Τα 100 καλύτερα βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

Με τη συμμετοχή 120 λογοτεχνών ολοκληρώθηκε η μεγάλη έρευνα που πραγματοποίησαν το bookpress.gr και το Βιβλιοπωλείο Πολιτεία, για την ανάδειξη των 100 βιβλίων που αξιολογούνται από τους συγγραφείς ως τα καλύτερα της νεοελληνικής λογοτεχνίας των τελευταίων δύο αιώνων (1813-2013). 

Ζητήθηκε από τους συγγραφείς να δηλώσουν τα 20 βιβλία που αξιολογεί ο καθένας ως τα καλύτερα, σύμφωνα πάντα με τις αναγνωστικές προτιμήσεις τους, την κρίση τους για την επιρροή που άσκησαν ή άλλα κριτήρια που καθορίζουν τις επιλογές τους. Στα βιβλία αυτά μπορούσαν να περιλαμβάνονται τίτλοι πεζογραφίας, μυθιστορήματα ή διηγήματα, ποιητικές συλλογές (μεμονωμένες, συγκεντρωτικές ή άπαντα) και θεατρικά έργα.

Τα 100 βιβλία που συγκέντρωσαν τις περισσότερες προτιμήσεις δημοσιεύονται κατά αλφαβητική σειρά, σύμφωνα με το επώνυμο των συγγραφέων, και όχι με βάση τις προτιμήσεις που συγκέντρωσαν, αφού οι προθέσεις της έρευνάς  δεν ήταν να τεθούν συγγραφείς και βιβλία σε «ανταγωνισμό», αλλά «να καταδειχτούν προτιμήσεις, επιρροές, τάσεις, τροφοδοτώντας τη συζήτηση που αφορά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ελληνικής λογοτεχνίας.»

Ο κατάλογος με τα 100 καλύτερα βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι ο εξής:

Συμπεράσματα στο σύνολο των βιβλίων

Από μια πρώτη επεξεργασία των στοιχείων προκύπτουν ορισμένα απλά δεδομένα. Καταρχάς, ο συνολικός αριθμός των συγγραφέων που έχουν βιβλία τους στα πρώτα 100 είναι μόλις εξήντα έξι (66), κάτι που προφανώς οφείλεται στο γεγονός ότι αρκετοί έχουν περισσότερα του ενός βιβλία (έως τέσσερα, το πιο πολύ). Από αυτούς, οι σαράντα τρεις (43) είναι κατά μείζονα λόγο πεζογράφοι, οι εικοσιένα (21) κατά μείζονα λόγο ποιητές, ενώ μόνο δύο (2) εξ αυτών (Ιάκωβος Καμπανέλλης, Δημήτρης Δημητριάδης) είναι κατά μείζονα λόγο θεατρικοί συγγραφείς. Από το σύνολο των εξήντα έξι (66) λογοτεχνών, μόνον επτά (7) είναι γυναίκες, με τις τέσσερις (4) εξ αυτών (Γαλανάκη, Δημουλά, Δούκα, Ζατέλη) να βρίσκονται εν ζωή – κάτι που καταδεικνύει βεβαίως την σημαντική συμβολή των γυναικών συγγραφέων στην ελληνική λογοτεχνία από τη Μεταπολίτευση και στη συνέχεια (ο αριθμός των γυναικών είναι πολύ μεγαλύτερος στο σύνολο των βιβλίων που προτιμήθηκαν).

Οι εν ζωή συγγραφείς

Ο αριθμός των εν ζωή συγγραφέων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο των 100 βιβλίων παρέμεινε μεν χαμηλός (είναι δώδεκα (12) συγγραφείς), αλλά όχι ασήμαντος. Ο αριθμός των βιβλίων τους ανέρχεται στα δεκαπέντε (15), με τον Θανάση Βαλτινό να είναι ο μοναδικός που έχει περισσότερα του ενός (συνολικά τέσσερα βιβλία). Από το σύνολο των δώδεκα (12) εν ζωή συγγραφέων, οι οκτώ (8) είναι άντρες και οι τέσσερις (4) γυναίκες, ενώ αντίστοιχα οι οκτώ (8) από τους δώδεκα είναι κατά μείζονα λόγο πεζογράφοι (Βαλτινός, Βασιλικός, Γαλανάκη, Δημητρίου, Δούκα, Ζατέλη, Κουμανταρέας, Χουλιαράς), οι τρεις (3) είναι κατά μείζονα λόγο ποιητές (Γκανάς, Δημουλά, Χριστιανόπουλος), κι ένας (1) είναι κατά μείζονα λόγο θεατρικός συγγραφέας (Δημητριάδης) αλλά το βιβλίο στο οποίο οφείλει τη θέση του στους εξήντα έξι (66) είναι πεζογράφημα (Πεθαίνω σαν χώρα). Αν βέβαια στον κατάλογο των εν ζωή συγγραφέων προστεθούν κι εκείνοι που πέθαναν πολύ πρόσφατα (Μάτεσις, Καμπανέλλης) ή σχετικά πρόσφατα (Διδώ Σωτηρίου, Σαμαράκης, Χειμωνάς,), καθώς κι ο πρόωρα χαμένος Γιάννης Πάνου (55 χρόνων το 1998) τότε η σχετική εντύπωση ενισχύεται σημαντικά.

Οι «διακριτές περιπτώσεις»

Από τους εξήντα έξι (66) λογοτέχνες, τέσσερις (4) εξ αυτών (Βαλτινός, Ελύτης, Καζαντζάκης, Σεφέρης) εκπροσωπούνται με τέσσερα (4) διαφορετικά έργα τους, ενώ έξι (6) εξ αυτών (Βιζυηνός, Εμπειρίκος, Καραγάτσης, Καρυωτάκης, Πολίτης, Σολωμός) εκπροσωπούνται με τρία (3) διαφορετικά έργα τους (στα “έργα” συμπεριλαμβάνεται και η επιλογή των Απάντων, όπου υπάρχει). Συνεπώς, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι δέκα (10) αυτοί συγγραφείς αναδεικνύονται ως «διακριτές περιπτώσεις» σε αυτή τη μεγάλη έρευνα. Εξ αυτών, μόνον ο Θανάσης Βαλτινός βρίσκεται στη ζωή.

Βέβαια, ο αριθμός των βιβλίων που έχει ένας συγγραφέας στα 100 καλύτερα είναι ένας μόνο από τους παράγοντες που φανερώνει τον βαθμό εκτίμησης που απολαμβάνει μεταξύ των 120 σύγχρονων συγγραφέων που κατέθεσαν τις προτιμήσεις τους. Ένας άλλος είναι, όπως είναι ευνόητο, το πλήθος των επιλογών που συγκέντρωσε, για ένα ή περισσότερα έργα του. Από αυτή την άποψη, μεγάλος «νικητής» αναδεικνύεται αναμφίβολα ο Κ.Π. Καβάφης, ο οποίος, κυρίως με τα Ποιήματα (το «σώμα» ποιημάτων που προέκρινε ο ίδιος, δηλαδή) και κατά πολύ λιγότερο με τα Άπαντα συγκέντρωσε με σημαντική διαφορά από τους υπόλοιπους τις περισσότερες προτιμήσεις. Ο μόνος που τον πλησιάζει –ο κατεξοχήν συγγραφέας του ενός βιβλίου της γραμματείας μας– είναι ο Άρης Αλεξάνδρου με το Κιβώτιο. Την τριάδα συμπληρώνει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης με τη Φόνισσα (ο οποίος βέβαια κατέχει συνολικά σημαντική θέση στον κατάλογο με τα 100, και μάλιστα με τα Άπαντά του)

Ούτε η πρωτιά των Καβάφη, Αλεξάνδρου και Παπαδιαμάντη αποτέλεσε έκπληξη, ούτε η ισχυρή παρουσία του Θανάση Βαλτινού στα 100 καλύτερα βιβλία ήταν μη αναμενόμενη. Παρομοίως, έκπληξη δεν αποτέλεσε η ισχυρή παρουσία των δύο νομπελιστών, ούτε το ηχηρό παρών μεγεθών όπως οι Βιζυηνός, Σολωμός, Εμπειρίκος, Καρυωτάκης, Καζαντζάκης, Καραγάτσης κ.ά.

Από την άλλη, είδαμε στις επιλογές πολλών συγγραφέων να εγγράφονται βιβλία τα οποία έχουν μεν αναγνωριστεί από την Κριτική, στην εποχή τους διαβάστηκαν και συζητήθηκαν, δεν διαθέτουν όμως στις μέρες μας ισχυρό αποτύπωμα στη συνείδηση σημαντικής μερίδας του αναγνωστικού κοινού. Τέτοια βιβλία υπάρχουν αρκετά στα 100, όπως για παράδειγμα Το φύλλο – Το πηγάδι – Το αγγέλιασμα του Βασίλη Βασιλικού (για να ξεκινήσουμε από τους εν ζωή συγγραφείς), η Κρύπτη του Ε.Χ. Γονατά, ο Εξώστης του Νίκου Καχτίτση, το Πλατύ Ποτάμι του Γιάννη Μπεράτη, το Από το στόμα της παλιάς Remington του Γιάννη Πάνου, ο Πεθαμένος και η Ανάσταση του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, ο Νεκρόδειπνος του Τάκη Σινόπουλου, ο Μπιντές του Μάριου Χάκκα, οι Χτίστες του Γιώργου Χειμωνά, η Κερένια Κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου κ.ά.

Οι συγγραφείς που συμμετείχαν

Οι συγγραφείς που συμμετείχαν με τις επιλογές τους στην έρευνά μας είναι οι κάτωθι (με αλφαβητική σειρά):

Τατιάνα Αβέρωφ, Χρήστος Αγγελάκος, Δημήτρης Αθηνάκης, Κώστας Ακρίβος, Μαριγώ Αλεξοπούλου, Βασίλης Αμανατίδης, Κώστας Αρκουδέας, Χρήστος Αστερίου, Νάνος Βαλαωρίτης, Θανάσης Βαλτινός, Βασίλης Βασιλικός, Γιώργος Βέης, Νίκος Αδάμ Βουδούρης, Σπύρος Γιανναράς, Ηλίας Γκρης, Παναγιώτης Γούτας, Θεόδωρος Γρηγοριάδης, Νίκος Δαββέτας, Λουκία Δέρβη, Άντζελα Δημητρακάκη, Αρχοντούλα Διαβάτη, Λένα Διβάνη, Φίλιππος Δρακονταειδής, Λίλυ Εξαρχοπούλου, Μαρία Ευσταθιάδη, Σταύρος Ζαφειρίου, Βασίλης Ζηλάκος, Κατερίνα Ηλιοπούλου, Αλέξανδρος Ίσαρης, Κώστας Καβανόζης, Αθηνά Κακούρη, Δημήτρης Καλοκύρης, Τασούλα Καραγεωργίου, Βασίλης Καραγιάννης, Αγγέλα Καστρινάκη, Κώστας Κατσουλάρης, Ηλίας Κεφαλάς, Γιάννης Κιουρτσάκης, Νένα Κοκκινάκη, Ζέφη Κόλια, Δήμητρα Κολλιάκου, Λίλα Κονομάρα, Μάνος Κοντολέων, Θωμάς Κοροβίνης, Αύγουστος Κορτώ, Θεώνη Κοτίνη, Μαρία Κουγιουμτζή, Ζέτα Κουντούρη, Μαρία Κούρση, Πέτρος Κουτσιαμπασάκος, Στάθης Κουτσούνης, Κώστας Κουτσουρέλης, Αχιλλέας Κυριακίδης, Γιώργος Λαμπράκος, Κώστας Λογαράς, Ηλίας Μαγκλίνης, Αργυρώ Μαντόγλου, Άρης Μαραγκόπουλος, Ελένη Μαρινάκη, Έλενα Μαρούτσου, Γιώργος Μητάς, Μάριος Μιχαηλίδης, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Μιχάλης Μοδινός, Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Γλυκερία Μπασδέκη, Βαγγέλης Μπέκας, Γιώργος Μπλάνας, Γιώργος Μπράμος, Σοφία Νικολαΐδου, Ηρώ Νικοπούλου, Δημήτρης Νόλλας, Γιώργος Ξενάριος, Νίκος Ξένιος, Γιάννης Παλαβός, Παυλίνα Παμπούδη, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Ευτυχία Παναγιώτου, Μάκης Πανώριος, Κάλλια Παπαδάκη, Χίλντα Παπαδημητρίου, Αριστέα Παπαλεξάνδρου, Ηλίας Παπαμόσχος, Νικήτας Παρίσης, Δημήτρης Πετσετίδης, Θοδωρής Ρακόπουλος, Ειρήνη Ρηνιώτη, Βασίλης Ρούβαλης, Αγγελική Σιδηρά, Ντίνος Σιώτης, Θωμάς Σκάσσης, Μαρία Σκιαδαρέση, Εύα Στάμου, Σταύρος Σταυρόπουλος, Δημήτρης Στεφανάκης, Αγγελική Στρατηγοπούλου, Άρης Σφακιανάκης, Δημήτρης Σωτάκης, Κλαίτη Σωτηριάδου, Βάσια Τζανακάρη, Σώτη Τριανταφύλλου, Νίκη Τρουλλινού, Θωμάς Τσαλαπάτης, Φωτεινή Τσαλίκογλου, Βασίλης Τσιαμπούσης, Μιχάλης Φακίνος, Ευγενία Φακίνου, Μαρία Φακίνου, Δημήτρης Φύσσας, Κυριάκος Χαραλαμπίδης, Κοσμάς Χαρπαντίδης, Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης, Θανάσης Χατζόπουλος, Έλενα Χουζούρη, Γιώργος Χουλιάρας, Ελιάνα Χουρμουζιάδου, Γιώργος Χρονάς, Χρήστος Χωμενίδης, Γιώργος Ψάλτης. 

Από τους εκατόν είκοσι (120) συγγραφείς που συμμετείχαν στην έρευνά μας καταθέτοντας τις επιλογές τους οι εβδομήντα τέσσερις (74) είναι άντρες και οι σαράντα έξι (46) γυναίκες. Η σχετικά αυξημένη παρουσία των αντρών στο «δείγμα» μας δεν αρκεί βέβαια για να εξηγήσει την ισχνή παρουσία γυναικών συγγραφέων (μόλις 7 στους 66) στον κατάλογο με τα 100 βιβλία.

bookpress.gr