Βία κατά των γυναικών και ο ρόλος της ισότητας των φύλων: Προσεγγίσεις πολιτικής στις Ευρωπαϊκές χώρες

Μετάφραση/ Απόδοση: Ντούνης Ανδρέας

Μέρος Α’

Παρόλο που οι διεθνείς εκστρατείες ευαισθητοποίησης και οι διαβουλεύσεις έχουν συνεισφέρει σε σημαντικό βαθμό στην ευαισθητοποίηση των διαμορφωτών πολιτικής και του κοινού εν γένει, και παρόλο που μπορούν να εντοπισθούν κοινές τάσεις στις πολιτικές που απευθύνονται στη βία κατά των γυναικών, εντούτοις υπάρχουν ακόμη διαφορές μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών, που αντανακλούν τις διαφορετικές πολιτισμικές στάσεις των χωρών και την κοινωνική τους επαγρύπνηση για το κοινωνικό αυτό πρόβλημα καθώς και τις διαφορές στα προνοιακά τους συστήματα.

Βάσει των εθνικών εκθέσεων του Δικτύου EGGSI {Expert Group on Gender Equality and Social Inclusion, Health and Long-Term Care Issues (EGGSI)} και της διαθέσιμης βιβλιογραφίας, η συνήθης ταξινόμηση των Ευρωπαϊκών χωρών παρέχει ένα καλό σημείο εκκίνησης για την ανάλυση των διαφορών στις προσεγγίσεις πολιτικής μεταξύ των χωρών.

Οι Σκανδιναβικές και οι Δυτικοευρωπαϊκές χώρες επιδεικνύουν μεγαλύτερη παράδοση νομοθετικής παρέμβασης και εξειδικευμένων υπηρεσιών για την υποστήριξη γυναικών θυμάτων βίας και εστιάζουν ολοένα και περισσότερο σε παραδοσιακές μορφές βίας και σε ευάλωτες ομάδες γυναικών, όπως οι γυναίκες από εθνικές μειονότητες και οι μετανάστριες, οι γυναίκες με αναπηρία και οι ομοφυλόφιλες γυναίκες. Αντιθέτως, στις νοτιοευρωπαικές και στις Ανατολικές χώρες της Ευρώπης καθώς και στις υποψήφιες χώρες προς ένταξη το ζήτημα της βίας κατά των γυναικών έχει αποτελέσει ζήτημα δημόσιου προβληματισμού πιο πρόσφατα.

Η αυξημένη δέσμευση  αυτών των χωρών για δράση, έχει επηρεαστεί αφενός από τις Ευρωπαϊκές συστάσεις και ψηφίσματα για το ζήτημα, και αφετέρου από τις πιέσεις από τα Εθνικά Γυναικεία Κινήματα και τις Μη-Κυβερνητικές Οργανώσεις. Συνολικότερα, οι εθνικές προσεγγίσεις που έχουν υιοθετηθεί έχουν ακολουθήσει ένα κοινό μονοπάτι, που εστίασε πρωταρχικά στις νομικές μεταρρυθμίσεις, στην εκπαίδευση των αστυνομικών αρχών και στην καθιέρωση εξειδικευμένων υπηρεσιών για τα θύματα, ενώ τα τελευταία χρόνια, στην αύξηση της ευαισθητοποίησης και επαγρύπνησης για το πρόβλημα καθώς και σε μέτρα πρόληψης και ενδυνάμωσης των δράσεων για την προστασία των θυμάτων και για την κοινωνική τους ένταξη.

Εκτεταμένος όγκος νομοθετικού έργου έχει εφαρμοσθεί από τη δεκαετία του 1980 για να αντιμετωπιστούν οι διαφορετικές μορφές που μπορεί να λάβει η βία κατά των γυναικών. Η σεξουαλική βία και η σωματική ενδοοικογενειακή βία είναι πλέον ποινικοποιημένες σε όλες τις χώρες που συμπεριλαμβάνονται σε αυτή την Έκθεση [1], αλλά υφίστανται ακόμη κενά στην προστασία των γυναικών σε ορισμένες χώρες, για παράδειγμα όταν είναι απαραίτητο το αίτημα του θύματος για να συνεχιστεί η νομική διαδικασία (όπως ισχύει σε ορισμένες χώρες για την περίπτωση της ενδοοικογενειακής βίας), ή όταν η βίαιη πράξη μπορεί να μην τιμωρητέα εάν προκλήθηκε έπειτα από τη «συναίνεση» του προσώπου που αποτέλεσε το θύμα ή του/της γονέα της ή κηδεμόνα (*μία συναίνεση που μπορεί όμως να εκμαιευθεί ή να απορρέει από πολιτισμικές ή οικογενειακές πιέσεις όπως στις περιπτώσεις σεξουαλικής βίας, ακρωτηριασμού των γεννητικών οργάνων ή εξαναγκαστικών γάμων).

Επίσης, στις περισσότερες χώρες υφίστανται ακόμη χαμηλοί δείκτες ποινικής δίωξης και καταδίκης για την ενδοοικογενειακή βία και τους βιασμούς. Πέραν των νομοθετικών μέτρων, όλες οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν υιοθετήσει τα τελευταία χρόνια ολοκληρωμένες στρατηγικές πολιτικών για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών είτε μέσω των πολυετών ολοκληρωμένων Εθνικών Σχεδίων Δράσης {national action plans (NAPs)} που απευθύνονται σε όλες τις μορφές βίας κατά γυναικών ή μέσω διακριτών σχεδίων για ειδικές μορφές βίας (όπως η ενδοοικογενειακή βία, το trafficking ή οι παραδοσιακές μορφές βίας), ή έχουν συμπεριλάβει στοχευμένα μέτρα σε άλλα στρατηγικά σχέδια δράσης (όπως στα Σχέδια για την ισότητα των φύλων, τα Σχέδια Δράσης για την Κοινωνική Ένταξη).

Παρά ταύτα, μερικά μόνο Σχέδια παρέχουν ένα επαρκές πλαίσιο για την αποτελεσματική καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, καθώς συχνά δεν εξειδικεύουν τους εθνικούς φορείς που είναι υπεύθυνοι καθώς και τον ρόλο των διαφορετικών οργανισμών/οργανώσεων που εμπλέκονται για την υλοποίηση της στρατηγικής, τις συνεκτικές δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν, το κονδύλι που θα διανεμηθεί, οι στόχοι-άξονες που θα πρέπει να επιτευχθούν και το χρονοδιάγραμμα. Επίσης, οι γνώσεις δεν είναι επαρκείς ακόμη για τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων, καθώς λίγες μόνο χώρες έχουν παρακολουθήσει και αξιολογήσει τις δράσεις που έχουν εφαρμοσθεί.

Η ενδοοικογενειακή βία και το trafficking-εμπορία και διακίνηση ανθρώπων συνεχίζουν να αποτελούν τις μορφές βίας κατά των γυναικών στις οποίες εστιάζουν περισσότερο τα Εθνικά Σχέδια Δράσης: 27 χώρες έχουν ή είχαν σχεδιάσει κατά το πρόσφατο παρελθόν εξειδικευμένα σχέδια δράσης κατά του trafficking, και 23 κατά της ενδοοικογενειακής βίας. Έτερες μορφές βίας έχουν αποτελέσει πεδίο αυξανόμενης προσοχής μόλις τα τελευταία χρόνια και σε έναν μικρότερο αριθμό χωρών. Λίγες μόνο χώρες απευθύνονται στα Εθνικά Σχέδια Δράσης τους (NAPs) στις παραδοσιακές μορφές βίας, στην σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, στην ανεπιθύμητη παρακολούθηση/καταδίωξη (stalking), ή στη βία σε θεσμικά περιβάλλοντα.

Αναφορικά με τις μορφές των παρεμβάσεων, σε όλες τις χώρες που συμπεριελήφθησαν υφίσταται μία αυξανόμενη εστίαση και προσοχή σε μέτρα πρόληψης και σε υποστηρικτικές υπηρεσίες, ενώ παράλληλα τα προγράμματα επανένταξης που στοχεύουν εξειδικευμένα στις ανάγκες των γυναικών θυμάτων βίας είναι λιγότερο διαδεδομένα ή στοχεύουν κυρίως σε μειονεκτούντες εν γένει πληθυσμιακές ομάδες, και όχι άμεσα σε γυναίκες που έχουν πληγεί από τη βία. Πέραν των γενικών προγραμμάτων που προωθούν την ισότητα των φύλων και των μέτρων που στηρίζουν τη συλλογή δεδομένων και την ανάπτυξη δεικτών για τη βία κατά των γυναικών, τα κύρια μέτρα πρόληψης που υιοθετούνται στις χώρες που συμπεριελήφθησαν σε αυτή τη μελέτη είναι:

• προγράμματα αύξησης της επαγρύπνησης και ευαισθητοποίησης (στους τομείς της φροντίδας υγείας και σε σχολεία, χώρους εργασίας κ.ο.κ),
• επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση που στοχεύει σε πρόσωπα που έρχονται σε επαφή με (πιθανά) θύματα (όπως αστυνομικοί, κοινωνικοί λειτουργοί και επαγγελματίες υγείας, δικαστές, δικηγόροι, δάσκαλοι/καθηγητές, επαγγελματίες των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης).

Τα προγράμματα πρόληψης συμπεριλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο άνδρες, εφήβους, θρησκευτικούς φορείς και οργανώσεις εργοδοτών, με στόχο να αποκομισθούν επιδράσεις από ομοτίμους και να αλλαχθούν βαθιά ριζωμένες συμπεριφορές. Η άμεση υποστήριξη για τις γυναίκες θύματα βίας παρέχεται από τα καταφύγια γυναικών και τις γραμμές βοήθειας και υποστήριξης, που είναι διαθέσιμα σε όλες τις χώρες που συμπεριελήφθησαν.

Τα συγκεκριμένα καταφύγια παράσχουν συνηθέστερα προσωρινή στέγαση, υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης και νομικής βοήθειας σε γυναίκες θύματα βίας και στα παιδιά τους. Οι εξειδικευμένες θεραπείες για θέματα υγείας είναι επίσης εκτεταμένες, ενώ οι εξειδικευμένες υπηρεσίες υποστήριξης για τα θύματα σεξουαλικών επιθέσεων και βιασμού καθώς και των θυμάτων παραδοσιακών μορφών βίας που αφορούν ειδικότερα γυναίκες εθνικών μειονοτήτων και μετανάστριες είναι λιγότερο συνήθεις.

Η διαθεσιμότητα/παροχή καταφυγίων για γυναίκες έχει αυξηθεί σε όλες τις χώρες, αλλά συνεχίζει να μην καλύπτει τις ανάγκες στις περισσότερες από αυτές. Συνολικά, μόνο το 37,5% των καταφυγίων που απαιτούνται είναι διαθέσιμα σύμφωνα και με τα πρότυπα του Συμβουλίου της Ευρώπης, με μόλις τέσσερεις χώρες (Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία και Νορβηγία) να καλύπτουν τις συστάσεις για τουλάχιστον ένα «μέρος για την οικογένεια» εντός ενός καταφυγίου γυναικών ανά 10.000 κατοίκους. Έξι ακόμη χώρες – η Αυστρία, η Σλοβενία, η Δημοκρατία της Τσεχίας, η Γερμανία, το Λιχτενστάιν και η Κροατία έχουν πλησιάσει στην επίτευξη αυτού του στόχου.

_____________

Πηγή: [1] Violence against women and the role of gender equality, social inclusion and health strategies – Synthesis Report, EGGSI coordinating team / Chiara Crepaldi, Manuela Samek Lodovici, Marcella Corsi

In collaboration with: Sandra Naaf Expert Group on Gender Equality and Social Inclusion, Health and Long-Term Care Issues (EGGSI)/ European Commission Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit G1 Manuscript completed in September 2010.

socialpolicy.gr