Η Συμμετοχή στη Διά Βίου Μάθηση και η Ένταξη στην Αγορά Εργασίας στην Ελλάδα την Περίοδο της Οικονομικής Κρίσης

Δουργκούνας Γιώργος

Υποψήφιος Διδάκτωρ,

Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής,

Πάντειο Πανεπιστήμιο

Ο Durkheim στο έργο του έκανε λόγο για την έννοια της κοινωνικής συνοχής. Παράλληλα, όμως, αναφέρθηκε και στην εξασθένιση των παραδοσιακών αξιών και την εξάλειψη και χαλάρωση κανόνων συμπεριφοράς που συντελούν στη δημιουργία, μίας κατάστασης “ανομίας”. Η κατάσταση αυτή, που γίνεται πιο ορατή σε περιόδους κρίσης και απότομων κοινωνικών αλλαγών και συνεπάγεται τη μη ρύθμιση των επιθυμιών των ατόμων από κοινούς κανόνες, με αποτέλεσμα τα άτομα να παραμένουν δίχως ηθική καθοδήγηση αναφορικά με την επιδίωξη των στόχων τους (1994: 29-30).

Μία τέτοια περίοδο κοινωνικής αλλαγής και κοινωνικοοικονομικής κρίσης είναι και η σημερινή. Παρότι, δεν αποτελεί αυτοσκοπό της παρούσας έρευνας, η επιβεβαίωση της θεωρίας του Durkheim στο σημερινό συγκείμενο, η χρήση της έννοιας “ανομίας” μπορεί να περιγράψει εννοιολογικά τη σημερινή κατάσταση. Ανομία αποτελεί μία πράξη που παραβιάζει ένα ηθικό νόμο. Ωστόσο, στα πλαίσια της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, της καθολικής επικράτησης του καπιταλισμού και της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, πόσοι ηθικοί κανόνες καταπατώνται, στο βωμό της επιδίωξης του κέρδους; Παγκοσμιοποίηση, καπιταλισμός και νεοφιλελευθερισμός θέτουν ως βασική προτεραιότητα τους, τα κελεύσματα της αγοράς. Οι απαιτήσεις όμως της αγοράς βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με τα κοινωνικά δικαιώματα (Marshall, 1997: 103).

Πράγματι, η ανάδυση της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού επηρέασαν μόνο αρνητικά τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων ανά τον κόσμο. Η ανεργία εκτινάχθηκε, το ίδιο και τα ποσοστά φτώχειας με αρνητικές συνέπειες αναφορικά με την κοινωνική ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Η γενικότερη επισφάλεια που επικρατεί σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής, για την οποία μας μίλησε ο Beck (2000), στο έργο του ‘Risk Society’,  και η εξατομίκευση της ευθύνης για όλα τα ζητήματα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής οδήγησαν μέχρι και στο διάλογο για μία νέα κοινωνική τάξη, με βασισμένη την ύπαρξή της σε αυτή την αβεβαιότητα και επισφάλεια, τη τάξη του πρεκαριάτου (Standing, 2011). Ταυτόχρονα, σαρωτικές αλλαγές στο πολιτισμικό συγκείμενο εξαιτίας της πολιτισμικής πτυχής της παγκοσμιοποίησης δημιουργούν καινούργια πολιτισμικά πρότυπα και νέες κοινωνικές σχέσεις. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν σε ρήξη των παραδοσιακών κοινωνικών δεσμών. Ιδίως, η εξατομίκευση της ευθύνης ως αποτέλεσμα της πτώσης του κοινωνικού κράτους συντελεί περαιτέρω ως προς αυτή τη ρήξη. Πράγματι, στις σημερινές κοινωνίες ο κοινωνικός αποκλεισμός διευρύνεται θέτοντας σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή.

Σε αυτά τα πλαίσια, και με βάση την ανάγκη για περαιτέρω οικονομική αποτελεσματικότητα που υπαγορεύει η παγκοσμιοποίηση δρομολογήθηκε μια ριζική αναδιοργάνωση της εκπαίδευσης και κατάρτισης. Πιο συγκεκριμένα, από τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης επιδιώκονταν η παραγωγή εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού που θα επιφέρει την απαιτούμενη οικονομική αποτελεσματικότητα ενώ ταυτόχρονα θα συντελέσει στη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής που πλήττεται από τις ίδιες όμως, τις οικονομικές προτεραιότητες. Βέβαια, ως προς αυτή την κατεύθυνση, και εξαιτίας των συνεχώς μεταβαλλόμενων συνθηκών το ενδιαφέρον εστιάστηκε κυρίως στις μη τυπικές και άτυπες μορφές εκπαίδευσης. Έτσι, η διά βίου μάθηση και ιδίως η συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση που αποτελεί εκ φύσεως περισσότερο εργαλειακή, με σαφή προσδιορισμό προς τις ανάγκες της αγοράς εργασίας, τέθηκαν στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πολιτικής.

Αυτή η διπλή στοχοθεσία της διά βίου μάθησης γίνεται αντιληπτή και στη Στρατηγική της Λισσαβόνας που καθορίζει το πλαίσιο πραγμάτωσης των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών πολιτικών από το 2000 έως σήμερα. Ειδικότερα, η Στρατηγική αυτή προωθεί έναν οικονομικό στόχο και ιδίως τη μετάβαση στην οικονομία και κοινωνία της γνώσης και έναν κοινωνικό, που ευαγγελίζεται τον εκσυγχρονισμό του κοινωνικού μοντέλου της Κοινότητας, μέσα από την επένδυση στον άνθρωπο, η οποία θα φέρει την απαιτούμενη κοινωνική συνοχή (Σταμέλος & Βασιλόπουλος, 2013: 57). Παρολαυτά, οι πολιτικές προτεραιότητες της Κοινότητας φαίνεται πως υπακούουν στο μοντέλο της αγοράς δίνοντας προτεραιότητα στην πιστοποίηση προσόντων, τη διασφάλιση της ποιότητας, τις δεξιότητες και την εξατομίκευση της ευθύνης (Πρόκου, 2014: 10). Αν κάτι τέτοιο συντελείται στη πραγματικότητα τότε αναφερόμαστε σε ένα καταστροφικό γεγονός αν λάβουμε υπόψη και τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης που εντείνουν τις υπάρχουσες ανισότητες συνδράμοντας στη διεύρυνση του κοινωνικού αποκλεισμού.

Υπό τις συνθήκες αυτές, σκοπός της συγκεκριμένης  ερευνητικής προσπάθειας αποτελεί η μελέτη των ευρωπαϊκών πολικών για τη διά βίου μάθηση και ειδικότερα για τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση, με κεντρικό σημείο αναφοράς τη Στρατηγική της Λισσαβόνας του 2000, και οι επιδράσεις τους στις ελληνικές πολιτικές αναφορικά με την επίτευξη των στόχων της απασχολησιμότητας και της κοινωνικής συνοχής λαμβάνοντας υπόψη και τις συνθήκες της οικονομικής κρίσης.

Πιο συγκεκριμένα, στόχος είναι να αναδειχθεί τόσο σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο σε ποιον στόχο (οικονομική αποτελεσματικότητα, κοινωνική συνοχή) αποδίδεται μεγαλύτερη έμφαση και γιατί. Επιπλέον, κρίσιμο είναι να μελετηθούν και οι επιδράσεις της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής στην αντίστοιχη ελληνική. Με δεδομένο, ότι οι Κοινοτικές χρηματοδοτήσεις καθορίζουν εν πολλοίς, το εκπαιδευτικό πλαίσιο στην Ελλάδα και η χώρα μας δεν συγκαταλέγεται σε εκείνες τις χώρες που παράγουν πολιτική (στα πλαίσια της Κοινότητας) (Σταμέλος & Βασιλόπουλος, 2013: 197) είναι κρίσιμο να διερευνηθεί το αν λογίζεται υπόψη το συγκείμενο, στα πλαίσια θέσπισης και εφαρμογής των πολιτικών για τη διά βίου μάθηση. Αν για παράδειγμα, δεν λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αγοράς κ.τ.λ., τότε τίθεται σε κίνδυνο η αποτελεσματική πραγμάτωση των όποιων πολιτικών παρεμβάσεων. Όπως αναφέρεται, “όταν ορίζεται μία λύση στα εκπαιδευτικά προβλήματα που μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα πλαίσια ελλοχεύει ο κίνδυνος οι γραμμικές λύσεις να γίνονται ευρέως αποδεκτές από τις κυβερνήσεις, οι οποίες καλούνται να δράσουν άμεσα. Το πρόβλημα όμως με τη γραμμικότητα είναι ότι αγνοεί το πολιτικό, πολιτισμικό και κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο” (Cowen, 2002: 128-137 όπως παρατίθεται στο Πρόκου, 2009: 43). Τέλος, για τη περαιτέρω διερεύνηση του παραπάνω ζητήματος θα διερευνηθεί ο βαθμός επίτευξης στην Ελλάδα, των πολιτικών που αποσκοπούν στην οικονομική αποτελεσματικότητα και εκείνων που εστιάζουν στην κοινωνική συνοχή. η διερεύνηση αυτή θα συντελεστεί μέσα από τη μελέτη των απόψεων εκείνων που συμμετέχουν σε δράσεις συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης.

Καταληκτικά, η παρούσα έρευνα φιλοδοξεί να καλύψει το υπάρχον κενό που υπάρχει στη χώρα μας στη μελέτη των ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών για τη διά βίου μάθηση θέτοντας παράλληλα στο προσκήνιο την ελληνική πραγματικότητα. Έστω και αν, η αντίστιξη μεταξύ κοινωνικής δικαιοσύνης και αποτελεσματικότητας στα πλαίσια της οικονομικής καθηγεμονίας καθορίζει εν πολλοίς το πεδίο, ο χώρος συνίσταται για περαιτέρω έρευνα και μελέτη.

Βιβλιογραφία

• Beck, , (2000) Risk Society, Towards a New Modernity, Sage, London
• Durkheim, E., (1994) Οι Κανόνες της Κοινωνιολογικής μεθόδου, Gutenberg, Αθήνα
• Marshall, T., H. & Bottomore, B., T., (1997) Ιδιότητα του Πολίτη και Κοινωνική Τάξη, Gutenberg, Αθήνα
• Πρόκου, Ε., (2014) Ανάλυση και ερμηνεία των πολιτικών που προωθεί ο νόμος 3879/2010 υπό τον τίτλο “Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές διατάξεις” Εκπαίδευση Ενηλίκων
• Πρόκου, Ε., (2011) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτικών στην Ανώτατη Εκπαίδευση, Συγκριτική και Διεθνής Προσέγγιση, Διόνικος, Αθήνα
• Σταμέλος, Γ. & Βασιλόπουλος, Α., (2013) Πολιτικές Διά Βίου Μάθησης στο Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Διακυβέρνησης, Η Ελληνική Περίπτωση, Διόνικος, Αθήνα
• Standing, G., (2011) The Precariat: The New Dangerous Class, Bloomsbury, USA