του Νίκου Ανδρεόπουλου *
2012 – Στην επιστημονική κοινότητα αλλά και το ευρύτερο χώρο της παιδικής προστασίας διατυπώνονται σοβαρές ενστάσεις για την αποτελεσματικότητα και τη διαφάνεια υπέρογκών χρηματοδοτήσεων μέσω ΕΣΠΑ με αποδέκτη ένα και μοναδικό επιχορηγούμενο φορέα. Οι ενστάσεις φθάνουν να διατυπώνονται ανοικτά και σε ακρόαση επιτροπής του Κοινοβουλίου από βουλευτές.
Την ίδια περίοδο συγκροτείται το Παρατηρητήριο για τη Σχολική Βία και Εκφοβισμό με τη συμμετοχή του εμπλεκόμενου φορέα.
Ο αρμόδιος Υφυπουργός δέχεται συγκεκριμένες καταγγελίες για την άκριτη – φωτογραφική – αναποτελεσματική επιχορήγηση, ως οικονομικά δυσανάλογη ως προς το πραγματικό έργο, του επιχορηγούμενου φορέα.
Ύστερα από εξέταση των καταγγελιών ο Υφυπουργός παγώνει τις χρηματοδοτήσεις.
Επισήμανση: Οι εν λόγω χρηματοδοτήσεις έφθαναν τα 2.000.000 €!
Συγκριτικό στοιχείο: το σύνολο του διαθέσιμου προϋπολογισμού της τελευταίας πρόσκλησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG Justice) για την αντιμετώπιση του φαινομένου με αποδέκτες τους φορείς ολόκληρης της ΕΕ φθάνει το 1.500.000 €!
Οικονομικά παιχνίδια
2013, Δεκέμβριος – Ο διάδοχός Υφυπουργός αναβιώνει τις χρηματοδοτήσεις και ανασυγκροτεί το Παρατηρητήριο. Στη νέα του σύνθεση μετέχουν από κοινού ο καταγγελλόμενος αλλά και καταγγέλλων φορέας.
Παιχνίδια δύναμης και εξουσίας.
Με βάση τα παραπάνω ποιά είναι η ηθική υπόσταση του κατ εξοχή αρμόδιου οργάνου για την αντιμετώπιση του φαινομένου; Και πώς, με τεκμαιρόμενη την απουσία του απαραίτητου ηθικού υπόβαθρου, αναμένεται ουσιαστική ενεργοποίηση προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης του φαινομένου;
2012, Ιούνιος. Για πρώτη φορά στοιχειοθετείται από την Ελλάδα και για την Ευρώπη ολόκληρη η αντιμετώπιση του bullying ως ζητήματος παραβίασης της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού αντίθετα με τις κρατούσες μέχρι τότε αντιλήψεις που βασίζονταν στην «ψυχιατρικοποίηση» θυμάτων / θυτών ή την «ποινικοποίηση» των θυτών. Σε ένα περιστατικό bullying παραβιάζονται ένα ή και περισσότερα από τα παρακάτω άρθρα της Σύμβασης:
Άρθρο 2
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να σέβονται τα δικαιώματα, που αναφέρονται στην παρούσα Σύμβαση και να τα εγγυώνται σε κάθε παιδί που υπάγεται στη δικαιοδοσία τους
Άρθρο 3
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να εξασφαλίζουν στο παιδί την αναγκαία για την ευημερία του προστασία και φροντίδα,
Άρθρο 6
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν ότι κάθε παιδί έχει εγγενές δικαίωμα στη ζωή.
- Τα Συμβαλλόμενα κράτη μέρη εξασφαλίζουν, στο μέτρο του δυνατού, την επιβίωση και την ανάπτυξη του παιδιού.
Άρθρο 12
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη εγγυώνται στο παιδί που έχει ικανότητα διάκρισης το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης………….
Άρθρο 13
- Το παιδί έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης
Άρθρο 14
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη σέβονται το δικαίωμα του παιδιού για ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας………….
Άρθρο 16
- Κανένα παιδί δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αυθαίρετης ή παράνομης επέμβασης στην ιδιωτική του ζωή, στην οικογένειά του, στην κατοικία του ή στην αλληλογραφία του, ούτε παράνομων προσβολών της τιμής και της υπόληψής του.
- Το παιδί δικαιούται να προστατεύεται από το νόμο έναντι τέτοιων επεμβάσεων ή προσβολών.
Άρθρο 19
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών ή πνευματικών, ………………..
Άρθρο 28
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού στην εκπαίδευση ……..
Άρθρο 29
- Τα Συμβαλλόμενα Κράτη συμφωνούν ότι η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να αποσκοπεί:
α. Στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και στην πληρέστερη δυνατή ανάπτυξη των χαρισμάτων του και των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του.
β. Στην ανάπτυξη του σεβασμού για τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις θεμελιώδεις ελευθερίες και για τις αρχές που καθιερώνονται στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. …..
Άρθρο 34
Τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σεξουαλικής βίας.
Που βρίσκονται οι μεγάλες διαφορές στην προσέγγιση:
- Αν πράγματι το πλαίσιο παραγωγικής αντιμετώπισης του φαινομένου είναι η τήρηση της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού τότε, σε οποιοδήποτε περιστατικό που συνιστά παραβίαση της, άμεσα κατ αρχήν υπεύθυνοι είναι οι θεσμικοί φορείς άσκησης πολιτικής που εγγυώνται την εφαρμογή της. Στο πλαίσιο αυτό δυνητικές διαταραχές ή υστερήσεις, που συνδέονται με το δράστη ή το θύμα αντίστοιχα, αποτελούν και πρέπει να αποτελούν συμπληρωματικούς και μόνο παράγοντες τους οποίους οι διαδικασίες /μηχανισμοί εφαρμογής της Σύμβασης οφείλουν να λαμβάνουν επικουρικά υπ’ όψιν.
- Η βασικότερη προϋπόθεση για την αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων είναι η πληροφόρηση, εκπαίδευση και με κάθε τρόπο ενίσχυση και υποστήριξη των φορέων των δικαιωμάτων, στην παρούσα περίπτωση των ίδιων των παιδιών. Εφ όσον τα παραπάνω εξασφαλίζονται τότε
- διαμορφώνεται μια σχετική συλλογική συνείδηση,
- απορρέει μια αντίστοιχη συλλογική στάση ή και δράση και
- μπορεί να αναζητηθεί επικουρική στήριξη σε εγγυητικούς φορείς και διαδικασίες
Για παράδειγμα κανείς δεν θα (να μη) αισθάνεται μόνος – ως δυνητικό θύμα- ή κανείς δεν θα (να μη) βασίζεται στην απουσία αντίδρασης (συλλογικής τουλάχιστον) -ως δυνητικός δράστης.
- Δύο πρακτικά ερωτήματα:
- πώς ενσωματώνεται στον κορμό των Αναλυτικών Προγραμμάτων του εκπαιδευτικού μας συστήματος, και όχι σε άλλες υποδεέστερες συμπληρωματικές διαδικασίες, η διδασκαλία / ενασχόληση με τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού; Γιατί κρίνεται η απομνημόνευση της πρωτεύουσας ενός απομακρυσμένου κρατιδίου σπουδαιότερη από τη γνώση οποιουδήποτε Άρθρου της Συνθήκης, γνώση που διαμορφώνει τη προσωπικότητα ή την πολιτική αντίληψη και θα συνοδεύει το παιδί σε όλη του τη ζωή;
- Γιατί δεν έχει υπογραφεί και επικυρωθεί από το 2011 από την Βουλή το 3ο Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού που θεσμοθετεί τη διαδικασία επικοινωνίας / άμεσης καταγγελίας από τα ίδια τα παιδιά των περιπτώσεων παραβίασης της Σύμβασης;
- Ερμηνείες και παρερμηνείες
- Στα δύο παραπάνω πρακτικά ερωτήματα αντιστοιχεί μια κοινή απάντηση: Αν προωθούνταν η πραγματική εφαρμογή της Συνθήκης και η σχετική ενεργοποίηση των παιδιών ως πλαισίου αντιμετώπισης του bullying τότε την επόμενη στιγμή αυτή η διαδικασία αυτή θα επεκτείνονταν ανεμπόδιστα σε κάθε πτυχή της εκπαιδευτικής ζωής θέτοντας υπό αμφισβήτηση σειρά συστατικών στοιχείων του εκπαιδευτικού συστήματος εν συνόλω . Και βέβαια δεν θα περιοριζόταν εκεί: σειρά αμέσως θα έπαιρναν η προσωπική και κοινωνική ζωή άρα και η πολιτική διαμόρφωση και έκφραση.
- Όσο η κατεύθυνση αυτή δεν υιοθετείται άμεσα και ενεργά τότε το πεδίο γίνεται έρμαιο παρερμηνειών του φαινομένου και κυρίως προσφέρεται έδαφος σε άστοχες ή ακόμα και με αντίθετα αποτελέσματα αντιμετωπίσεις:
Δεν είναι τυχαίο ότι η χθεσινή ανακοίνωση της ενίσχυσης της ποινικής αντιμετώπισης του φαινομένου συνέπεσε, ακριβέστερα ακολούθησε την ανακοίνωση της «Χρυσής Αυγής» όπου αναφέρονται τα ακόλουθα ανατριχιαστικά:
«Το bullying είναι μια διαστροφική, σαδιστική μορφή βίας, που εξοντώνει ψυχικά το θύμα, που του αφήνει πληγές ισόβιες, που του προσβάλλει ανεπανόρθωτα την υπόσταση, την ελευθερία και την αξιοπρέπεια.
Το bullying, σε μια κοινωνία με τις δομές αποσαθρωμένες δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί με άλλες, ηπιότερες, αμυντικές μεθόδους, όπως αυτές που προτείνονται: της αυτοπροστασίας και της σύνταξης του υγιούς κοινωνικού περιβάλλοντος γύρω από το βαλλόμενο πρόσωπο.
Για τον απλούστατο λόγο ότι η έννοια του υγιούς κοινωνικού περιβάλλοντος δεν είναι πια το αυτονόητο.
Συνεπώς ίσως θα έπρεπε τώρα να εισαχθεί το αίτημα της ποινικοποίησής του bullying. Ακόμα και σε περιπτώσεις που οι θύτες είναι ανήλικοι…
Aν όχι τώρα, πότε;”.
Ακόμη και αν πράγματι εντοπίζονταν ανεπάρκειες του ισχύοντος νομικού πλαισίου, οι οποιεσδήποτε βελτιωτικές ρυθμίσεις θα ήταν δικαιολογημένες μόνον εφ όσον ακολουθούσαν τις ουσιαστικές παρεμβάσεις αντιμετώπισης και θα είχαν σαν αποκλειστικό στόχο τις υστερήσεις στην ενεργό αντιμετώπιση και σε καμία περίπτωση το δράστη. Αν η συγκεκριμένη «απροσδόκητη» (;) συνηγορία της Χρυσής Αυγής δεν μας υποχρεώνει σε μια ισορροπημένη προσέγγιση τότε τρείς αναφορές αρκούν για πιο νηφάλια σκέψη:
- Πολλές έρευνες του φαινομένου σε ευρωπαϊκό επίπεδο εντοπίζουν τομή των δύο ρόλων, δράστη και θύματος στο ίδιο πρόσωπο: ποσοστό των θυμάτων θύμα μετατρέπονται σε θύτες όταν καταλήξουν ότι αυτό το μοντέλο συμπεριφοράς είναι ικανό να προσφέρει περισσότερα στη προσωπική και κοινωνική τους επιβίωση/ ανέλιξη.
- “Σε “καλό” σχολείο της Αθήνας, η πρώτη μαθήτρια του σχολείου, ηλικίας περίπου 16 ετών και σημαιοφόρος, υπέστη νευρικό κλονισμό και προχώρησε σε απόπειρες αυτοκτονίας.
Η αιτία ήταν η διαδικτυακή επίθεση που δέχτηκε από ένα προφίλ ψεύτικο το οποίο εμφανιζόταν να ήταν δικό της, να ανήκε σε αυτήν. Η μαθήτρια, επειδή ήταν και πρώτη, κουβεντιαζόταν σε όλο το σχολικό περιβάλλον με αποτέλεσμα να μην αντέξει την πίεση και να κάνει δύο απόπειρες.
Η ΔΗΕ προχώρησε σε έρευνα πολλών ημερών, περίπου 25, για να καταλήξει στον ένοχο αλλά και για να μείνουν εμβρόντητοι οι αστυνομικοί όταν ανακάλυψαν πως ο ένοχος ήταν ο δεύτερος μαθητής στο σχολείο ο οποίος τη ζήλευε και ήθελε την πρωτιά!”.
Ποιος είναι στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ουσιαστικός ηθικός αυτουργός στον οποίο και θα πρέπει να απευθύνεται η εισαχθείσα τροπολογία;
- Ας αφουγκραστούμε λίγο το κροτάλισμα των όπλων που συνόδεψε τον άτυχο Βαγγέλη στην τελευταία του κατοικία.
Με το ίδιο κροτάλισμα, σε γάμους ή σε βαφτίσια, μπορεί να έχουν ανατραφεί οι πιθανολογούμενοι θύτες.
Δεν θα έπρεπε να περιλαμβάνει και τους φορείς αυτού του συμπεριφορικού μοντέλου, ως παραβάτες ηθικούς αυτουργούς, η τροπολογία που κατατέθηκε;
——
* Νίκος Ανδρεόπουλος – Head of Social Planning and Projects Development Department at EDRA Social Cooperative Activities.
