Θεωρίες Κοινωνικής Αλλαγής – Εισαγωγή στην έννοια/ Ορισμοί

Ντούνης Ανδρέας

Η αλλαγή αποτελεί μία τόσο αδιαμφισβήτητη πτυχή της κοινωνικής πραγματικότητας ώστε κάθε κοινωνικο-επιστημονική θεωρία, ανεξαρτήτως σημείου εννοιολογικής εκκίνησης, θα πρέπει να ασχοληθεί με αυτήν. Ταυτόχρονα είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί ότι οι τρόποι με τους οποίους έχει αναγνωρισθεί η κοινωνική αλλαγή εμφανίζουν μεγάλες διαφοροποιήσεις στην ιστορία της σκέψης. Επιπρόσθετα, οι εννοιολογήσεις της αλλαγής φαίνεται ότι αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό τις ιστορικές πραγματικότητες των διαφορετικών εποχών.

Ο Giesen δείχνει ότι παρόλο που οι ιδέες για τον χρόνο υφίσταντο και εξελίχθηκαν κατά το πέρασμα χιλιάδων ετών – εκτεινόμενες από την αναγνώριση του χρόνου ως μίας περιόδου δράσης και μιας περιόδου ζωής ως την διαφοροποίηση του χρόνου σύμφωνα με την ιεραρχική θέση (οι θεοί είναι αιώνιοι – οι αυτοκρατορίες «γεννιούνται», ευημερούν και καταρρέουν, οι άνθρωποι έχουν πεπερασμένη διάρκεια ζωής), ως και την σύλληψη του χρόνου ως πρόοδο – η σταθερότητα και η ευταξία/ τάξη αποτελούσαν την νόρμα και οι αλλαγές αποτελούσαν την εξαίρεση. Όμως , κατά τους πρόσφατους αιώνες οι ίδιες οι κυρίαρχες εννοιολογήσεις της αλλαγής έχουν μεταβληθεί.

Η κοινωνική αλλαγή ως μία έννοια για την κατανόηση της συνεχιζόμενης δυναμικής στις κοινωνικές μονάδες κατέστη εμφανής κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Αγγλία, δύο περίοδοι που χαρακτηρίζονται από εξαιρετικό δυναμισμό. Η εκτεταμένη αλλαγή κατέστη φυσιολογική, και, αντιστοίχως οι κοινωνικοί φιλόσοφοι και οι μετέπειτα κοινωνιολόγοι σταδιακά αντικατέστησαν τις παλαιότερες έννοιες των φυσικών σταθερών και των κατασκευών της φυσικής και λογικής τάξης με τις έννοιες της κοινωνικής αλλαγής, παρότι οι ακριβείς διαμορφώσεις της έννοιας της κοινωνικής αλλαγής εμφανίσθηκαν αργότερα.

Για τους συγκεκριμένους διανοητές η κοινωνική αλλαγή αποτελούσε μία «ιδιοκτησία της κοινωνικής ευταξίας, γνωστή ως αλλαγή» (Luhmann 1984, 471). Επιπρόσθετα, εις το μέσον της αλλαγής οι παρατηρητές ξεκίνησαν να εξετάζουν υπό ανασκόπηση τις δραματικές αλλαγές που συνέβησαν σε παλαιότερες εποχές, για παράδειγμα, κατά την ανάπτυξη της Αιγυπτιακής Αυτοκρατορίας ή της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Οι σύγχρονες θεωρίες της κοινωνικής αλλαγής έχουν γίνει πιο γενικεύσιμες με στόχο να εξηγήσουν μακρόχρονες διαδικασίες αλλαγής κατά το παρελθόν και το παρόν. Σε μία ανασκόπηση των σύγχρονων θεωριών της αλλαγής οι Hermann Strasser και Susan C. Randall αναγνώρισαν τα ακόλουθα «συστατικά στοιχεία για αυτές τις αλλαγές»: «το μέγεθος της αλλαγής, η χρονική διάρκεια, η κατεύθυνση, ο δείκτης της αλλαγής, η έκταση της βίας που σχετίσθηκε» (1981, 16).

Κάθε θεωρία για την κοινωνική αλλαγή θα πρέπει να περιέχει τρία κύρια στοιχεία τα οποία να έχουν άμεση σχέση μεταξύ τους:

Οι δομικοί προσδιοριστικοί παράγοντες της κοινωνικής αλλαγής, όπως οι πληθυσμιακές μεταβολές, οι μετατοπίσεις εξαιτίας πολεμικών συρράξεων, ή οι εντάσεις και αντιφάσεις/ανακολουθίες.
Οι διαδικασίες και οι μηχανισμοί της κοινωνικής αλλαγής, συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών επίσπευσης, των κοινωνικών κινημάτων, των πολιτικών συγκρούσεων και συμβιβασμών, και της ρηξικέλευθης δράσης.
Οι κατευθύνσεις της κοινωνικής αλλαγής, συμπεριλαμβανομένων των δομικών αλλαγών, των επιδράσεων και των συνεπειών.

Ακολουθούν εν σύνοψη μερικοί ορισμοί της έννοιας της κοινωνικής αλλαγής:

(i) Jones. “Η κοινωνική αλλαγή είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει διακυμάνσεις, ή τροποποιήσεις, σε οποιαδήποτε πτυχή των κοινωνικών διαδικασιών, των κοινωνικών προτύπων, της κοινωνικής διάδρασης ή της κοινωνικής οργάνωσης.”

(ii) Mazumdar, H. T. “Η κοινωνική αλλαγή μπορεί να οριστεί ως μία νέα μόδα ή πρότυπο, είτε τροποποιώντας είτε αντικαθιστώντας το παλιό στην ζωή ενός λαού, ή στην λειτουργία μιας κοινωνίας.”

(iii) Gillin and Gillin. “Οι κοινωνικές αλλαγές αποτελούν διαφοροποιήσεις από τους αποδεκτούς τρόπους ζωής – είτε εξαιτίας των μεταβολών στις γεωγραφικές συνθήκες, στον πολιτιστικό εξοπλισμό, στην σύνθεση του πληθυσμού ή τις ιδεολογίες που προκλήθηκαν είτε από διάχυση είτε από καινοτομίες εντός της ομάδας.”

(iv) Davis. Με τον όρο κοινωνική αλλαγή “εννοούμε μονάχα τις μεταβολές που επέρχονται στην κοινωνική οργάνωση, δηλαδή στην δομή και τις λειτουργίες της κοινωνίας”.

(v) MacIver and Page. “.. Το άμεσο ενδιαφέρον μας ως κοινωνιολόγοι αφορά τις κοινωνικές σχέσεις. Η αλλαγή σε αυτές τις σχέσεις θα πρέπει μονάχα να μας απασχολεί ως κοινωνική αλλαγή.”

(vi) Ginsberg, M. “Ως κοινωνική αλλαγή, κατανοώ μία αλλαγή στην κοινωνική δομή, π.χ., στο μέγεθος μιας κοινωνίας, στην σύσταση ή ισορροπία των μερών της ή στον τύπο της οργάνωσής της.”

Πηγές: