Το πνεύμα από το οποίο εμφορείται η δημοκρατία στις πολλές πραγματοποιημένες μορφές της είναι ότι η νόμιμη κυβέρνηση πρέπει να βασίζεται στην ενσωμάτωση και την ενεργό συναίνεση και τη συμμετοχή όλων, και αυτό το «όλοι» υποδηλώνει μια ριζική ισότητα μεταξύ του συνόλου των υποκειμένων της και φέρει την υπόσχεση της ισοκατανομής της εξουσίας. Πότε, στον ιστορικό κόσμο, έχει κατασκευαστεί ένα τέτοιο σύστημα με άλλον τρόπο παρά μόνο μέσω της προφανούς έλλειψής του;
Η αθηναϊκή δημοκρατία – που ήταν αρκετά μικρή ώστε να δίνει την εντύπωση της διαφάνειας – απέκτησε υπόσταση μέσα σ’ έναν μικροσκοπικό κύκλο φωτός, την ώρα που τη συντηρούσε η αόρατη καταναγκαστική εργασία και την περιέβαλλε το απέραντο σκοτάδι του βάρβαρου άλλου.
Το αμερικανικό σύνταγμα διαφυλάσσει ευλαβικά το λοκιανό ιδεώδες, το οποίο όμως ήταν προνόμιο των ιδιοκτητών, όχι των φτωχών, των γυναικών, των υποδούλων ή των αυτοχθόνων. Η «ελευθερία» αυτού του αποκλεισμού πρόσφατα αποδείχθηκε ολοζώντανα, για άλλη μια φορά, στο Εκλεκτορικό Κολλέγιο των Η.Π.Α., το οποίο νομιμοποίησε τη μεταβίβαση της προεδρίας στον υποψήφιο που έχασε τη λαϊκή ψήφο.
Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, ένα δημοκρατικό έγγραφο που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης παγκοσμίως, δεν μπόρεσε να διασφαλίσει ότι η Συνέλευση θα αναγνώριζε τα αναφαίρετα δικαιώματα ελευθερίας των μαύρων Αϊτινών σκλάβων – των «Μαύρων Ιακωβίνων»[1] που, παραδόξως, εμπνεύστηκαν ακριβώς από τον Αββά Ρεϋνάλ (Abbe Reynal), τους philosophes, και το liberte, egalite, fraternite.
Οι λαϊκές δημοκρατίες, με μια μπρεχτιανή κίνηση, εξέλεξαν το Κόμμα αντί για το Λαό. Στις δυτικές δημοκρατίες, ο μακρύς αγώνας για τη μεταρρύθμιση και τη διεύρυνση του δικαιώματος ψήφου προχώρησε τόσο ώστε να αφομοιώσει μια όλο και μεγαλύτερη μερίδα ενήλικων ανδρών, αλλά αντέδρασε άγρια στην παραχώρηση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, και δεν κατόρθωσε να καθολικεύσει το ιδεώδες της δημοκρατίας στους φτωχούς και ανίσχυρους πολίτες της.
Στην ιστορικιστική ανάγνωση της ιδιότητας του πολίτη που έκανε ο T.H. Marshall, το προοδευτικό κίνημα – πρώτον, ισότητα ενώπιον του νόμου, στη συνέχεια δικαίωμα ψήφου, στη συνέχεια «βελτίωση της τάξης» μέσω του κράτους πρόνοιας – σταματάει έντρομο όταν φτάνει πια στη μεθόριο της απόδοσης οποιουδήποτε βαθύτερου περιεχομένου στα κοινωνικοοικονομικά δικαιώματα: ένα κατώφλι που το διεθνές δόγμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θεώρησε ότι ήταν αδύνατον να διαβεί [2].
Δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι αυτό σημαίνει πως δεν αξίζει πια να επιδιώκουμε τη δημοκρατία. Εξακολουθεί να είναι μια ισχυρή ιδέα από την οποία εμφορούνται τα ριζοσπαστικά αιτήματα παντού, μια κριτική ιδέα που μπορούμε να την αντιπαραθέσουμε στις υφιστάμενες δομές ισχύος και να την χρησιμοποιήσουμε ως μοχλό για την εκπόρθησή τους {..}
__
[1] Πρόκειται για την πρώτη και τελευταία επιτυχημένη εξέγερση σκλάβων στη γαλλική αποικία του Αγίου Δομίνικου 1791-1803, η οποία οδήγησε στη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Αϊτής, του πρώτου εθνικού κράτους της Λατινικής Αμερικής.
[2] Βλ. T.H. Marshall (1950), Citizenship and Social Class, Pluto Press, Λονδίνο, 1991.
Πηγή: Η Απραγματοποίητη Δημοκρατία, Εκδόσεις Futura, σελ. 9-10
socialpolicy.gr
