της Γεωργίας Μαυρίδου,
Στέλεχος στο Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Κάτοχος ΜΔΕ Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Από το 2003 εργάζομαι στο χώρο της κοινωνικής ασφάλισης, με προϋπηρεσία στην κεφαλαιαγορά. Με μειούμενη αισιοδοξία αντιμετωπίζω κάθε χρόνο τις μεταρρυθμίσεις στο ασφαλιστικό. Οι παρακάτω σκέψεις, παρόλο που δεν καλύπτουν όλο το φάσμα της μεταρρύθμισης που αναγράφονται στο προσχέδιο, ευελπιστώ, πρώτον να συνδράμουν το δικό σας προβληματισμό και δεύτερον να ανατραπούν όπου διαφαίνεται δυσπιστία στις αλλαγές, από την πορεία της μεταρρύθμισης.
***
Α. Σύντομη παρουσίαση των ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων
Αν ανατρέξουμε τα τελευταία 25 χρόνια και ελέγξουμε μια σειρά από ασφαλιστικές μεταρρυθμίσεις ενδεικτικά (ν.2084/1992, ν.2676/1999, ν.3029/2002, ν.3232/2004, ν.3655/2008, ν.3863/2010, ν.3865/2010, ν.3996/2011, ν.4093/2012, ν.4144/2013, ν.4225/2014, ν.4331/2015, ν.4334/2015, ν.4336/2015) που έχουν γίνει για να εξυγιανθεί το κοινωνικοασφαλιστικό μας σύστημα, αλλά και προσαρμογής στις δημοσιονομικές επιταγές των μνημονιακών δεσμεύσεων από το 2010 έως σήμερα, θα αντιληφθούμε ποια θέματα έλυσαν και ποια άφησαν να τα λύσουν οι επόμενες μεταρρυθμίσεις.
Παρόλο που οι νέες διατάξεις μέχρι σήμερα κάθε φορά είχαν γενικό και καθολικό χαρακτήρα, στη πραγματικότητα ήταν αποσπασματικές και μεμονωμένες. Αυτό αποδεικνύεται περίτρανα, από το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν εξασφαλίστηκε η μακροχρόνια βιωσιμότητα του ασφαλιστικού μας συστήματος. Τα μέτρα και οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν αποδείχθηκαν αναποτελεσματικά στο να καταρρίψουν μια σειρά από εμπόδια, όπως ο πελατειακός χαρακτήρας των κομμάτων που εναλλάσσονται την εξουσία, οι απαρχαιωμένες δομές και η έλλειψη σύγχρονης τεχνολογικής διακυβέρνησης, καθώς και η μη επαρκή εκπαίδευση και επιμόρφωση και αξιολόγηση των στελεχών της δημόσιας διοίκησης, η πληθώρα νόμων που πολλές φορές αντικρούουν ο ένας τον άλλο, η έλλειψη εκτίμησης του κόστους – οφέλους των παρεμβάσεων, η ελλιπής μηχανογραφική υποστήριξη των ασφαλιστικών ταμείων ή πολλές φορές η αποσπασματική μηχανογράφηση υπηρεσιών.
Με μια σειρά από νόμους προσπάθησαν έχοντας καλές προθέσεις να δώσουν μια ώθηση και να εξορθολογήσουν το υπάρχον σύστημα τα τελευταία χρόνια. Δυστυχώς τα αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων έρχονταν αντιμέτωπα με νέα δεδομένα (μνημονιακές επιταγές) και μεγαλύτερα κοινωνικά και οικονομικά ελλείμματα (προσφυγικό, μακροχρόνια ανεργία, ύφεση), τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί ή προκαλούνταν από τις οικονομικές στρεβλώσεις κυρίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης.
Η νέα ασφαλιστική μεταρρύθμιση θα μπορέσει να διορθώσει τις παθογένειες του παρελθόντος και να δώσει όραμα στους πολίτες της χώρας όσον αφορά την εργασία και την κοινωνική ασφάλιση;
Β. Το Ενιαίο Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης – Εθνικό Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης, αποτελείται από 7 κεφάλαια και 64 άρθρα.
Κεφάλαιο Α: ( Άρθρα 1-2) Αρχές και όργανα του Ενιαίου Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης, αναφέρεται στις θεμελιώσεις αρχές που προσδιορίζουν το ασφαλιστικό σύστημα και πως θα διοικείται από το Εθνικό Συμβούλιο Κοινωνικής Ασφάλισης.
Κεφάλαιο Β: (Άρθρα 3-5) Προνοιακές παροχές ηλικιωμένων και υπερηλίκων, αναφέρεται στα προνοιακά επιδόματα, τις προϋποθέσεις για την καταβολή τους και στους δικαιούχους τους. Η δαπάνη αυτή βαρύνει τον Κρατικό Προϋπολογισμό.
Κεφάλαιο Γ: (Άρθρα 6-18) Κύρια κοινωνική ασφάλιση – Ενιαίοι κανόνες παροχών, αναφέρεται στην καταβολή κύριας σύνταξης, η οποία αποτελείται από την εθνική σύνταξη και την ανταποδοτική σύνταξη. Για την πρώτη εφαρμογή του νόμου η εθνική σύνταξη ορίζεται στα 384,00€. Υπάρχει ο πίνακας για τον υπολογισμό των ποσών αναπλήρωσης ανάλογα τα χρόνια ασφάλισης.
Στο άρθρο 14 που αναφέρεται στο ανώτατο όριο καταβολής σύνταξης επισημαίνεται ότι μέχρι την ολοκλήρωση του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής το καταβαλλόμενο καθαρό ποσό κάθε ατομικής σύνταξης, δεν μπορεί να υπερβαίνει το εξαπλάσιο της εθνικής σύνταξης του άρθρου 7 και το άθροισμα του καταβαλλομένου καθαρού ποσού των συντάξεων, που δικαιούται κάθε συνταξιούχος από οποιαδήποτε αιτία από το Δημόσιο, ν.π.δ.δ., ή οιονδήποτε ασφαλιστικό φορέα κύριας ή επικουρικής ασφάλισης, το οκταπλάσιο αυτής.
Στο άρθρο 18 που αναφέρεται στα δικαιώματα αντισυμβαλλομένου συμφώνου συμβίωσης προσδιορίζεται ότι με τους εγγάμους εξομοιώνονται πλήρως οι αντισυμβαλλόμενοι στο σύμφωνο συμβίωσης ως προς κάθε ασφαλιστικό δικαίωμα, παροχή ή περιορισμό, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος ή της εν γένει ασφαλιστικής ή προνοιακής νομοθεσίας.
Κεφάλαιο Δ: (Άρθρα 19-44) Ενιαίος Φορέας Κύριας Κοινωνικής Ασφάλισης, σύμφωνα με το άρθρο 19, το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ μετονομάζεται σε Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ) και αποτελεί εφεξής το μοναδικό φορέα παροχής κύριας κοινωνικής ασφάλισης. Στον ΕΦΚΑ εντάσσονται αυτοδίκαια από 1.1.2016 όλοι οι υφιστάμενοι φορείς κύριας κοινωνικής ασφάλισης, σύμφωνα με όσα ειδικότερα ρυθμίζονται στο άρθρο 19 κ.ε., με την εξαίρεση του ΝΑΤ και του ΟΓΑ που διατηρούν αυτοτελή νομική προσωπικότητα για την άσκηση των μη ασφαλιστικών τους αρμοδιοτήτων.
Στο άρθρο 21 αναφέρεται ότι τον ΕΦΚΑ συγκροτούν τρεις (3) κλάδοι, με αυτοτελή λογιστική παρακολούθηση, χωρίς διοικητική ή οικονομική αυτοτέλεια: α) κλάδος κύριας ασφάλισης, β) κλάδος εφάπαξ παροχών και γ) κλάδος λοιπών παροχών.
Στο άρθρο 22 καθορίζονται τα ασφαλιστέα πρόσωπα, στα 23-41 άρθρο παρουσιάζεται ο τρόπος διοίκησης και η οργανωτική δομή του νέου ενιαίου φορέα, ενώ στο άρθρο 42, που αναφέρεται στο ενιαίο μητρώο ασφαλισμένων, καθορίζεται ότι ο ΕΦΚΑ τηρεί ενιαίο μητρώο ασφαλισμένων για όλες τις κατηγορίες προσώπων που ασφαλίζονται σε αυτόν. Για κάθε ασφαλισμένο τηρείται ατομική μερίδα ασφάλισης που περιλαμβάνει το πλήρες ασφαλιστικό ιστορικό του και ιδίως τις ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλλονται ή οφείλονται και το μισθό ή το εισόδημα, επί του οποίου υπολογίζονται.
Κεφάλαιο Ε: (Άρθρα 45-49) Διαχρονικό Δίκαιο, αναφέρεται στις μεταβατικές διατάξεις για την υλοποίηση και λειτουργία του ενιαίου φορέα. Στο άρθρο 50 παρουσιάζονται Παροχές ΕΤΕΑ-Υπολογισμός Επικουρικής σύνταξης – Διαδοχική και Παράλληλη Ασφάλιση -Αναπροσαρμογή καταβαλλόμενων συντάξεων.
Κεφάλαιο ΣΤ: (Άρθρα 50-51) Επικουρική Κοινωνική Ασφάλιση, Στο άρθρο 50 παρουσιάζονται Παροχές ΕΤΕΑ-Υπολογισμός Επικουρικής σύνταξης – Διαδοχική και Παράλληλη Ασφάλιση -Αναπροσαρμογή καταβαλλόμενων συντάξεων και πιο συγκεκριμένα από την 1.1.2016 το άρθρο 42 του ν.4052/2012 αντικαθίσταται ως εξής: «Στο πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης, η επικουρική σύνταξη των ασφαλισμένων στο ΕΤΕΑ καθορίζεται ως εξής:
- Το ποσό της καταβαλλόμενης σύνταξης διαμορφώνεται με βάση: α) τα δημογραφικά δεδομένα, τα οποία στηρίζονται σε εγκεκριμένους αναλογιστικούς πίνακες θνησιμότητας και β) το πλασματικό ποσοστό επιστροφής που θα εφαρμόζεται στις συνολικά καταβληθείσες εισφορές και το οποίο θα προκύπτει από την ποσοστιαία μεταβολή των συντάξιμων αποδοχών των ασφαλισμένων.
Κεφάλαιο Ζ: (Άρθρα 52-64) Ενιαίοι κανόνες εισφορών – Πόροι – Ανακεφαλαιοποίηση του Εθνικού συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης, αποτελεί το πεδίο όπου η πολιτική ηγεσία, με τους θεσμούς και τους εργαζομένους-συνταξιούχους θα διαπραγματευτεί για τον ακριβή καθορισμό τους.
Γ. ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΕΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ
-Θετικό βήμα για ένα δίκαιο κοινωνικοασφαλιστικό σύστημα είναι η θέσπιση ενιαίων κανόνων (εισφορές – παροχές) για όλους τους ασφαλισμένους και συνταξιούχους. Όμως ο εργαζόμενος που έχει δουλέψει περισσότερα χρόνια, θα πρέπει να παίρνει μια ανάλογη της προσφοράς του στο κοινωνικό σύνολο σύνταξη. Ο τρόπος υπολογισμού και αναπλήρωσης των συντάξεων, η επειδή δεν αποσαφηνίζεται επαρκώς στο προσχέδιο, δεν φαίνεται να βαίνει προς αυτή την κατεύθυνση.
-Στο Κεφάλαιο Β, αποσαφηνίζεται ο κοινωνικός ρόλος της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης και αποκαλύπτεται ο καθαρά προνοιακός της προσανατολισμός.
-Μια προσπάθεια να ξεπεραστούν λάθη του παρελθόντος (ν.3655/2008), είναι ότι στο νέο ενιαίο φορέα, οι εντασσόμενοι φορείς δεν έχουν οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια.
– Το οργανωτικό μέρος του νέου ενιαίου φορέα ακολουθεί την οργανωτική δομή του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, η οποία δεν υπήρξε μέχρι σήμερα η πλέον ενδεδειγμένη και το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ έκανε πολλές προσπάθειες τα τελευταία χρόνια να την αναμορφώσει και να την καταστήσει σύγχρονη και αποδοτική τόσο για τους εργαζόμενους στο φορέα, όσο και στους ασφαλισμένους και συνταξιούχους του φορέα. Η καθυστέρηση στην απονομή των συντάξεων δύναται να επιδεινωθεί το επόμενο χρονικό διάστημα.
-Ο χρόνος για ριζικές αλλαγές παρόλο που είναι επιτακτικός, φτάνει στη λήξη του για το ασφαλιστικό μας σύστημα, τα δημογραφικά δεδομένα και η ενεργός γήρανση δεν είναι εύκολο να αντιστραφούν, τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα για το παρόν και το μέλλον και θα πρέπει να εξετασθούν με μεγάλη προσοχή οι μεταναστευτικές ροές και οι δυνατότητα να δώσουν νέα πνοή στην βιωσιμότητα του συστήματος, καταπολεμώντας την αδήλωτη και ανασφάλιστη εργασία, καθώς και την ανεργία με νέες θέσεις εργασίας.
-Επειδή όλα τα προβλήματα κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά και γεωπολιτικά είναι διατεταγμένα πάνω σε ομόκεντρους κύκλους, θα πρέπει να εξετασθούν ως ένα ενιαίο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπίσει και να λύσει η κυβέρνηση, με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και χρόνο.
-Από την μια πλευρά (ασφαλισμένοι-συνταξιούχοι) και από την άλλη πλευρά το κράτος θα πρέπει να είναι διατεθειμένοι να χάσουν από κάτι σήμερα, για να κερδίσουν μακροπρόθεσμα.
Σύλλογος Επιστημόνων Κοινωνικής Πολιτικής/ socialpolicy.gr
– Εφημερίδα Βήματος Διαλόγου για την Κοινωνική Πολιτική –
Φύλλο 1 / Αφιέρωμα Ασφαλιστική Μεταρρύθμιση
