Κοινωνιολογικός ορισμός του ρατσισμού

Ελένη Τομπέα

Επιμέλεια: Ντούνης Ανδρέας

Ο ρατσισμός αναφέρεται σε μια σειρά από πρακτικές, πεποιθήσεις, κοινωνικές σχέσεις και φαινόμενα που λειτουργούν για την αναπαραγωγή μιας φυλετικής ιεραρχίας και κοινωνικής δομής που παράγει ανωτερότητα και προνόμια για μερικούς, και διακρίσεις και καταπίεση για άλλους.

Ο ρατσισμός λαμβάνει πολλές μορφές: αναπαραστατικές, ιδεολογικές, έλλογες, αλληλεπιδραστικές, θεσμικές, δομικές και συστημικές. Πέρα από τη μορφή του, στον πυρήνα του, ο ρατσισμός αποτελείται από ουσιοκρατικές φυλετικές κατηγοριοποιήσεις που μετασχηματίζουν τα ανθρώπινα υποκείμενα σε στερεοτυπικά αντικείμενα, και στη συνέχεια χρησιμοποιούν αυτά τα στερεότυπα για να δικαιολογήσουν και να αναπαραγάγουν μια φυλετική ιεραρχία και μία φυλετικά δομημένη κοινωνία που περιορίζει την πρόσβαση σε πόρους, δικαιώματα και προνόμια με βάση τη φυλή.

Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο ρατσισμός εκδηλώνεται σε μια ποικιλία μορφών στο σημερινό κόσμο. Βασικότερες μορφές ρατσισμού είναι οι ακόλουθες:

Αναπαραστατικές:

Απεικονίσεις φυλετικών στερεοτύπων που εμφανίζονται συχνά στην λαϊκή κουλτούρα και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, όπως η τάση να θεωρούνται οι έγχρωμοι άνθρωποι εγκληματίες ή να χρησιμοποιούνται στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση ως βοηθητικοί χαρακτήρες και όχι ως πρωταγωνιστές. Επίσης συχνές είναι και οι φυλετικές καρικατούρες που είναι ρατσιστικές ως προς την απεικόνιση τους, όπως “μασκότ” Αμερικανικών ομάδων μπέιζμπολ και ποδοσφαίρου.

Ιδεολογικές:

Ο ρατσισμός είναι πρόδηλος στις παγκόσμιες απόψεις, πεποιθήσεις και τρόπους κοινής λογικής σκέψης που αποτελούν προϋπόθεση για τις έννοιες των φυλετικών κατηγοριών, και την ιδέα ότι οι λευκοί ή ανοικτόχρωμοι άνθρωποι είναι ανώτεροι, κατά πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, σε σχέση με τους σκουρόχρωμους ανθρώπους. Ιστορικά, ο ιδεολογικός ρατσισμός υποστήριξε και δικαιολόγησε την κατασκευή των ευρωπαϊκών αποικιακών αυτοκρατοριών και τον ιμπεριαλισμό μέσω της άδικης απόκτησης γης, ανθρώπων και πόρων σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, ορισμένες κοινές ιδεολογικές μορφές ρατσισμού περιλαμβάνουν την πεποίθηση ότι οι μαύρες γυναίκες είναι σεξουαλικά αμφιβόλου ηθικής, οι λατίνες είναι “ευέξαπτες” και ότι οι μαύροι άντρες και τα αγόρια έχουν ροπή στο έγκλημα.

Έλλογες:

Ο ρατσισμός εκφράζεται συχνά γλωσσολογικά, στους λόγους που χρησιμοποιούμε για να εκφραστούμε για τον κόσμο και τους ανθρώπους και εκδηλώνεται μέσω της φυλετικής δυσφήμισης και του μίσους, και μέσω κωδικοποιημένων λέξεων που ενσωματώνουν ρατσιστικές έννοιες, όπως “γκέτο” ή “gangsta”.

Αλληλεπιδραστικές:

Ο ρατσισμός παίρνει την μορφή της αλληλεπίδρασης όταν μια λευκή γυναίκα διασχίζει ένα δρόμο για να αποφύγει να περάσει μπροστά από έναν μαύρο ή έναν ισπανόφωνο άνδρα, όταν γίνεται σωματική ή λεκτική επίθεση σε έναν έγχρωμο άνθρωπο λόγω της φυλής του, ή όταν κάποιος θεωρεί πως ένα έγχρωμο άτομο που εργάζεται σε μια επιχείρηση είναι υπάλληλος χαμηλού επιπέδου, ακόμα και αν αυτό το άτομο είναι υπεύθυνος, διευθυντής ή ιδιοκτήτης της επιχείρησης.

Θεσμικές:

Ο ρατσισμός μπορεί να λάβει θεσμική μορφή στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζονται και τίθενται σε εφαρμογή οι πολιτικές και οι νόμοι, όπως ένα σύνολο νομικών πολιτικών και αστυνόμευσης που υφίστανται εδώ και δεκαετίες στην Αμερική, γνωστές ως “The War on Drugs”, που έχει ως κύριο στόχο γειτονιές και κοινότητες που αποτελούνται κυρίως από έγχρωμους πολίτες.

Δομικές:

Ο ρατσισμός λαμβάνει δομική μορφή στο πλαίσιο της συνεχούς, ιστορικής και μακροχρόνιας αναπαραγωγής της φυλετικοποιημένης δομής της κοινωνίας μας μέσα από ένα συνδυασμό όλων των παραπάνω μορφών. Ο δομικός ρατσισμός εκδηλώνεται μέσω του φυλετικού διαχωρισμού και της διαστρωμάτωσης, της επαναλαμβανόμενης μετατόπισης των έγχρωμων ανθρώπων από γειτονιές που διέρχονται σε διαδικασίες εξευγενισμού, και του συντριπτικού βάρους της περιβαλλοντικής ρύπανσης που καταλογίζεται στις κοινότητες όπου ζουν οι έγχρωμοι πολίτες.

Συστημικές:

Ο ρατσισμός εντός μία ολόκληρης χώρας-για παράδειγμα, στις ΗΠΑ ο ρατσισμός μπορεί να περιγραφεί ως συστημικός επειδή η χώρα ιδρύθηκε πάνω σε ρατσιστικές αντιλήψεις και με ρατσιστικές πολιτικές και πρακτικές, και επειδή αυτή η κληρονομιά ζει και σήμερα στον ρατσισμό που διατρέχει σε όλο το σύνολο του κοινωνικού συστήματος της Αμερικής.

Επιπλέον, οι κοινωνιολόγοι παρατηρούν μια ποικιλία ειδών ρατσισμού μέσα σε αυτές τις διαφορετικές μορφές. Μερικά μπορεί να είναι φανερά ρατσιστικά, όπως η χρήση της φυλετικής δυσφήμησης ή της ρητορικής μίσους ή πολιτικών που σκόπιμα δημιουργούν φυλετικές διακρίσεις. Άλλα είδη μπορεί να είναι συγκαλυμμένα, κρυμμένα από την κοινή θέα, ή να καλύπτονται από πολιτικές ουδέτερες ως προς τη φυλή που όμως στην πραγματικότητα εκφράζονται με ρατσιστικούς τρόπους. Ενώ κάτι ενδέχεται να μην εμφανίζεται ως ρατσιστικό με την πρώτη ματιά, μπορεί να αποδειχθεί στην πραγματικότητα ότι είναι ρατσιστικό, όταν κάποιος εξετάσει τις επιπτώσεις του μέσα από ένα κοινωνιολογικό φακό. Αν στηρίζεται στις ουσιοκρατικές φυλετικές αντιλήψεις, και αναπαράγει μια φυλετικά δομημένη κοινωνία, τότε είναι ρατσιστικό.

Λόγω της ευαίσθητης φύσης της φυλής ως θέμα, μερικοί πιστεύουν ότι απλά η παρατήρηση της φυλής, ή ο προσδιορισμός, εντοπισμός ή η περιγραφή ενός ατόμου με βάση τη φυλή, είναι ρατσιστική πράξη. Λαμβάνοντας υπόψη τον παραπάνω ορισμό, οι κοινωνιολόγοι δεν συμφωνούν. Στην πραγματικότητα, πολλοί κοινωνιολόγοι, θεωρητικοί της φυλής και ακτιβιστές κατά του ρατσισμού υπογραμμίζουν τη σημασία της αναγνώρισης και της συμπερίληψης της φυλής και του ρατσισμού ως αναγκαία για την επίτευξη της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής δικαιοσύνης.

socialpolicy.gr