Η τελευτή του βίου τού κοινωνικού κράτους

ΘΑΝΟΣ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗΣ

– Ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ – 

Την αφορμή για να γράψω αυτό το άρθρο μου την έδωσε η βαθιά ανθρώπινη προτροπή των -κατά τα άλλα συμπαθέστατων- υπαλλήλων της λεγόμενης τρόικας: «Αν θέλετε να κάνετε κοινωνική πολιτική, βρείτε καταλύματα για όσους χάνουν τα σπίτια τους»!

‘Ολοι οι λαοί στην ιστορική τους διαδρομή έχουν έλθει αντιμέτωποι με τις ανασφάλειες, τις αβεβαιότητες και τις αγωνίες που επιφέρουν κατά καιρούς η ανεργία, η πείνα, οι διάφορες ασθένειες, οι αναπηρίες, το γήρας και εν τέλει ο θάνατος. Αρχικά στις προηγμένες χώρες και μετά στις άλλες, δημιουργήθηκε εξ αδηρίτου ανάγκης το κοινωνικό κράτος, σκοπός του οποίου ήταν να βοηθήσει τους ανθρώπους που αντιμετώπιζαν προβλήματα, τα οποία είχαν συνεπιφέρει οι παραπάνω δυσχερείς καταστάσεις και -προπάντων- οι συνεχείς πόλεμοι που προκαλούσαν δυστυχία.

Το λεγόμενο «κοινωνικό κράτος αποτελεί μία έννοια διακυβέρνησης, όπου η πολιτεία αναλαμβάνει κεντρικό και καθοριστικό ρόλο στην προστασία και συνεχή βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των πολιτών, με βάση τις αρχές της ισότητας ευκαιριών, της δίκαιης κατανομής του πλούτου και με την ανάληψη της ευθύνης για όσους δεν μπορούν να διαθέσουν τα ελάχιστα που απαιτούνται για μία στοιχειωδώς ανθρώπινη διαβίωση.

‘Οσο κι αν φανεί παράξενο, η γένεση προνοιακού κράτους στην Ευρώπη -και πιο συγκεκριμένα στη Γερμανία- οφείλεται στον υπερσυντηρητικό καγκελάριο της Πρωσίας και μετέπειτα της ενωμένης Γερμανίας (1871) Οτο φον Βίσμαρκ, που δεν ενήργησε σαν οραματιστής μιας δικαιότερης και ανθρωπινότερης κοινωνίας, αλλά λόγω του πανικού του από την τότε ολοένα αυξανόμενη δύναμη του αρχικά μαρξιστικού Κόμματος των Σοσιαλδημοκρατών (SPD), που συνιστούσε τη μείζονα απειλή για τη Γερμανική Αυτοκρατορία του Β’ Ράιχ, που τόσες προσπάθειες κατέβαλε ο Βίσμαρκ για να οικοδομήσει.

Ηταν αυτός που καθιέρωσε τη σύνταξη γήρατος, την ασφάλεια από εργατικά ατυχήματα, τα επιδόματα ανεργίας κ.ά. Ως ένα μεγάλο βαθμό, ο ακραιφνής φιλομοναρχικός διπλωμάτης και καγκελάριος Βίσμαρκ αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για όσους (σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες κυρίως) θεώρησαν κοινωνικό «sine qua non» την ύπαρξη προνοιακού κράτους σε μία ευνομούμενη πολιτεία.

Οι Γερμανία, Βρετανία και ΗΠΑ ήταν οι χώρες που πρώτες καθιέρωσαν ένα κοινωνικό κράτος σε αγαστή συμφωνία κεφαλαίου και εργασίας (λίγο αργότερα θα ακολουθήσουν οι σκανδιναβικές χώρες). Ωστόσο, οι ΗΠΑ δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν ένα οργανωμένο σύστημα Υγείας, όπως οι Βρετανοί και οι Γερμανοί. Οι Αμερικανοί γιατροί έχαιραν μεγάλης φήμης και κύρους και θεωρούσαν εαυτούς πολύ σπουδαίους για να ενταχθούν σε ένα σύστημα αντί μιας πενιχρής για τα αμερικανικά δεδομένα αμοιβής.

Οι Βρετανοί γιατροί, όμως, ύστερα από την περίφημη έκθεση Μπέβεριτζ και Μπάλφουρ και την επιμονή του Εργατικού πρωθυπουργού Κλίμεντ Ατλι, εντάχθηκαν το 1948 στο σύστημα υγείας και οι Βρετανοί, οι πολίτες της Κοινοπολιτείας, αλλά ακόμα και άλλοι (Ευρωπαίοι και μη) μπορούσαν να έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Εφαρμόστηκε διά νόμου η δωρεάν Παιδεία και καθιερώθηκαν τα μαθητικά συσσίτια.

Στη μεταπολεμική Γερμανία, αφ’ ετέρου, τελειοποιήθηκε το κοινωνικό κράτος τού Βίσμαρκ με ένα άριστο σύστημα Υγείας και -μεταξύ άλλων- εισήχθη το σχέδιο «Kindergeld» («Λεφτά για τα παιδιά»), προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι οικογένειες να κάνουν περισσότερα παιδιά, ύστερα από τη μεγάλη μείωση του -ανδρικού κυρίως- πληθυσμού που συνεπέφερε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάτω από τις ευνοϊκές συνθήκες της ανάγκης εργατικών χεριών, που την εκμεταλλεύτηκαν τα εργατικά συνδικάτα, επιτεύχθηκε ένας οιονεί ιστορικός συμβιβασμός που μπορεί να εννοηθεί ως θρίαμβος της δημοκρατίας. Ηταν ο συμβιβασμός ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Οι εργάτες ματαιώνουν τη μετάβασή τους στον παράδεισο, με την ανάληψη της εξουσίας, και ως αντίδωρο λαμβάνουν υψηλότερους μισθούς/μεροκάματα και ένα πλήρες πακέτο κοινωνικών παροχών (καλύτερες εργασιακές συνθήκες, επιδόματα εργασίας, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κ.ά.). Το κράτος αναλαμβάνει να επιβάλει τη ρύθμιση της οικονομίας και να περιορίσει αυστηρά την κίνηση των κεφαλαίων, ώστε να μην μπορούν να μεταφερθούν σε χώρες με φθηνά εργατικά χέρια.

Κάπου στις δεκαετίες του ’80 και ’90 τελειώνουν οι μέρες κρασιού και λουλουδιών, διότι εισέρχεται στη σκηνή ο δράκος του νεοφιλελευθερισμού, τον οποίο προς το συμφέρον της υποδέχεται η Ε.Ε. μετά βαΐων και κλάδων, ενώ αναλαμβάνει να αφαιρέσει την εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών και να τα ρίξει στη θανάσιμη αγκαλιά του φιλελευθερισμού.

Τι γίνεται; Φθάσαμε στο τέλος της Ιστορίας; Μάλλον όχι. Η περίφημη Σχολή του Σικάγου κατασκεύασε επιμελώς μια τεράστια φούσκα χρέους, η οποία σύντομα έσκασε. Οι οικονομίες ταράχθηκαν συθέμελα, οπότε Συντηρητικοί και Σοσιαλιστές έγιναν λάτρεις μιας θεάς που θα άρει τας αμαρτίας του κόσμου, της θεάς Λιτότητας που, παρεμπιπτόντως, επιθυμεί ανθρωποθυσίες. Πώς μπορεί κάτω από τέτοιες συνθήκες να επιβιώσει το κοινωνικό κράτος; Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο βασιλιάς της Ολλανδίας, Γουλιέλμος κ.λπ., ανακοίνωσε στο Κοινοβούλιο συντετριμμένος το θάνατό του…

Πηγή: enet.gr