίμων

1,3 δισ. τόνοι τροφής σπαταλώνται ετησίως, αξίας 750 δισ. δολαρίων, όσο σχεδόν το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της 18ης πιο πλούσιας χώρας του κόσμου (Τουρκία)
Η παχυσαρκία έχει γίνει παγκόσμια μάστιγα αφού αφορά 1,7 δισ. ανθρώπους, αλλά ταυτόχρονα περίπου 870 εκατ. άνθρωποι υποσιτίζονται
9 εκατ. παιδιά πεθαίνουν από πείνα κάθε χρόνο τη στιγμή που η παραγωγή τροφής αρκεί για να ταΐσει ολόκληρο το πληθυσμό της γης
Σε ετήσια βάση, καταλήγουν στα σκουπίδια 89 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων στην Ε.Ε, χωρίς σε αυτή την ποσότητα να συμπεριλαμβάνονται τα τρόφιμα που απορρίπτονται στην αγροτική παραγωγή και διαλογή
Τα νοικοκυριά της Ε.Ε. πετούν στα σκουπίδια τροφή αξίας 100 δισ. ευρώ, το αντίστοιχο περίπου του τζίρου της Nestle, της μεγαλύτερης εταιρείας τροφίμων του κόσμου
Η ετήσια σπατάλη τροφίμων στις ΗΠΑ είναι 40 εκατ. τόνοι τροφίμων, αρκετή για να μην πεινάσει κανένας από τους υποσιτιζόμενους ανθρώπους του κόσμου
Μέσω νέων τεχνολογιών το περισσευούμενο ψωμί των αρτοποιείων (ως και 20% της παραγωγής) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμη ύλη (έχει την ίδια απόδοση σχεδόν με το ξύλο) και έχει υπολογιστεί πως αν όλα τα αρτοποιεία της Γερμανίας χρησιμοποιούσαν αυτή την μέθοδο η παραγόμενη ενέργεια θα ήταν ίση με αυτήν ενός πυρηνικού εργοστασίου.

Η εξέταση της σπατάλης φαγητού στην Ελλάδα είναι ένα δύσκολο εγχείρημα εξαιτίας της έλλειψης μιας εκτεταμένης και εμπεριστατωμένης έρευνας γύρω από το ζήτημα, αλλά και της σχεδόν παντελούς έλλειψης δημόσιας συζήτησης γύρω από αυτό το σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα. Υπάρχει μία έρευνα από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, αλλά είναι περιορισμένη σχετικά με το ποιοτικό και ποσοτικό εύρος εξέτασης. Η δημόσια συζήτηση γύρω από το φαινόμενο της σπατάλης τροφίμων στην Ελλάδα, ουσιαστικά ανύπαρκτη μέχρι πριν λίγα χρόνια, προκαλείται σχεδόν αποκλειστικά από πρωτοβουλίες πολιτών (κυρίως Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) και ακαδημαϊκούς φορείς και όχι κεντρικά και συντονισμένα από το κράτος, όπως συμβαίνει πλέον σε πολλές αναπτυγμένες χώρες. Εκεί η σπατάλη τροφίμων εδώ και πολλά χρόνια αντιμετωπίζεται με τη βοήθεια ΜΚΟ και έχει αναδειχθεί σε σημαντικό θέμα δημόσιας συζήτησης με αξιοσημείωτα αποτελέσματα, όπως π.χ. στη Μεγάλη Βρετανία^.

Οι κοινωνικές ανισότητες καθώς και οι σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στον προϋπολογισμό των νοικοκυριών, οδήγησαν το πρόγραμμα «Καλύτερη Ζωή» του WWF Ελλάς να ανοίξει στις 5 Δεκεμβρίου και μέχρι τέλος Ιανουαρίου τον φάκελο: «Σπατάλη Τροφίμων», παρέχοντας πρακτικές συμβουλές και κινητοποιώντας τους πολίτες προς όφελος της κοινωνικής αλληλεγγύης και του οικογενειακού προϋπολογισμού.

Ο νέος φάκελος του προγράμματος «Καλύτερη Ζωή», έρχεται να καλύψει και το κενό γνώσης και επίσημων στοιχείων στην Ελλάδα, ως προς το μέγεθος της σπατάλης τροφίμων. Σύμφωνα με έρευνα κοινής γνώμης της Public Issue – την πρώτη στην Ελλάδα για το συγκεκριμένο θέμα – το 37% των Ελλήνων σπαταλάει φαγητό τουλάχιστον 1-2 φορές τον μήνα, με τους νέους από 18 -34 ετών να πετάνε τη μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού. Στον αντίποδα, οι ηλικίες άνω των 55 πετούν ελάχιστα τρόφιμα.

Σε επίπεδο υλικών, τα τρόφιμα που πιο συχνά καταλήγουν στον κάδο είναι μαγειρεμένα φαγητά που περίσσεψαν, όπως επίσης φρούτα και λαχανικά. Ακολουθούν τα γαλακτοκομικά, το ψωμί, τα ζυμαρικά και τρόφιμα που έληξαν ή χάλασαν. Παρότι οι πολίτες σε μεγάλο βαθμό εμφανίζονται ενημερωμένοι για τις πρακτικές που μπορούν να αναλάβουν, προκειμένου να περιορίσουν τη σπατάλη, αρκετοί είναι αυτοί που διαιωνίζουν το πρόβλημα συστηματικά. Για παράδειγμα, το 20% των συμπολιτών πηγαίνει για ψώνια χωρίς να έχει σημειώσει από πριν αυτά που χρειάζεται, ενώ το 17% δεν καταναλώνει τις επόμενες μέρες το φαγητό που περίσσεψε. Ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι μόλις το 8% των συμπολιτών μας κάνει κομποστοποίηση.

Η «Καλύτερη Ζωή», προσκαλεί τους παραγωγούς, τους διανομείς τροφίμων και τους πολίτες να περιορίσουν τη σπατάλη τροφίμων μέσα από μικρές πρακτικές που φέρνουν μεγάλο όφελος στο περιβάλλον, την οικονομία, τον συνάνθρωπο και την κοινωνία εν γένει. Πολύτιμος αρωγός στην προσπάθεια είναι η ομάδα ΜΠΟΡΟΥΜΕ που δικτυώνει αυτούς που ζητούν τρόφιμα με αυτούς που μπορούν να τα διαθέσουν. Το ΜΠΟΡΟΥΜΕ έχει δικτυώσει στα 2 χρόνια λειτουργίας του πάνω από 450.000 μερίδες τροφίμων και πλέον σώζει πάνω από 1.000 μερίδες φαγητού την ημέρα κατά μέσο όρο.