Παραβατικότητα ανηλίκων: σύστημα υποπολιτισμού

Χρύσα Τζώρτζη

Υπάρχουν πολλές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγούν τις αιτίες τις παραβατικής συμπεριφοράς των ανηλίκων. Όπως για παράδειγμα: οι θεωρίες βιολογικής προέλευσης, οι ψυχολογικές θεωρίες αλλά και οι προσεγγίσεις κοινωνιολογικής προέλευσης. Οι τελευταίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεωριών, όπως: οι θεωρίες κοινωνικού ελέγχου, οι θεωρίες πολιτιστικής παρέκκλισης, θεωρίες στιγματισμού, θεωρίες περιορισμένης επιλογής και άλλες. Κατά τις θεωρίες της πολιτιστικής παρέκκλισης η επίδραση των παραβατικών συντρόφων και των αξιών τους, είναι καθοριστική για έναν παραβατικό έφηβο.

 Συγκεκριμένα κατά τον A. Cohen (1955), μετά από έρευνα που έκανε σε παραβατικούς ανηλίκους, δημιούργησε μια γενική υποπολιτισμική θεωρία, όχι ως υποσυστήματος, αλλά ως ενός «συστήματος υποπολιτισμού», ο κεντρικός μηχανισμός πάνω στον οποίο βασίζεται η παραβατικότητα είναι η κοινωνικοποίηση. Η θεωρία του αυτή στηρίζεται στις δυσχέρειες που συναντούν, κατά την κοινωνικοποίηση τους, τα παιδιά των λαϊκών τάξεων. Υπάρχει αντιφατικότητα μεταξύ οικογενειακής και σχολικής κοινωνικοποίησης. Σ’ αυτή την αντίφαση, αντιδρώντας τα παιδιά, οδηγούνται στη δημιουργία εγκληματικών συμμοριών. Όσο η κοινωνικοποίηση περιορίζεται στην οικογενειακή αγωγή, τα παιδιά ομοιογενή και συνεπή πρότυπα. Μόλις έρθουν σε επαφή με το σχολικό σύστημα που βασίζεται στις αξίες της μέσης τάξης, όπου στην ουσία τους ζητείται να απαρνηθούν την πολιτιστική τους προέλευση για να ασπασθούν τα πρότυπα της μέσης τάξης, εξανίστανται. Υποκείμενο στην πίεση δυο αντίθετων πολιτισμών- που καθ’ εαυτοί δεν αποτελούν πηγή παραβατικότητας- το παιδί των λαϊκών τάξεων αντιδρά. Αντί να δημιουργήσει ένα συμφιλιωτικό πολιτισμό, ρυθμίζει κατά τρόπο συμβολικό, το πρόβλημα, πράγμα που δείχνει τη σύγχυση στην οποία βρίσκεται, εξαιτίας την ανικανότητας του να επιλύσει την αντίφαση μεταξύ δυο εσωτερικευμένων πολιτισμών. Οι ασυνέπειες του υπερεγώ ή των πολιτιστικών αξιών είναι στη βάση της παραβατικότητας των ανηλίκων. Εκφράζει την αγωνία των νέων που ζουν μέσα σ’ ένα πολιτιστικό περιβάλλον εξουδετερωμένο από τις αντιφάσεις του. [1]

Οι Cloward και Ohlin (1960) διακρίνουν τρείς τύπους υποπολιτισμού: παραβατικότητας, σύγκρουσης και απόσυρσης. Προσπαθούν να εξηγήσουν τον τρόπο δημιουργίας των συμμοριών ανηλίκων, όπου η παραβατικότητα συντελεί στη σύσταση αυτής της ιδιαίτερης ομάδας. Από τη στιγμή που θέτουμε ως βάση ότι η τιμώρηση μιας πράξης αποτελεί το συστατικό στοιχείο της ως παραβατικής, αυτή η πράξη, θεωρούμενη ως επικίνδυνη, αποτελεί μέσα στα πλαίσια της ομάδας, μια πρόκληση για δράση, μια αναγκαία δοκιμασία για την καθιέρωση κάποιου ανήλικου ως μέλους της ομάδας. Η φύση της επίδοσης καθορίζει και τον ιεραρχικό βαθμό του καθενός μέσα στην ομάδα και τις εξουσίες και αρμοδιότητες του, μέσα στα πλαίσια των κανόνων οργάνωσης της ομάδας. [2]

Έτσι, ο παραβατικός υποπολιτισμός δεν είναι τίποτε άλλο από το σύνολο των κανόνων πάνω στους οποίους συμφωνούν τα μέλη της ομάδας, για τις εσωτερικές τους σχέσεις αλλά και για την αντιμετώπιση του εξωτερικού κόσμου. Παρέχει στα μέλη ένα είδος νομιμοποίησης που τους επιτρέπει, όταν συλλαμβάνονται να αψηφούν τις αρχές, να δικαιολογούν και να ερμηνεύουν τις πράξεις τους. Η παραβατικότητα των συμμοριών αποτελεί ένα υποσύστημα ρόλων που ενσωματώνεται στο κοινωνικό σύστημα. Η παραβατική υποκουλτούρα είναι ένα σύνολο κανόνων που καθορίζει αυτή τη διπλή ένταξη (Herpin, 1973).

__________________________

[1] Φαρσεδάκης Ιάκωβος, Η παραβατικότητα και ο κοινωνικός έλεγχος των ανηλίκων, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1985

[2] Στο ίδιο.