Της Γιαννάτου Μαρίας-Ευθυμίας (Θεατρολόγος)
Πολλοί αγνοούν την επιστήμη του θεάτρου. Όταν αναφέρεις την λέξη θεατρολογία πολλοί σου λένε ότι είσαι ηθοποιός ή δουλεύεις στην τηλεόραση. Η θεατρολογία είναι σχετικά μια νέα επιστήμη, η οποία εισήχθηκε τον 20ο αιώνα στην Γερμανία (ο όρος Theaterwissenschaft σημαίνει την επιστήμη του θεάτρου). Στην Ευρώπη, εμφανίστηκε πιο μπροστά από ότι στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα η θεατρολογία ως γνωστικός κλάδος εμφανίστηκε το 1980 στο πρόγραμμα σπουδών της Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Έπειτα, ως πλέον ανεξάρτητο επιστημονικό αντικείμενο σπουδών πρωτοεμφανίστηκε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, αμέσως μετά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και τέλος το 1989 στο Πανεπιστήμιο Πατρών και πρόσφατα, μόλις, το 2003 στο πανεπιστήμιο του Ναυπλίου. Ένας ελεύθερος όρος θα μπορούσε να είναι: η θεατρολογία είναι η επιστήμη που μελετά τον λόγο του θεάτρου, αλλά και όλες τις παραμέτρους γύρω από αυτό (τον σκηνοθέτη, τον ηθοποιό, τα σκηνικά και φυσικά το κείμενο). Αντίθετα, το λεξικό του θεάτρου Patrice Pavis παρουσιάζει μια πιο συγκροτημένη ορολογία: ‹‹ Η μελέτη του θεάτρου σε όλες του τις εκδηλώσεις, δίχως να εξαιρείται καμία μεθοδολογία… Η θεατρολογία περικλείει όλες τις έρευνες, της δραματουργίας, της σκηνογραφίας, της σκηνοθεσίας, των τεχνικών του ηθοποιού. Όπως η σημειολογία συντονίζει διαφορετικούς τομείς γνώσεων και διερευνά τις επιστημολογικές συνθήκες των θεατρικών μελετών.››1.
Ετυμολογικά, είναι σύνθετη από τις λέξεις θέατρο και λόγος, δηλαδή, η επιστήμη που μελετά, τόσο, τα κείμενα του θεάτρου αυτά καθαυτά, όσο, και κάθε λογής κείμενα που αναφέρονται σε αυτό (άρθρα, μελέτες όσο θεατρολογικές, όσο και ιστορικές, κοινωνιολογικές κ.λπ. ).
Κατά τον ορισμό του Patice Pavis, καταλαβαίνουμε ότι πηγή ενός ερευνητή του θεάτρου, είναι εκτός από τα βασικά κείμενα του θεάτρου, αλλά και τα κείμενα της ιστορίας, της ανθρωπολογίας, της κοινωνιολογίας, της επικαιρότητας κ.α.. Διότι, το ενδιαφέρον που έχει η θεατρολογία και ανταπαντά σε όλους τους αποδοκιμαστές της, είναι ότι πάνω απ’ όλα είναι μια διεπιστήμη. Μια επιστήμη, δηλαδή, που εμπεριέχει όλες τις άλλες επιστήμες. Αυτό είναι που την κάνει χρήσιμη, πρακτική και δημιουργική για την πρόοδο της παιδείας και του πολιτισμού μας. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και στα σχολεία αυτό τα σκοπό έχει. Το να διδάξει τα φιλολογικά, λογοτεχνικά, φυσικά, κοινωνιολογικά, κ.α. μαθήματα/κείμενα μέσα από δημιουργικούς και παιγνιώδης μεθοδολογικούς τρόπους/εργαλεία του θεάτρου. Έτσι, το μάθημα για το μαθητή γίνεται πιο δημιουργικό και ξεκούραστο.
Η διεπιστήμη που μας ενδιαφέρει-για να εξηγηθεί ο τίτλος του άρθρου μας- και που θα εξετάσουμε , είναι αυτή της κοινωνιολογίας του θεάτρου. Το λεξικό του θεάτρου Patrice Pavis, μας παραθέτει τον ορισμό από τον κοινωνιολόγο Pierre Bourdieu: ‹‹ Η κοινωνιολογία του θεάτρου είναι η επιστήμη που ενδιαφέρεται για τον τρόπο με τον οποίο παράγεται και προσλαμβάνεται η παράσταση από μια ανθρώπινη κοινότητα και δια της οποίας μπορούμε να διεξάγουμε μια εμπειρική έρευνα (παραδείγματος χάριν, για την κοινωνιο-δημογραφική δομή του κοινού) ή να το προσεγγίσουμε εν σχέσει με το ”ενσωματωμένο πολιτισμικό κεφάλαιο” του θεατή.››2.
Αξίζει να αναφερθεί ότι ως μάθημα στη χώρα μας διδάσκεται μόνο στο πανεπιστήμιο της Πάτρας, στο τμήμα θεατρικών σπουδών, από τον καθηγητή και σημειολόγο του θεάτρου Δημήτρη Τσατσούλη. Σε προσωπική ιστοσελίδα του πανεπιστημίου, ο κύριος Τσατσούλης, αναφέρει στην περιγραφή του μαθήματος: ‹‹ Η Κοινωνιολογία του Θεάτρου αποτελεί ειδικό κλάδο της θεατρολογίας. Πρόκειται για μια θεωρητική διεπιστημονική προσέγγιση του θεατρικού γεγονότος αφού εξετάζει το θέατρο (δράμα και παράσταση) με κοινωνιολογικά εργαλεία.››3.
Εκείνο που μας ενδιαφέρει και πρέπει να κρατήσουμε από το μεγάλο κατάλογο που εμφανίζει ως προς τις ”άπειρες” μορφές μελέτης που μπορεί να πάρει κάποιος μελετητής είναι το γεγονός ότι κάθε παράσταση μπορεί να αναλυθεί με κοινωνιολογικά εργαλεία, όπως και κάθε κοινωνικό γεγονός με θεατρολογικά εργαλεία. Γεγονός το οποίο δεν πρέπει να λησμονηθεί είναι ότι, η συγκεκριμένη επιστήμη (κοινωνιολογία του θεάτρου) , παρουσιάζει άμεση επιστημονική σχέση με την κοινωνική και πολιτισμική ανθρωπολογία. Όταν προσεγγίζεις ερευνητικά την παράσταση μιας συγκεκριμένης χώρας, θα μελετήσεις και την εκάστοτε πολιτισμική και κοινωνιολογική της παράδοση, για να κατανοήσεις τα επιμέρους εννοιολογικά σημεία που φέρει η κάθε μια. Άρα, αμέσως καταλαβαίνουμε ότι ένας ορθός μελετητής του θεάτρου, χρειάζεται ένα εύρος γνώσεων, αλλά και ότι η θεατρολογία παρουσιάζει ενδιαφέρον ως ξεχωριστός κλάδος επιστήμης. Γι’ αυτούς τους λόγους, επιβάλλεται η άμεση εφαρμογή της στα πολιτισμικά πλαίσια κάθε χώρας, η οποία θα οδηγήσει στην πρόοδο και στην καλλιέργεια των εκάστοτε πολιτών.
Άλλωστε, όπως είχε πει και ο Shakespeare: ”όλα είναι μια παράσταση και εμείς αναλαμβάνουμε ένα ξεχωριστό ρόλο στην καθημερινή μας ζωή (στην δουλειά, στην οικογενειακή μας ζωή, στις φιλικές και τις κοινωνικές μας συγκεντρώσεις)”. Κατά τον ίδιο τρόπο, κάθε κοινωνική εκδήλωση (π.χ. μια αφρικανική τελετουργία, ένα φιλανθρωπικό γκαλά, αλλά και μια οικογενειακή συγκέντρωση) παρουσιάζει, σαφέστατα, έντονα θεατρικά στοιχεία. Τα παραπάνω αποτελούν μια σύγχρονη ματιά στα κοινωνικά και πολιτιστικά γίγνεσθαι μιας χώρας. Επιπλέον, μέσα από όλα αυτά προσεγγίζεις, μαθαίνεις και εν τέλει κατανοείς την κουλτούρα του Άλλου. Πάντα, μέσα από την έρευνα, αφού δεν γνωρίζεις τους συγκεκριμένους πολιτιστικούς κώδικες που φέρει η κάθε χώρα πάνω στην ”σκηνή”.
Η διδασκαλία της τέχνης μέσα στα σχολεία, και οποιαδήποτε τέχνης, είναι απαραίτητη. Το παιδί εξευγενίζεται, μαθαίνει την κλήση του, την κληρονομιά την δική του και των άλλων. Έτσι, κατανοεί και ανέχεται, ιδίως σε μια χώρα η οποία αποτελεί γεωγραφικό σταυροδρόμι και ανοίγει δρόμο σε άλλους πολιτισμούς. Άρα, φανερά, πλέον, παρατηρούμε ότι η τέχνη και ιδιαίτερα το θέατρο περιέχει κοινωνιολογικές προεκτάσεις και αφορά την κοινωνία και τον πολιτισμό της κάθε χώρας. Θέατρο, λοιπόν, για τον άνθρωπο, για την κοινωνία και για την πολιτισμική πρόοδο, και όχι τέχνη για την τέχνη.
Παραπομπές:
1 Patrice Pavis, ‹‹Λεξικό του Θεάτρου››, μτφρ. Αγνή Στρουμπούλη, αρχείο θεωρητική παιδείας Gutenberg, Αθήνα 2006, σ. 232.
2. ό.π. σ. 270.
3. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google http://www.theaterst.upatras.gr/?page_id=473
Ενδεικτική Βιβλιογραφία :
1. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google http://www.theaterst.upatras.gr/wp-content/uploads/2013/10/odhgos_spoudwn_13_14.pdf
2. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google http://www.iceht.forth.gr/vraveio_X_P/pdf/04_omilia.pdf
3. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google http://www.theaterst.upatras.gr/?page_id=473
4. Ψηφιοποιημένο αρχείο Google http://anti-amazon.blogspot.gr/2011/10/anti-metatron.html
Λεξικά:
1. Pavis, Patrice, Λεξικό του Θεάτρου, μτφρ. Αγνή Στρουμπούλη, Gutenberg, 2006.
