Ελένη Τομπέα
Οι αναφορές του Φρόυντ στην ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη και στη φύση των νευρώσεων τον οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας κλινικής θεραπείας για τη θεραπεία αυτών των νευρωτικών διαταραχών. Η θεραπεία αυτή έχει τόσο μεγάλη επιρροή σήμερα που όταν οι άνθρωποι μιλούν για ψυχανάλυση συχνά αναφέρονται αποκλειστικά στην κλινική θεραπεία. Ωστόσο, ο όρος υποδεικνύει τόσο τη θεραπεία όσο και τη θεωρία που τη διέπει.
Ο στόχος της μεθόδου μπορεί απλά να αναφερθεί με γενικούς όρους – στην αποκατάσταση μιας αρμονικής σχέσης μεταξύ των τριών στοιχείων που συνιστούν το μυαλό, μέσω της ανακάλυψης και της επίλυσης ασυνείδητων καταπιεσμένων συγκρούσεων.
Η πραγματική μέθοδος θεραπείας που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Φρόϋντ, προήρθε από παλαιότερη ανακάλυψη του Breuer όταν μια ασθενής του με υστερία ενθαρρύνθηκε να μιλήσει ελεύθερα για τις πρώτες εμφανίσεις των συμπτωμάτων και των φαντασιώσεων της. Τα συμπτώματα άρχισαν να υποχωρούν, και εξαλείφθηκαν τελείως, όταν ο ιατρός προκάλεσε την ασθενή να θυμηθεί το αρχικό τραύμα που τα είχε προκαλέσει. (σ.σ. Η περίπτωση της Anna O.)
Ο Φρόϋντ, που απομακρυνόταν από τις πρώιμες προσπάθειές του να εξερευνήσει το ασυνείδητο μέσω της ύπνωσης, ανέπτυξε περαιτέρω αυτή την “θεραπεία μέσω της ομιλίας” λειτουργώντας με βάση την υπόθεση ότι οι καταπιεσμένες συγκρούσεις είχαν ταφεί στις πιο βαθιές πτυχές του ασυνείδητου νου. Ως εκ τούτου, έβαλε τους ασθενείς του να χαλαρώσουν σε μια θέση στην οποία στερούνταν ισχυρή αισθητηριακή διέγερση, ακόμη και χαμηλής συνειδητοποίησης της παρουσίας του αναλυτή (εξ ου και η περίφημη χρήση του καναπέ, με τον αναλυτή σχεδόν αθόρυβο και εκτός οπτικού πεδίου), και στη συνέχεια τους ενθάρρυνε να µιλούν ελεύθερα και ανεμπόδιστα, κατά προτίμηση χωρίς να σκέφτονται, πιστεύοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να διακρίνει τις ασυνείδητες δυνάμεις που βρίσκονται πίσω από ό, τι ειπώθηκε.
Αυτή είναι η μέθοδος του ελεύθερου συνειρμού, μια λογική παρόμοια με εκείνη της ανάλυσης των ονείρων -και στις δύο περιπτώσεις το Υπερεγώ είναι σε κάποιο βαθμό αφοπλισμένο, η αποτελεσματικότητά τους ως μηχανισμοί προβολής είναι μετριασμένη, και υλικό επιτρέπεται να φιλτράρεται στο συνειδητό Εγώ που διαφορετικά θα βρισκόταν εντελώς καταπιεσμένο. Η διαδικασία είναι αναγκαστικά δύσκολη και χρονοβόρα, και είναι επομένως ένα από τα κύρια καθήκοντα του αναλυτή να βοηθήσει τον ασθενή να αναγνωρίσει και να ξεπεράσει τις φυσικές του αντιστάσεις, που ενδέχεται να παρουσιάζονται ως εχθρότητα προς τον αναλυτή. Ωστόσο, ο Φρόυντ πάντα εκλάμβανε την εμφάνιση της αντίστασης ως ένα σημάδι ότι βρισκόταν στο σωστό δρόμο της αξιολόγησής του για τα βαθύτερα ασυνείδητα αίτια της κατάστασης του ασθενούς.
Τα όνειρα του ασθενούς είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το Υπερεγώ λειτουργούσε λιγότερο αποτελεσματικά στον ύπνο, όπως και στον ελεύθερο συνειρμό, ο Φρόυντ προέβη σε διάκριση μεταξύ του έκδηλου περιεχομένου ενός ονείρου (τι φαίνεται να αφορά το όνειρο σε πρώτο επίπεδο) και του λανθάνοντος περιεχομένου (ασυνείδητες, καταπιεσμένες επιθυμίες ή επιθυμίες που αποτελούν το πραγματικό αντικείμενο). Η σωστή ερμηνεία των ονείρων του ασθενούς, που ξεφεύγει από τη γλώσσα, τον ελεύθερο συνειρμό, και τις απαντήσεις σε προσεκτικά επιλεγμένες ερωτήσεις, οδηγεί τον αναλυτή σε ένα σημείο όπου μπορεί να εντοπίσει τις ασυνείδητες συγκρούσεις που παράγουν τα νευρωτικά συμπτώματα, πάντοτε σε συνδυασμό με τη διέλευση του ασθενούς από την σεξουαλική αναπτυξιακή διαδικασία, τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε τις συγκρούσεις που προέκυψαν από αυτή τη διαδικασία και το λιβιδινικό περιεχόμενο των οικογενειακών σχέσεων του ασθενούς. Ως θεραπεία, ο αναλυτής θα πρέπει να διευκολύνει τον ασθενή να συνειδητοποιήσει ο ίδιος τις άλυτες συγκρούσεις που είναι θαμμένες βαθιά στο ασυνείδητο του μυαλού του και να τις αντιμετωπίσει άμεσα.
Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε τότε να πούμε πως το αντικείμενο της Ψυχαναλυτικής θεραπείας μπορεί να είναι μια μορφή αυτο-κατανόησης – καθώς αυτή εναπόκειται σε μεγάλο βαθμό στον ασθενή, σε συνεννόηση με τον αναλυτή, ώστε να προσδιορίσει πώς θα χειριστεί την νέα αυτή αντίληψη των ασυνείδητων δυνάμεων που μόλις απέκτησε, και που τον παρακινούν. Μια πιθανότητα, είναι η διοχέτευση της σεξουαλικής ενέργειας στην επίτευξη κοινωνικών καλλιτεχνικών ή επιστημονικών στόχων – αυτό είναι η μετουσίωση, που ο Φρόϋντ είδε ως κινητήρια δύναμη πίσω από τα περισσότερα μεγάλα πολιτιστικά επιτεύγματα. Μια άλλη πιθανότητα θα ήταν ο συνειδητός, ορθολογικός έλεγχος των παλαιότερων καταπιεσμένων ενστίκτων – αυτό είναι η συγκάλυψη. Ακόμα μια πιθανότητα είναι η απόφαση ότι το υπερεγώ και οι κοινωνικοί περιορισμοί που ενημερώνουν ότι είναι υπαίτιοι, κατά την οποία ο ασθενής μπορεί στο τέλος να αποφασίσει να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ορμές του. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις η θεραπεία επέρχεται ουσιαστικά από ένα είδος κάθαρσης -μια απελευθέρωση της συσσωρευμένης ψυχικής ενέργειας, ο περιορισμός της οποίας ήταν η βασική αιτία της νευρωτικής ασθένειας.
Πηγή: Internet Encyclopedia of Philosophy
socialpolicy.gr
