Παρουσιάστηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα τα πρώτα αποτελέσματα της επιστημονικής συνεργασίας του ερευνητικού δικτύου Research on Money and Finance (RMF) και του κυπριακού ερευνητικού Ινστιτούτου Προμηθέας, σχετικά με την πορεία και τις δυνατότητες της κυπριακής οικονομίας σήμερα. Στόχος του προγράμματος συνεργασίας είναι η δημιουργία μιας ολοκληρωμένης, επιστημονικής μελέτης των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στην Ευρωζώνη, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός εναλλακτικού οικονομικού προγράμματος για την κυπριακή οικονομία.
Την εποπτεία του προγράμματος έχει ο Κώστας Λαπαβίτσας.
Οι μελέτες και τα αποτελέσματά τους (αγγλικά και σε ελληνική μετάφραση) στο:
http://www.researchonmoneyandfinance.org/
* Το υλικό είναι διαθέσιμο για αναδημοσίευση.
Το πρόγραμμα της Κύπρου
Το Σεπτέμβριο του 2013 το ερευνητικό δίκτυο Research on Money and Finance (RMF) στο Λονδίνο και το Ινστιτούτο Προμηθέας στην Κύπρο συμφώνησαν να προχωρήσουν σε συστηματική έρευνα της Ευρωζώνης και της κυπριακής οικονομίας, με συμβολή και άλλων ευρωπαίων ερευνητών. Ο στόχος ήταν να γίνει ολοκληρωμένη μελέτη των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στην Ευρωζώνη, ώστε να διαμορφωθεί εναλλακτικό πρόγραμμα για την Κύπρο.
Στο διάστημα που πέρασε έγινε πλέον φανερό ότι η κυπριακή οικονομία έχει μπει σε βαθύτατη κρίση, με ταχεία συρρίκνωση του ΑΕΠ και εκτίναξη της ανεργίας. Παραμένει άδηλο το πότε τελικά θα σταθεροποιηθεί το ΑΕΠ, ενώ δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι θα ακολουθήσει ταχεία ανάκαμψη. Έπεται ότι η Κύπρος χρειάζεται ριζοσπαστικές εναλλακτικές προτάσεις που θα πατάνε σε ουσιαστική ανάλυση των συνθηκών, ενώ θα είναι εφαρμόσιμες εδώ και τώρα. Μόνο οι κυπριακή Αριστερά έχει τη συγκρότηση και τη θέληση να διαμορφώσει τέτοιες προτάσεις. Όλα τα υπόλοιπα κόμματα έχουν στην ουσία συμβιβαστεί με τις επιταγές της Τρόικας.
Είναι προς τιμή της κυπριακής Αριστεράς ότι επιδιώκει, έστω και με περιορισμένους πόρους, να φέρει σε πέρας ένα τέτοιο εγχείρημα. Το ΑΚΕΛ έχει δείξει ωριμότητα και αποφασιστικότητα που αν υπήρχαν σε άλλα αριστερά κόμματα μεγαλύτερων χωρών πολλά πράγματα θα ήταν ήδη πολύ καλύτερα στην Ευρώπη. Πάνω απ’ όλα, αρνήθηκε να εγκλωβιστεί στο αδιέξοδο της εκ προοιμίου απόρριψης οποιασδήποτε εναλλακτικής πολιτικής που θα περιλαμβάνει έξοδο από την ΟΝΕ. Με θάρρος αποφάσισε να εξετάσει ανοιχτά όλες τις εκδοχές, ώστε να διαμορφώσει προτάσεις που θα είναι πραγματικά υπέρ των λαϊκών και εργατικών στρωμάτων.
Τα πρώτα αποτελέσματα της επιστημονικής συνεργασίας RMF-Προμηθέα εμφανίστηκαν ήδη το Δεκέμβριο του 2013, αλλά δημοσιοποιήθηκαν πρόσφατα. Πρόκειται για αρχικές τεχνικές μελέτες των κυπριακού τραπεζικού συστήματος και του δημοσίου χρέους, δηλαδή των δύο καθοριστικών πλευρών της κυπριακής κρίσης.
Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να μιλήσει κανείς για ολοκληρωμένη αντιπρόταση, αλλά ήδη διαφαίνεται η χρεοκοπία του κυπριακού τραπεζικού συστήματος και η έλλειψη πειστικής διεξόδου υπό τις παρούσες συνθήκες. Η καταστροφή είναι ξεκάθαρα αποτέλεσμα της εισόδου της χώρας στην ΟΝΕ και, πάνω απ’ όλα, του ανοίγματος των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα. Η ελληνική κρίση κατέστρεψε και την Κύπρο, ενώ η καταστροφή ολοκληρώθηκε από την Τρόικα. Διαφαίνεται επίσης, η εξαιρετικά ανησυχητική πορεία του δημοσίου χρέους που εξελίσσεται σε μη βιώσιμο μέγεθος. Οποιαδήποτε ριζοσπαστική πρόταση για την Κύπρο θα πρέπει να προτείνει αποφασιστικές τομές και στα δύο αυτά θέματα. Χωρίς έξοδο από την ΟΝΕ οι δυνατότητες διαφαίνονται εξαιρετικά περιορισμένες.
Η συνεργασία RMF-Προμηθέα έχει μόλις αρχίσει και θα ακολουθήσουν και άλλες επιμέρους μελέτες της κυπριακής οικονομίας στο μέλλον. Υπάρχει επίσης ο στόχος να διαμορφωθούν προτάσεις για την Ευρωζώνη συνολικά, σε συνεργασία φυσικά με οικονομολόγους και ιδρύματα της Ευρώπης. Η Κύπρος μπορεί να παίξει ένα ρόλο τελείως αναντίστοιχο του μεγέθους της ακριβώς λόγω των τραγικών συνθηκών που της επιβλήθηκαν από την Τρόικα. Το πραγματικό πρόβλημα όμως δεν είναι η Κύπρος αλλά η στάση της Αριστεράς στην υπόλοιπη Ευρώπη που μόνο ως αξιοθρήνητη μπορεί να χαρακτηριστεί.
Η ευρωπαϊκή Αριστερά
Τέσσερα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης η ευρωπαϊκή Αριστερά συνολικά – αλλά και τα επιμέρους κομμάτια της – δεν έχει κατορθώσει να αρθρώσει πειστική εναλλακτική πρόταση. Απεναντίας, όλο και περισσότερο αποδέχεται το πλαίσιο που έχει επιβάλλει η ΕΕ, όσο κι αν λεκτικά απορρίπτει τον νεοφιλελευθερισμό, ή διαρρηγνύει τα ιμάτια της περί καπιταλισμού. Βασικός λόγος του ιδεολογικού εγκλωβισμού της είναι ότι μεγάλο μέρος της Αριστεράς έχει πιαστεί στην παγίδα του ευρώ.
Υπάρχει όντως το φετίχ του νομίσματος, μόνο που το έχουν αυτοί που επιθυμούν πάση θυσία να διατηρήσουν το ευρώ. Ποιος εχέφρων άνθρωπος θα ήθελε να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες αλλαγής του νομίσματος, αν υπήρχε μια πειστική ριζοσπαστική πορεία υπέρ των λαϊκών και εργατικών στρωμάτων εντός της ΟΝΕ; Το πρόβλημα είναι ότι μια τέτοια πορεία ποτέ δεν ήταν εφικτή και έχει γίνει ακόμη λιγότερο στην πορεία της κρίσης, αφού η ΕΕ έχει γίνει πολύ πιο νεοφιλελεύθερη σε όλα τα μέτωπα. Η έξοδος από την ΟΝΕ παραμένει εξαιρετικά πιθανή εκδοχή για μια κυβέρνηση που πραγματικά θέλει να κάνει τομές.
Το φετίχ του νομίσματος, ιδίως στην Ελλάδα, το έχουν αυτοί που στην πραγματικότητα δε θέλουν να κάνουν τομές και τρέμουν την κοινωνική αλλαγή. Κρύβονται έτσι πίσω από ανάλαφρες διαπιστώσεις του τύπου ‘το πρόβλημα δεν είναι το νόμισμα, αλλά οι κοινωνικές σχέσεις’. Φαίνεται ότι το νόμισμα είναι μια ουσία κενή περιεχομένου, μια πλατωνική μορφή, η οποία αυθαίρετα επικάθεται σε οποιεσδήποτε κοινωνικές σχέσεις βρεθούν κατά τύχη μπροστά της. Γιατί να ασχολείται συνεπώς ένας αριστερός με τα επιφανειακά; Το ζητούμενο είναι να αλλάξει η κοινωνία, να ανατραπεί ο καπιταλισμός. Το θέμα του νομίσματος θα λυθεί από μόνο του. Τελικά, για την ώρα θα μείνουμε στο ευρώ …
Η Ελλάδα
Η Ελλάδα χρειάζεται επειγόντως αλλαγή πολιτικής και ριζοσπαστικές τομές σε όλα τα επίπεδα, μόνο που το θέμα τίθεται σήμερα με πολύ διαφορετικό τρόπο από ότι το 2010. Τότε το ζήτημα ήταν να κάνει η χώρα γρήγορα παύση πληρωμών και να βγει από την ΟΝΕ ώστε να αποφευχθεί η τραγωδία. Δυστυχώς στάθηκε αδύνατο καθώς ολόκληρο το πολιτικό σύστημα αποδείχθηκε ανεπαρκέστατο. Η Ελλάδα γνώρισε καταστροφή που δεν επιδέχεται σύγκριση με άλλες χώρες οι οποίες αντιμετώπισαν παρόμοια προβλήματα, αλλά δεν ήταν δεμένες σε νομισματικό ζουρλομανδύα. Το ζήτημα τώρα όμως είναι διαφορετικό. Η καταστροφή έχει πια συντελεστεί και το πρόβλημα της χώρας είναι να μπορέσει να ξεφύγει από τη μοίρα της στασιμότητας, φτώχειας και ασημαντότητας που της επιφυλάσσουν οι ‘εταίροι’ της στην ΕΕ. Τρεις παράγοντες έχουν καθοριστική σημασία στο θέμα αυτό.
Πρώτον, θα πρέπει να υπάρξει απαλλαγή από το χρέος το οποίο είναι καταφανώς μη βιώσιμο. Σήμερα είναι περίπου 320 δις, στο μεγάλο όγκο του σε χέρια δημόσιων φορέων και όχι ιδιωτών, με μέση ωριμότητα περίπου 16 χρόνια και μέσο επιτόκιο γύρω στο 2,5%. Η Ελλάδα δε μπορεί να αντιμετωπίσει τα τοκοχρεολύσια γιατί αυτό σημαίνει μόνιμη πολιτική λιτότητας και επιδίωξη τεράστιων πρωτογενών πλεονασμάτων. Αλλά ούτε επαρκεί και μια επιφανειακή αναδιάρθρωση που ίσως το επιμηκύνει κι άλλο, η μειώσει περισσότερο τα επιτόκια. Καμία χώρα με τέτοιο τεράστιο όγκο χρέους – του οποίου οι ξένοι δημόσιοι κάτοχοι έχουν προτεραιότητα στην αποπληρωμή – δε μπορεί να δανειστεί ελεύθερα στις ανοιχτές αγορές. Η Ελλάδα χρειάζεται βαθύτατη διαγραφή του χρέους της σε ποσά που θα κυμαίνονται σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Παρά τα όσα έχουν συμβεί, συνεχίζει να έχει όπλα για να το απαιτήσει, περιλαμβανομένης της έννοιας του ‘απεχθούς’ χρέους για τα μνημονιακά δάνεια που δόθηκαν με εμφανή πολιτικό καταναγκασμό. Καμία ριζοσπαστική πολιτική δεν είναι εφικτή στη χώρα, χωρίς αυτό το πρώτο βήμα.
Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρξει άρση της λιτότητας και νέα πολιτική ανάπτυξης. Αν δεν υπάρξει αλλαγή στο μίγμα νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, καθώς και αλλαγή αναπτυξιακής πολιτικής μακριά από τις ιδιωτικοποιήσεις, την απελευθέρωση των αγορών και τη συντριβή των μισθών, η Ελλάδα είναι καταδικασμένη. Η κατανάλωση θα παραμείνει χαμηλή, οι επενδύσεις προβληματικές και οι εξαγωγές αδύναμες για χρόνια. Οι ρυθμοί ανάπτυξης θα κυμανθούν, στην καλύτερη περίπτωση στο 2-3% και η ανεργία θα παραμείνει εξαιρετικά υψηλή. Η χώρα θα χάσει μεγάλο μέρος των νέων της και του εκπαιδευμένου προσωπικού της. Ριζοσπαστική πολιτική στα θέματα αυτά σημαίνει να μη δεσμεύεται η χώρα ότι θα επιδιώξει πρωτογενή πλεονάσματα, αλλά ούτε καν ισοζυγισμένους προϋπολογισμούς. Σημαίνει επίσης εισοδηματική πολιτική που θα επιφέρει άνοδο των μισθών και των συντάξεων. Σημαίνει τέλος δημόσιες επενδύσεις και αλλαγή στη σχέση κράτους και ιδιωτικού τομέα. Δε νοείται ριζοσπαστική πολιτική στην Ελλάδα σήμερα χωρίς να έχει η κυβέρνηση δημοσιονομική και νομισματική ελευθερία.
Τρίτον, θα πρέπει να εθνικοποιηθούν χωρίς περιστροφές οι τράπεζες. Η διαχείριση της κρίσης της τετραετία που πέρασε έθεσε τις τράπεζες υπεράνω όλων. Ο ελληνικός λαός δανείστηκε τεράστια ποσά για τη διάσωση των τραπεζών, η κερδοφορία τους έχει ανακάμψει, η μονοπωλιακή τους δομή έγινε εντονότερη με αδιαφανείς και πιθανότατα παράνομους τρόπους, αλλά η παροχή πιστώσεων παραμένει εξαιρετικά προβληματική και πανάκριβη.
Εν μέρει αυτό οφείλεται στην προϊούσα αποδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος ολόκληρης της ΟΝΕ που έχει φέρει μεγάλες αποκλίσεις στα επιτόκια. Εν μέρει όμως οφείλεται και στα προβληματικά δάνεια που συσσωρεύτηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η λύση είναι να υπάρξει δημόσια ιδιοκτησία και έλεγχος, να ανοίξουν τα βιβλία, να αποδοθούν ευθύνες και να μπουν οι τράπεζες σε νέα πορεία σε κοινωνική βάση. Καμία ριζοσπαστική πολιτική, με πραγματική παραγωγική αναδιάρθρωση, δεν είναι εφικτή σε άλλη βάση.
Αρκεί η απαρίθμηση και μόνο των βασικών χαρακτηριστικών μιας ριζοσπαστικής πολιτικής για να φανεί ότι, μέσα στο πλαίσιο της ΟΝΕ, μια τέτοια κυβέρνηση θα αντιμετωπίσει ανυπέρβλητες δυσκολίες. Ούτε το χρέος μπορεί να διαγραφεί ουσιαστικά, ούτε έλεγχος στη δημοσιονομική και τη νομισματική πολιτική μπορεί να υπάρξει, ούτε αλλαγή στην πολιτική ανάπτυξης με τόνωση των δημοσίων επενδύσεων και του εισοδήματος. Μια ριζοσπαστική κυβέρνηση, αν δε θέλει να παραδοθεί άνευ όρων και να βρεθεί εκτεθειμένη στη λαϊκή οργή, θα πρέπει να είναι έτοιμη για ρήξη με την ΕΕ, πράγμα που σημαίνει σε πρώτη φάση έξοδο από την ΟΝΕ. Αν όμως δεν υπάρχει σχέδιο και προετοιμασία των λαϊκών στρωμάτων για μια τέτοια εξέλιξη, η προοπτική του χάους και της εμφάνισης αυταρχικών λύσεων δεν είναι καθόλου αμελητέα. Η μελέτη και η προετοιμασία της επιστροφής σε εθνικό νόμισμα είναι απολύτως απαραίτητα βήματα για μια ριζοσπαστική έξοδο από την κρίση, υπέρ των λαϊκών και στρωμάτων.
Αυτή ακριβώς είναι η βαθύτερη σημασία της πρωτοβουλίας του ΑΚΕΛ και της συνεργασίας RMF-Προμηθέα. Έστω και την τελευταία στιγμή μπορούν να μπουν κάποιες βάσεις για να υπάρξει λύση στην κρίση που πραγματικά θα απορρίπτει την κυρίαρχη ιδεολογία και δε θα τη ντύνει απλώς με άλλα ρούχα. Το πραγματικό εναλλακτικό πρόγραμμα που χρειάζεται η Ελλάδα σήμερα δε μπορεί να γίνει ‘εντός των τειχών’ κάποιου κόμματος και ξαφνικά να ανακοινωθεί στον ανυποψίαστο λαό.
Για να υπάρξει πρόγραμμα που πραγματικά θα κάνει τις ριζικές τομές που χρειάζεται η ελληνική κοινωνία απαιτείται ευρεία συμμετοχή από τα κάτω. Έστω και τώρα πρέπει να υπάρξει ανοιχτή συζήτηση, με παρουσίαση τεχνικών αποτελεσμάτων, αλλά και με συνεχή ανάλυση των πολιτικών και κοινωνικών συνεπειών. Όλοι οι άλλοι δρόμοι είτε οδηγούν σε αδιέξοδο, είτε προοιωνίζονται την ήττα των δυνάμεων αλλαγής, με αρνητικές επιπτώσεις για ολόκληρη την κοινωνία. Το επόμενο διάστημα θα πρέπει να φέρει γόνιμες πρωτοβουλίες στο θέμα αυτό.
Το Κυπριακό Τραπεζικό Σύστημα – Μία κρίση εντός Ευρωζώνης
