Το πολύτιμο έργο του Ρώσου συγγραφέα είναι μια ρεαλιστική προσέγγιση στην ψυχική πάθηση υπό τη σκοπιά του νοσούντος ήρωα.
Το ημερολόγιο του Αυξέντι Ιβάνοβιτς καταγράφει την ψυχική πορεία ενός ανθρώπου και το χρονικό του κύλισμα από την λογική στην παραφροσύνη, από την συνειδητοποίηση της πραγματικότητας στην κατασκευή ενός κόσμου μέσα από το παράλογο.
Υπάρχουν δύο σημεία στα οποία μπορεί να σταθεί κανείς για να προσδώσει στο έργο του Γκόγκολ μια αληθινή και περαιτέρω ρεαλιστική βάση. Το πρώτο σημείο είναι η αναφορά του ίδιου του συγγραφέα πως το έργο του βασίστηκε πάνω σε δημοσιεύματα εφημερίδων σχετικά με τρόφιμους ψυχιατρείων και το δεύτερο σημείο είναι το ίδιο το ψυχικό υπόβαθρο του Γκόγκολ, ο οποίος έπασχε από διάφορες ψυχώσεις, δίνοντας στο μονόλογο μια βιογραφική υπόσταση.
Το λογοτεχνικό αυτό έργο του 19ου αιώνα, δεν μένει μόνο στην ψυχική πλευρά του ήρωα, αλλά καταγράφει και τη σύσταση της τότε Ρωσικής κοινωνίας, η οποία ήταν δομημένη πάνω στις ταξικές ανισότητες, στην μεγαλομανία και στην εσωτερική ανάγκη των κατώτερων στρωμάτων να ανέβουν στην σκάλα του κοινωνικού γίγνεσθαι.
Το εξαιρετικό “Ημερολόγιο ενός τρελού” παραμένει μέχρι σήμερα πηγή ψυχιατρικής και κοινωνιολογικής ανάλυσης, χωρίς φυσικά να μπαίνει σε δεύτερη μοίρα ο άμεσος τρόπος γραφής του συγγραφέα.
Απόσπασμα του βιβλίου:
“Η σημερινή ημέρα είναι ημέρα θριάμβου και μεγαλείου! Η Ισπανία έχει βασιλιά. Βρέθηκε. Αυτός ο βασιλιάς, είμαι εγώ. Και εγώ ο ίδιος, μόλις σήμερα το έμαθα. Ομολογώ πως η είδηση με βάρεσε ξαφνικά, σαν αστραπή. Πραγματικά δεν μπορώ να καταλάβω πως ήταν δυνατόν να νομίζω πως είμαι γραφέας. Πώς είναι ποτέ δυνατόν να μπήκε στο μυαλό μου αυτή η παλαβή ιδέα. Πάλι καλά που δεν βρέθηκε τότε κανένας να με κλείσει στο τρελοκομείο. Τώρα πια μου έχουν αποκαλυφθεί τα πάντα. Τώρα πια τα βλέπω όλα πεντακάθαρα, σαν την παλάμη του χεριού μου. Πιο πριν όμως, δεν το κατάλαβα πως τα πάντα ήταν θολά, σαν μέσα από ομίχλη. Και όλα αυτά νομίζω πως συμβαίνουν εξαιτίας της εντύπωσης που έχουν οι άνθρωποι πως το ανθρώπινο μυαλό βρίσκεται στο κεφάλι. Μέγα λάθος, το φέρνει ο άνεμος απ’τη μεριά της Κασπίας θάλασσας”.
