Αυτό που πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε είναι το πώς φτάσαμε μέχρι εδώ. Συχνά γίνεται αναφορά στις παρενέργειες του κράτους πρόνοιας προκειμένου να εξηγηθεί το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται σήμερα. Η ιδέα αυτή είναι της μόδας. Ο ΟΟΣΑ δημοσίευσε το 1994 μια σημαντική μελέτη σε αυτό το πνεύμα, η οποία έδινε τον τόνο. Αν και η διατήρηση των μεγάλων κοινωνικών στόχων του παρελθόντος εξακουλουθούσε να αναφέρεται, ο ΟΟΣΑ επιζητούσε “νέες μεθόδους, καλύτερα σχεδιασμένες, που δεν θα έχουν τα απρόβλεπτα και ανεπιθύμητα δευτερογενή αποτελέσματα της κοινωνικής πολιτικής του παρελθόντος” και ειδικότερα πρότεινε τη διεύρυνση των μισθολογικών αποκλίσεων προκειμένου να ευνοηθεί η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Ο ΟΟΣΑ πρότεινε επίσης τα προβλήματα ισοτιμίας να αντιμετωπίζονται χωριστά και να μην εμπλέκονται με τα ζητήματα της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Για να το πούμε αλλιώς, από τη μεριά η αποτελεσματικότητα, από την άλλη μεριά η αλληλεγγύη. Αυτός ο διαχωρισμός υπήρξε ένα από τα κυρίαρχα συνθήματα του 1980 και γι’αυτό, πρώτα απ’όλα, πρέπει μάλλον να εξετάσουμε αυτό το ζήτημα.
Για να είναι αποτελεσματική, η προσέγγιση με όρους επιβλαβών αποτελεσμάτων πρέπει να είναι συγκεκριμένη. Ας ανοίξουμε εδώ μια μικρή μεθοδολογική παρένθεση. Χάριν συντομίας, μπορούμε να διακρίνουμε δύο μορφές αποτελεσμάτων: τα επιβλαβή αποτελέσματα της δομής και τα επιβλαβή αποτελέσματα του διαχωρισμού οικονομίας και κοινωνίας. Η πρώτη μορφή είναι η πλέον κλασική και αυτή που μελετήθηκε καλύτερα από τις κοινωνικές επιστήμες. Σε αυτή την περίπτωση, το επιβλαβές αποτέλεσμα προκύπτει από την υπερβολικά περιορισμένη προσέγγιση ενός φαινομένου. Αποφασίζουμε, π.χ., για το ύψος του επιδόματος ανεργίας χωρίς να το συγκρίνουμε με την τρέχουσα αμοιβή της εργασίας: έτσι δεν προβλέπουμε ότι μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά ως προς την αναζήτηση εργασίας. Το επιβλαβές αποτέλεσμα σε αυτή την περίπτωση έχει να κάνει με το ότι τα γεγονότα θριαμβεύουν επί της ανάλυσης, καθώς αυτή λαμβάνει υπόψη της μόνο ένα μέρος της πραγματικότητας και παραβλέπει την πολυπλοκότητα των διάφορων παραγόντων και τις αλληλεπιδράσεις τους. Σε αυτό το πλαίσιο, δεν υπάρχει τίποτε πραγματικά καινούργιο να πούμε σχετικά με το κράτος πρόνοιας. Αυτού του τύπου τα επιβλαβή αποτελέσματα λαμβάνονται όλο και περισσότερο υπόψη, ακόμα κι αν δεν αποφεύγονται πάντα, καθώς πολλές αντιφατικές αρχές μπορεί να συγκρούονται σε ένα δεδομένο κοινωνικό μηχανισμό (όπως π.χ. στο δύσκολο ζήτημα της διαιτησίας μεταξύ ανεργίας και εργασίας), όπου η λογική των διάφορων παραγόντων (κράτους και ιδιωτών) μπορεί να είναι διαφορετική.
Τα επιβλαβή αποτελέσματα λόγω του διαχωρισμού οικονομίας και κοινωνίας είναι άλλης φύσεως. Έχουν να κάνουν με την κατάτμηση των τομέων της κοινωνικής δραστηριότητας. Προκύπτουν από ένα πραγματικό διαχωρισμό, όχι μονάχα από έλλειψη σαφήνειας. Στην αρχική τους μορφή, αντιστοιχούν σήμερα στις συνέπειες του διαχωρισμού ανάμεσα στο οικονομικό και το κοινωνικό πεδίο, καθώς ο κάθε χώρος λειτουργεί με τη δική του λογική: η αναζήτηση της οικονομικής αποτελεσματικότητας από τη μία, η λειτουργία του μηχανισμού αναπλήρωσης εισοδήματος από την άλλη. Ενώ θα έπρεπε οι κοινωνικές επιταγές και οι οικονομικές απαιτήσεις να εναρμονίζονται, εντέλει αλληλοκαταστρέφονται. Σήμερα, ένα τέτοιο επιβλαβές αποτέλεσμα είναι κατά κάποιον τρόπο αποδεκτό και θεσμοποιημένο. Ο διαχωρισμός οικονομικού και κοινωνικού πεδίου γίνεται συχνά αντιληπτός ως ένα προοδευτικό αίτημα. Ωστόσο, εφεξής, αυτό είναι το κύριο πρόβλημα. Τα επιβλαβή αποτελέσματα δεν είναι πάντα εκείνα που καθορίζει η κατεστημένη σκέψη.
___
Πηγή: Πιερ Ροζανβαλόν, Το νέο κοινωνικό ζήτημα – Επανεξετάζοντας το κράτος πρόνοιας, σελ. 142-144, Προλογικό Σημείωμα, Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος, Μετάφραση: Σπύρος Κακουριώτης, Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2001.
