Ελένη Κολτσίδα
Ψυχολόγος, Σύμβουλος Προσωποκεντρικής Προσέγγισης
Τα προσωπικά όρια αποτελούν μία πολύ σημαντική πτυχή της προσωπικότητας μας διευκολύνοντας μας να ανταπεξέλθουμε στις κρίσιμες στιγμές της καθημερινότητας μας. Πρόκειται για μία έννοια που ακούγεται συχνά, αλλά τι σημαίνουν ακριβώς τα όρια και γιατί είναι τόσο μεγάλης σημασίας;
Τα προσωπικά όρια προστατεύουν τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας.
Τα προσωπικά όρια, μας υποδεικνύουν που τελειώνει ο δικός μας σωματικός και ψυχικός χώρος και που αρχίζει του διπλανού. Επιπλέον μας βοηθούν να έχουμε μία πιο καθαρή εικόνα του αληθινού μας εαυτού, που συνιστά το σύνολο των σκέψεων μας, των συναισθημάτων, αξιών αλλά και αντιλήψεων που έχουμε ως άνθρωποι. Αυτό ενισχύει την αυτοεκτίμηση μας η οποία σχετίζεται με την επίγνωση των δυνατοτήτων μας καθώς και των περιορισμών μας. Έτσι, μας βοηθούν να διαχωρίζουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα μας από αυτά των άλλων ατόμων. Μας προστατεύουν από την χειραγώγηση, την παραβίαση αλλά και από την δική μας «υπερεμπλοκή» στα προβλήματα των άλλων.
Τα προσωπικά όρια διακρίνονται στα παρακάτω.
Σωματικά και φυσικά όρια. Πρόκειται για ορατά όρια που έχουν όλοι οι οργανισμοί, όπως είναι το σώμα μας. Το δέρμα μας δείχνει το φυσικό μας όριο. Φανταστείτε λοιπόν τι συμβαίνει αν σκιστεί το δέρμα μας, τότε γινόμαστε ευάλωτοι. Αντίστοιχα, αν τα όρια μας δεν γίνουν σεβαστά, τότε η προσωπικότητα μας δέχεται πλήγμα. Θέτοντας τα φυσικά μου όρια, αποφασίζω ποιος θέλω να με πλησιάζει και να με αγγίξει σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο. Αν κάποιος με αγγίξει με μη αποδεκτό τρόπο ή πλησιάσει πιο κοντά μου από αυτό που νιώθω άνετα, τότε παραβιάζονται τα όρια μου. Επίσης, περιλαμβάνουν την έννοια της ιδιωτικότητας και την σεξουαλική μας προτίμηση.Τα υγιή όρια είναι ευέλικτα, αλλάζουν δηλαδή ανάλογα με το είδος της σχέσης και το πώς νιώθω κάθε στιγμή για αυτή.
Συναισθηματικά και πνευματικά όρια. Τα συναισθηματικά και πνευματικά όρια περιλαμβάνουν τις πεποιθήσεις, τις επιλογές, την αίσθηση υπευθυνότητας και την ικανότητά μας να έχουμε οικειότητα με τους άλλους. Τα συναισθηματικά όρια είναι λιγότερο ορατά σε σχέση με τα φυσικά αλλά καθοριστικής σημασίας για την ψυχική μας υγεία. Περιλαμβάνουν το σύνολο των συναισθηματικών μας αντιδράσεων και καθορίζουν ποιες συμπεριφορές ανεχόμαστε από τους άλλους και ποιες συναισθηματικές αντιδράσεις αξιολογούμε ως κατάλληλες για εμάς και αποδεκτές. Τα πνευματικά όρια σχετίζονται με τις αντιλήψεις και τις αξίες μας, τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Για παράδειγμα, μπορεί να ανταλλάσουμε απόψεις για θέματα που μας απασχολούν, όταν όμως επιβάλλει κάποιος τις αντιλήψεις του, ξεπερνάει τα όρια μας. Αντίστοιχα, αν δεν έχουμε συναισθηματικά όρια τότε εκθέτουμε τον εαυτό μας στην επιρροή των άλλων και νιώθουμε πληγωμένοι και κακοποιημένοι.
Αναπτύσσουμε όρια από την παιδική μας ηλικία και από την αντιμετώπιση των άλλων προς εμάς.
Φυσικά η παιδική ηλικία και ο τρόπος που μας αντιμετωπίζουν παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη υγιή ορίων. Σε μία υγιή οικογένεια, καθώς μεγαλώνουμε, τα πρόσωπα φροντίδας του καθενός επιτρέπουν να διαφοροποιηθούμε από αυτούς, δημιουργώντας την δική μας ξεχωριστή προσωπικότητα, τις δικές μας αντιλήψεις και αξίες και να μην είμαστε δέσμιοι των προσδοκιών των σημαντικών για εμάς προσώπων. Προϋπόθεση βέβαια είναι να εισπράττουμε την αποδοχή και τη στοργή από τους γονείς μας με όρια από την πλευρά τους ελαστικά τα οποία επιτρέπουν να εκπληρώσουμε τις δυνατότητες μας και να αποκτήσουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Στις δυσλειτουργικές οικογένειες τα άτομα δεν έχουν ξεκάθαρη εικόνα των ορίων τους, είτε είναι πολύ χαλαρά είτε πολύ άκαμπτα. Αυτό συμβαίνει γιατί δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τις αληθινές ανάγκες τους και τον εαυτό τους, κατά συνέπεια δεν αναγνωρίζουν μέχρι ποιο σημείο νιώθουν ασφαλείς.
Υπερβολικά χαλαρά όρια. Επιτρέπω να παραβιάζουν τα όρια μου ή εγώ των άλλων.
Άνθρωποι που έχουν πολύ χαλαρά όρια, μπορεί να επηρεάζονται πολύ έντονα από τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων. Ίσως έχουν αδύναμη αίσθηση της ταυτότητας τους και έτσι το πώς νιώθουν εξαρτάται από το πώς αντιμετωπίζονται από τους άλλους. Επιτρέπουν στους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για αυτούς οπότε νιώθουν αδύναμοι να αναλάβουν ευθύνη για την ζωή τους. Ενδεχομένως να αξιολογούν τις δικές τους ανάγκες ως λιγότερο σημαντικές σε σχέση με των άλλων ή ακόμα να μην γνωρίζουν τι είναι κατάλληλο για αυτούς και αποδεκτό ώστε να θέσουν σαφή όρια. Αντιστρόφως, τα χαλαρά όρια μπορεί να οδηγήσουν στην υπερενασχόληση του ατόμου με τις ζωές των άλλων εισβάλλοντας στα όρια τους με ακατάλληλο τρόπο και την προσπάθεια να ελέγχουν τις ζωές τους. Ακόμα, μπορεί να παραμένουν σε σχέσεις προβληματικές για αυτούς. Πολλά από αυτά που αναφέραμε, μπορεί να σχετίζονται με την ανάγκη ενός ατόμου για άσκηση ελέγχου, την τάση ανάληψης της ευθύνης των άλλων, χαμηλή αυτό-εκτίμηση και μεγάλη ανεκτικότητα σε συμπεριφορές που προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα.
Υπερβολικά σταθερά/άκαμπτα όρια. Μας απομακρύνουν από τους γύρω μας.
Άνθρωποι οι οποίοι έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες με υπερβολικά αυστηρούς κανόνες ή σε οικογένειες όπου υπήρχαν αυστηρές προϋποθέσεις προκειμένου να κερδίζουν την αποδοχή, πιθανό να αναπτύξουν πολύ άκαμπτα όρια τα οποία τελικά οδηγούν στην συναισθηματική απομόνωση. Κλείνονται στον εαυτό τους πολύ γρήγορα και νιώθουν ότι η εγγύτητα με τους άλλους προκαλεί άγχος. Ίσως επειδή φοβούνται ότι θα χάσουν την ανεξαρτησία τους αν σχετιστούν με κάποιον στενά. Μπορεί να δυσκολεύονται να δώσουν και να πάρουν φροντίδα ή να μην ξέρουν τον σωστό τρόπο. Τέλος, το να δείξουν τον αληθινό εαυτό τους, νιώθουν ότι τους καθιστά ευάλωτους και ενδεχομένως κάποια στιγμή να είχαν βιώσει την απόρριψη σε μία τέτοια απόπειρα.
Υγιή όρια είναι τα ελαστικά/εύκαμπτα όρια που προϋποθέτουν να έχουμε επαφή με τον αληθινό εαυτό μας.
Τα ελαστικά όρια είναι αυτά που προσαρμόζονται ανάλογα με την σχέση και με τις συναισθηματικές μας ανάγκες, παίρνοντας την ευθύνη για αυτά που αποφασίζουμε να βάλουμε κάθε φορά ή αυτά που αποσύρουμε. Όταν έχουμε εμπιστοσύνη ότι ξέρουμε να βάλουμε υγιή όρια, μπορούμε να είμαστε πιο ανοιχτοί στις σχέσεις μας, προστατεύοντας και εμάς και τους άλλους. Υπάρχει μία αυθόρμητη διαδικασία αξιολόγησης για το τι είναι επιτρεπτό για εμάς, σε ποιο βαθμό και με ποιο τρόπο, η οποία βοηθάει να μην παραβιάζουμε τα «θέλω» μας. Για παράδειγμα, μπορώ να δεχτώ τον θυμό ενός κοντινού μου προσώπου, εφόσον εκφράζεται με έναν αποδεκτό για εμένα τρόπο κι όχι με σωματική ή λεκτική βία. Μπορώ από την επαφή μου με έναν άνθρωπο να διακρίνω πόσο «άξιος» της εμπιστοσύνης μου είναι και τι ακριβώς επικοινωνώ μαζί του. Ακόμα, ίσως κρίνω ότι είναι σημαντικό κάποιες φορές να βάζω τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, αλλά δεν γίνεται ο κανόνας ή σπεύδω να βοηθήσω κάποιον εφόσον μου το ζητήσει και στον βαθμό που μου το επιτρέπει χωρίς να εμπλέκομαι υπέρ του δέοντος. Επιδιώκω να είμαι αυθεντικός απέναντι στους άλλους, βάζω όμως τα όρια μου προκειμένου να μην νιώθω υπερβολικά ευάλωτος. Έτσι, αποφεύγω το συναίσθημα της αδικίας και υπερασπίζομαι πιο αποτελεσματικά τον εαυτό μου και τις επιλογές μου.
Να θυμόμαστε λοιπόν ότι τα όρια δεν είναι ένα όπλο απέναντι στους άλλους αλλά ένας τρόπος να σεβόμαστε τον εαυτό μας καθώς προσπαθούμε να σχετιζόμαστε με υγιή τρόπο.
Πηγή: elenikoltsida.wordpress.com/2016/02/
