Του Βόλφγκανγκ Μίνχαου*
Είστε στ’ ανοιχτά του πελάγους και μαίνεται η καταιγίδα. Τα καταφέρνετε, επιβιώνετε, η καταιγίδα κοπάζει. Βγάζετε ομπρέλα για τον ήλιο. Ή ανοίγετε ένα μπουκάλι. Λίγες ώρες αργότερα συνειδητοποιείτε ότι η ηρεμία είναι απατηλή. Η καταιγίδα δεν πέρασε. Απλώς βρεθήκατε για λίγο στο μάτι της.
Έτσι βλέπω την οικονομία στο τέλος του 2014. Αυτό που με εξέπληξε ωστόσο ήταν ότι έτσι τη βλέπει και η Άνγκελα Μέρκελ. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της γαλλικής Le Monde, η Μέρκελ εξερράγη στο δείπνο της τελευταίας συνόδου κορυφής της Ε.Ε. Το ευρώ θα τιναχθεί στον αέρα, είπε η καγκελάριος, εάν τα κράτη-μέλη δεν αρχίσουν να μεταρρυθμίζουν τις οικονομίες τους.
Και μετά αναφέρθηκε σε ένα βιβλίο, που διάβασε πρόσφατα: «Οι υπνοβάτες – πώς η Ευρώπη οδηγήθηκε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο», του Κρίστοφερ Κλαρκ, μια από τις καλύτερες αναλύσεις για την προϊστορία αυτού του πολέμου. Οι αναλογίες που ήθελε να αναδείξει η Μέρκελ είναι προφανείς: Βρισκόμαστε σε μια επικίνδυνη εποχή, από άποψη οικονομικής πολιτικής. Κι αν δεν κάνουμε κάτι, οδεύουμε ολοταχώς σε… ατύχημα, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Η καγκελάριος έμοιαζε πράγματι νευρική.
Μπακάλικα, υπάρχουν δύο αναλύσεις της κρίσης, μια συντηρητική – διαρθρωτική και μια ευρω-ομοσπονδιακή. Είναι εντελώς διαφορετικές, αλλά κάποια στιγμή φτάνουν στο ίδιο συμπέρασμα. Σύμφωνα με τη συντηρητική ανάλυση -αυτήν της Μέρκελ-, πρέπει κανείς να σφίξει τη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική, να υποταχθεί σε αυστηρούς κανόνες και να σταθεροποιήσει με τέτοιον τρόπο τις αγορές ώστε όλα τα σοκ να τα διαχειριστεί η πραγματική οικονομία. Η ευρω-ομοσπονδιακή ανάλυση παρατηρεί πρώτα απ’ όλα ότι όλες οι νομισματικές ενώσεις του παρελθόντος κατέρρευσαν όταν δεν μετεξελίχθηκαν σε πολιτική ένωση. Γι’ αυτό η αντιμετώπιση της ευρωκρίσης απαιτεί τη δημιουργία μιας κρατικής οντότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η οποία να διαθέτει ένα μίνιμουμ σε οικονομικοπολιτική κυριαρχία – μεταξύ άλλων το δικαίωμα να βάζει φόρους και να δανείζεται.
Και οι δύο πλευρές έχουν λόγο να είναι απαισιόδοξες. Η συντηρητική καγκελάριος βλέπει με τρόμο ότι η Γαλλία, η Ισπανία και η Ιταλία δεν έχουν καμία διάθεση να μοιάσουν στη Γερμανία. Οι ευρω-ομοσπονδιακοί, όπως εγώ, είμαστε βαθιά απογοητευμένοι που η Ευρωζώνη δεν θα αποκτήσει ούτε πραγματική νομισματική ένωση ούτε πραγματική τραπεζική ένωση. Οι αποφάσεις της τελευταίας εβδομάδας για τις τράπεζες είναι μόνο ένα κακό αστείο. Κάθε χώρα θα παραμείνει υπεύθυνη για τον τραπεζικό της τομέα. Ο βασικός στόχος να διαχωριστούν τα ρίσκα των τραπεζών από αυτά των κρατών δεν επιτεύχθηκε. Αντίθετα, η τραπεζική ένωση είναι μια ακόμη πολύπλοκη διαχειριστική διαδικασία.
Δεν αντιμετωπίζουμε, δηλαδή, την ευρωκρίση ούτε με την πολιτική ολοκλήρωση ούτε με μηχανισμούς συμμόρφωσης στις αγορές. Και οι δυο πλευρές βγαίνουν χαμένες. Η κρίση παραμένει αήττητη. Στο μεταξύ, η ευρωπαϊκή οικονομία υποφέρει εγκλωβισμένη σε μια επικίνδυνη αλυσιδωτή αντίδραση: Οι τράπεζες μειώνουν το ρίσκο τους, δανείζοντας λιγότερο τις επιχειρήσεις, γεγονός που οδηγεί σε επιπλέον έλλειψη ρευστότητας στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Μέσω του αποπληθωρισμού αυξάνει η πραγματική αξία των χρεών. Ένα κούρεμα του χρέους στην Ελλάδα -αλλά όχι μόνο εκεί- είναι μόνο θέμα χρόνου. Επειδή όμως δεν υπάρχει το θεσμικό πλαίσιο για κάτι τέτοιο ούτε οι νομικές προϋποθέσεις, πόσο μάλλον η πολιτική βούληση, όλοι προσπαθούν να καθυστερήσουν την ώρα της αλήθειας – κι όταν έρθει να την ελαχιστοποιήσουν. Δεν θα έπρεπε να εκπλαγούν εάν αυτή η πολιτική οδηγήσει στο τέλος σε έκρηξη.
Ο δρόμος που επιλέγει η καγκελάριος Μέρκελ θα μπορούσε να λειτουργήσει για κάποιες χώρες, αλλά όχι για όλες. Πιστεύω την Μέρκελ όταν λέει ότι θέλει να ενισχύσει τη νομισματική ένωση. Χώρες με ανάλογη οικονομική διάρθρωση, όπως η Γερμανία, π.χ., η Αυστρία ή η Ολλανδία, δεν θα είχαν πρόβλημα να αποδεχθούν μια νομισματική ένωση με γερμανική κυριαρχία. Σ’ αυτές τις χώρες τα σοκ μπορούν να απορροφηθούν από την πραγματική οικονομία, με διολισθήσεις των τιμών των αγαθών και των μισθών.
Αλλά μπορεί να λειτουργήσει κάτι τέτοιο στην Ιταλία; Η Ιταλία δεν κατάφερε ούτε καν τη σύγκλιση του Βορρά της με τον Νότο της. Πώς θα λειτουργούσε η σύγκλιση μιας τόσο μεγάλης χώρας με τη Γερμανία; Πιστεύει κανείς ότι θα αποδεχτεί η Ιταλία την απόλυτη φιλελευθεροποίηση της αγοράς εργασίας; Ότι θα βγάλει τις κρατικές συμμετοχές στο σφυρί; Από την άλλη μεριά, πιστεύει κανείς ότι θα φορολογηθούν οι πλούσιοι της χώρας με τέτοιον τρόπο ώστε να συνεισφέρουν ένα δίκαιο μερίδιο για τη μείωση του δημόσιου χρέους; Ενδεχομένως να κάνει η Ιταλία ορισμένες πολιτικά ζυγισμένες μεταρρυθμίσεις, σίγουρα όχι αυτές που περιμένει η Γερμανία. Αλλά και ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι δεν έχει καμία διάθεση να θέσει σε κίνδυνο την επανεκλογή του ακολουθώντας τις επιταγές της Μέρκελ.
Το κόνσεπτ της καγκελαρίου είναι αθέλητα ηγεμονικό. Η Γερμανία επιβάλλει σε όλους το σύστημά της, αλλά δεν είναι πρόθυμη να αναλάβει τις ευθύνες του ηγεμόνα.
Κι έτσι όλοι μπλοκάρουν όλους και δεν συμβαίνει τίποτε. Το καράβι κλυδωνίζεται. Και κάποια στιγμή θα βγει από το μάτι του κυκλώνα, η καταιγίδα θα το ξαναχτυπήσει. Το τι θα συμβεί τότε είναι δύσκολο να προβλεφτεί. Χωρίς να το παρακάνουμε με τις ιστορικές συγκρίσεις, πράγματι υπάρχουν πολλές αναλογίες με την εποχή του 1913-14.
* Άρθρο του γνωστού αναλυτή στο Spiegel on line
avgi.gr
