Διακήρυξη για την Ψυχική Υγεία στην Ευρώπη – Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας αντιμετωπίζουν σοβαρότατες προκλήσεις στην προσπάθεια τους να εργασθούν προς την κατεύθυνση της προώθησης της ψυχικής ευημερίας των πληθυσμών τους, να προβαίνουν στην πρόληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας σε περιθωριοποιημένες και ευάλωτες ομάδες των πληθυσμών τους και να θεραπεύουν, φροντίζουν και να ενισχύουν μέσω της ολιστικής ανάρρωσης των ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Η ψυχική υγεία αποτελεί μία ολοένα και αυξανόμενη προτεραιότητα σε ολόκληρη την Περιφέρεια, οφειλόμενη στην συνειδητοποίηση τόσο του ανθρώπινου και οικονομικού κόστους στο κοινωνικό σύνολο και του ανθρώπινου πόνου. Το Ευρωπαϊκό Υπουργικό Συνέδριο για την Ψυχική Υγεία, που πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 2015 στο Ελσίνκι υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αναγνώρισε τα κύρια ζητήματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν, προχωρώντας παράλληλα στην κατάρτιση βιώσιμων λύσεων που μπορούν να εφαρμοσθούν σε όλες τις χώρες, ανεξαρτήτως του γενικού επιπέδου ανάπτυξης των συστημάτων ψυχικής υγείας.
Η Ψυχική Υγεία αποτελεί στις ημέρες μας μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας, με τα προβλήματα ψυχικής υγείας να επηρεάζουν τουλάχιστον έναν στους τέσσερις ανθρώπους σε κάποιο στάδιο της πορείας ζωής τους. Ο επιπολασμός των διαταραχών ψυχικής υγείας βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα στην Ευρώπη. Από τους 870 εκατομμύρια κατοίκους της Ευρώπης, 100 εκατομμύρια σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο αναφοράς υπολογίζεται ότι πάσχουν από άγχος και κατάθλιψη – πάνω από 21 εκατομμύρια πάσχουν από διαταραχές που σχετίζονται με την χρήση αλκοόλ – πάνω από 7 εκατομμύρια πάσχουν από τη Νόσο του Αλτζχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας – περίπου 4 εκατομμύρια Ευρωπαίοι κάτοικοι από σχιζοφρένεια – 4 εκατομμύρια από διπολική διαταραχή του συναισθήματος – και 4 εκατομμύρια από διαταραχή πανικού.
Οι Νευροψυχιατρικές διαταραχές αποτελούν την δεύτερη μεγαλύτερη αιτία επιβάρυνσης της δημόσιας υγείας στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια ακολουθώντας τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Ευθύνονται για το 19,5 % όλων των προσαρμοσμένων ετών ζωής με αναπηρία (DALYs). Το DALY είναι ένα εναλλακτικό εργαλείο, το οποίο έκανε την εμφάνισή του στις αρχές του ’90, ως ένα μέσο ποσοτικοποίησης του φορτίου της νόσου. Τα DALYs αθροίζουν τα χρόνια που χάνονται (YLL, Years of Life Lost) εξαιτίας πρώιμης θνησιμότητας και τα χρόνια που ζει κανείς με αναπηρία ή νόσο (YLD, Years Lived in Disability/Disease).
Η κατάθλιψη αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη αιτία, ευθυνόμενη για το 6,2% των προσαρμοσμένων ετών ζωής με αναπηρία. Οι αυτό-τραυματισμοί αποτελούν την ενδέκατη μεγαλύτερη αιτία, αντιστοιχώντας σε 2,2% των DALYs.
Επιπρόσθετα, οι νευροψυχιατρικές διαταραχές ευθύνονται για ποσοστό μεγαλύτερο του 40% του συνολικού ποσοστού των χρόνιων παθήσεων και αποτελούν την κύρια αιτία αύξησης των ετών ζωής με αναπηρία. Η κατάθλιψη αποτελεί την κυριότερη αιτία, εκλαμβανόμενη ξεχωριστά. Οι πέντε από τους δεκαπέντε παράγοντες αύξησης των ετών ζωής με αναπηρία αποτελούν ψυχικές διαταραχές.
Σε πολλές χώρες, τα προβλήματα ψυχικής υγείας ευθύνονται για το 35-45% του ποσοστού των απουσιών από την εργασία.
Ένα από τα τραγικότερα αποτελέσματα των προβλημάτων ψυχικής υγείας είναι η αυτοκτονία. Οι εννέα από τις δέκα χώρες στον κόσμο με τους υψηλότερους δείκτες αυτοκτονιών βρίσκονται στην Ευρώπη. Πρόσφατα δεδομένα καταδεικνύουν ότι περίπου 150.000 άνθρωποι, το 80% εκ των οποίων είναι άντρες, διαπράττουν αυτοκτονία κάθε χρόνο. Η αυτοκτονία είναι μία πρωταρχική και κεκαλυμμένη αιτία θνησιμότητας στους νεαρούς ενήλικες, που υπολείπεται μόνο των τροχαίων ατυχημάτων στην ηλικιακή κατηγορία μεταξύ 15-35 ετών.
Στιγματισμός και διακρίσεις
Πολύ συχνά, το εκτεταμένο στίγμα που «συνοδεύει» τα προβλήματα ψυχικής υγείας θέτει σε κίνδυνο την ανάπτυξη και εφαρμογή πολιτικών για την ψυχική υγεία. Το στίγμα αποτελεί την κύρια αιτία διακρίσεων και αποκλεισμού: επηρεάζει αρνητικά την αυτοπεποίθηση των ανθρώπων, δημιουργεί «τριγμούς» στις οικογενειακές σχέσεις, περιορίζοντας παράλληλα την ικανότητα κοινωνικοποίησης και της πρόσβασης σε στέγη και απασχόληση. Τέλος, και πιο σημαντικό, οδηγεί στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από ορισμένους θεσμούς.
Προώθηση της Ψυχικής Υγείας
Οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν πλέον την σημαντικότητα της ψυχικής ευεξίας για όλους τους πολίτες. Η ψυχική ευεξία είναι θεμελιώδης για την ποιότητα ζωής, καθιστώντας τους ανθρώπους ικανούς να βιώνουν τη ζωή τους με νόημα, δημιουργικότητα και δραστηριότητα. Η δημόσια ψυχική υγεία υποστηρίζει τους τρόπους ζωής που συνεισφέρουν στην ψυχική ευεξία. Η προώθηση της ψυχικής υγείας θα πρέπει να στοχεύσει στο σύνολο του πληθυσμού (πληθυσμών), συμπεριλαμβάνοντας τους ανθρώπους με προβλήματα ψυχικής υγείας και τους φροντιστές τους.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ευελπιστεί ότι: «η ανάπτυξη και εφαρμογή αποτελεσματικών σχεδίων για την προώθηση της ψυχικής υγείας θα βελτιώσει την ψυχική ευημερία όλων».
Πρόληψη ζημιογόνου stress και αυτοκτονιών
Οι άνθρωποι σε πολλές χώρες του κόσμου εκτίθενται σε ζημιογόνο stress που οδηγεί στην αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης, σε διαταραχές που σχετίζονται με την χρήση αλκοόλ και άλλων ουσιών, σε επιθετική και αυτοκτονική συμπεριφορά. Οι χώρες και οι κυβερνήσεις του κόσμου έχουν πλέον συνειδητοποιήσει τα πιθανά οφέλη δραστηριοτήτων που συνδέονται με την μείωση του ζημιογόνου stress καθώς και την σημαντικότητα της μείωσης των δεικτών αυτοκτονίας.
Οι κοινωνικές αιτίες των προβλημάτων ψυχικής υγείας είναι αμφίδρομες, που εκτείνονται από ατομικές περιπτώσεις/αιτιολογίες νόσου που επηρεάζουν όμως ακόμη και ολόκληρες κοινότητες ή ένα κοινωνικό σύνολο. Μπορούν να προκληθούν ή/και να ενισχυθούν σε πολλά διαφορετικά πλαίσια, συμπεριλαμβάνοντας την οικία/οικογενειακό περιβάλλον, το περιβάλλον του εκπαιδευτικού συστήματος, τον χώρο εργασίας και τους θεσμούς.
Υγεία
Σημαντική έμφαση δόθηκε καθόλη τη διάρκεια του Συνεδρίου που έλαβε χώρα στο Ελσίνκι, στην ανάγκη να τεθεί σε νέες βάσεις η πολιτική ψυχικής υγείας ώστε να δοθεί μεγαλύτερη προτεραιότητα στην προώθηση της ψυχικής υγείας, και όπου υπάρχει η δυνατότητα, στην πρόληψη της ψυχικής υγείας. Όπως και η πολιτική δημόσιας υγείας, η πολιτική ψυχικής υγείας «πάσχει» από την υπερβολική έμφαση που δίδεται στην νοσοκομειοκεντρική φροντίδα, που συνεχίζει να λαμβάνει το «μερίδιο του λέοντος» των πόρων και της «προσοχής» των διαμορφωτών πολιτικής. Βεβαίως, η θεραπευτική διαδικασία είναι θεμελιώδης, ενώ ακόμη και σήμερα εντοπίζονται «κενά» σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Επικράτεια. Παρόλα αυτά, η θεραπευτική διαδικασία δεν αποτελεί μία οριστική απάντηση στο ζήτημα ψυχικής υγείας, καθώς συχνά τα οφέλη της είναι οριακά και κάθε θεραπεία ενέχει κινδύνους. Η θεραπεία μπορεί επίσης να οδηγήσει στην ιατρικοποίηση των κοινωνικών προβλημάτων.
Οι Συμμετέχοντες στο Συνέδριο, αν και δεν επεδίωξαν να ανακατευθύνουν τους πόρους από τον «σκληρό πυρήνα» των υπηρεσιών φροντίδας ψυχικής υγείας (ψυχιατρικά νοσοκομεία), εντούτοις ως κεντρικό θέμα στο Συνέδριο και τη Διακήρυξη τέθηκε η χάραξη της πολιτικής προώθησης της ψυχικής υγείας βάσει τεκμηρίων.
Η διασφάλιση της επιτυχίας θα απαιτήσει, όμως, αποφασιστικότητα και πολιτική βούληση/δέσμευση. Πολλές χώρες μπορούν αν και είχαν να επιδείξουν την παραγωγή αξιόλογων πολιτικών προώθησης και πρόληψης της ψυχικής υγείας, εντούτοις με το πέρασμα των ετών απέτυχαν να τις εφαρμόσουν. Οι χώρες που διακήρυξαν τη δέσμευσή τους στη Διακήρυξη και το Σχέδιο Δράσης του Π.Ο.Υ, θα πρέπει να «συνοδεύσουν» την δέσμευσή τους αυτή με απτά πολιτικά αποτελέσματα.
Ενδυνάμωση
Οι Συμμετέχοντες στο Συνέδριο αντιμετώπισαν αρκετές φορές το αίτημα ενδυνάμωσης των χρηστών των υπηρεσιών καθώς και των οικογενειών και των φιλικών τους προσώπων. Εντούτοις, σύνθετα ζητήματα εμπλέκονται αν και η μετατροπή της ρητορικής σε μία πραγματικότητα αποτελεί πάντα πρόκληση.
Η έννοια της ενδυνάμωσης (των χρηστών των υπηρεσιών ψυχικής υγείας) αν και μεταδίδεται ευρέως, εντούτοις σε αυτήν εμπλέκονται παγιωμένα ζητήματα εξουσίας και επαγγελματικού status που δεν θα πρέπει να αγνοηθούν.
Φέρνοντας τους χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και τις οικογένειές τους σε de facto κλειστές διαδικασίες λήψης αποφάσεων μπορεί να εκληφθεί ως απειλή για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και ως αποδυνάμωση των χρηστών και των οικογενειών τους. Η διαδικασία θα πρέπει να διέπεται από διαφάνεια και να είναι σχεδιασμένη ώστε να ωφελεί όλους τους εμπλεκόμενους. Οι χρήστες των υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι οι πλέον ειδικοί σχετικά με την πάθησή τους και την κατάσταση υγείας τους. Είναι απολύτως δίκαιο το βήμα της συνδιαμόρφωσης της πορείας της υγείας τους μαζί με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Σε επίπεδο στρατηγικής και διοίκησης, οι χρήστες και οι φροντιστές τους βοηθούν στην διαμόρφωση των πολιτικών και των υπηρεσιών (κατά το σχήμα της ενδυνάμωσης). Όμως, θα πρέπει να διανυθεί αρκετός δρόμος ακόμη προτού η ενδυνάμωση των χρηστών αποτελέσει συνηθισμένη πρακτική. {Επιτυχημένες πρωτοβουλίες αναφέρθηκαν καθόλη τη διάρκεια του Συνεδρίου}.
Καινοτομία και Αλληλεγγύη
Κανένα μοντέλο δεν είναι τέλειο από μόνο του, αν και ορισμένα είναι πιο ελκυστικά και αποτελεσματικά από άλλα. Οι διαφορετικές χώρες μπορούν να προσφέρουν διαφοροποιημένα μοντέλα, και θα πρέπει να καλωσορίζουν την ποικιλομορφία ως πλεονέκτημα. Οι χώρες θα πρέπει να είναι «ανοιχτές» και να επενδύουν στην καινοτομία και την αλλαγή, ψάχνοντας νέους τρόπους αντιμετώπισης προσφιλών προβλημάτων. Οι χώρες, κατά τη Διάρκεια του Συνεδρίου, εξέφρασαν την επιθυμία να ανταλλάξουν πληροφορίες και μοντέλα καλών πρακτικών και να παράσχουν ενεργή υποστήριξη σε όσους υπολείπονται της απαιτούμενης εμπειρογνωμοσύνης.
Επιμέλεια Μετάφρασης: Ντούνης Ανδρέας
socialpolicy.gr
_______
Πηγή: WHO EUROPE, Mental Health: Facing the Challenges, building solutions, Report from the WHO European Ministerial Conference, 2005.
