Εθνικά Σχέδια Εγγύησης για τη Νεολαία: Η ελληνική περίπτωση

του Αντώνη Πύργου

Εισαγωγικό σημείωμα

Στο κείμενο που ακολουθεί, αποτυπώνονται οι προτάσεις της ΕΕ στο πλαίσιο διαμόρφωσης των βασικών κατευθύνσεων των Εθνικών Σχεδίων Εγγύησης για τη Νεολαία της περιόδου 2014-2020, καθώς επίσης επιχειρείται συνοπτική περιγραφή του ελληνικού σχεδίου δράσης. Στην παρούσα φάση δεν επιχειρείται η διατύπωση πλήρους και εξειδικευμένης πρότασης με αναλυτικές προτεραιότητες και προγράμματα δράσης αλλά η περιγραφή των βασικών προτεραιοτήτων και επιλογών του τομέα.

Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (EΚΤ), μια εισαγωγική περιγραφή

Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (EΚΤ) υποστηρίζει πολιτικές και προτεραιότητες που έχουν στόχο την επίτευξη προόδου προς την πλήρη απασχόληση, τη βελτίωση της ποιότητας και της παραγωγικότητας στην εργασία, την αύξηση της γεωγραφικής και επαγγελματικής κινητικότητας των εργαζομένων ανά την Ένωση, τη βελτίωση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης και την προαγωγή της κοινωνικής ένταξης, συμβάλλοντας μέσω αυτών στην οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή.

Η προώθηση της απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων, αποτελεί βασική θεματική προτεραιότητα/στόχο του ΕΚΤ, και επιτυγχάνεται μέσω:

• της πρόσβασης στην απασχόληση για αναζητούντες θέση εργασίας και οικονομικά μη ενεργά άτομα, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών πρωτοβουλιών για την απασχόληση και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων
• βιώσιμης ένταξης στην αγορά εργασίας των νέων που βρίσκονται εκτός εργασίας, εκπαίδευσης ή κατάρτισης
• της αυτοαπασχόλησης, της επιχειρηματικότητας και της δημιουργίας επιχειρήσεων
• της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και της συμφιλίωσης επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής
• της προσαρμογής των εργαζομένων, των επιχειρήσεων και των επιχειρηματιών στην αλλαγή
• της ενεργού και υγιούς γήρανσης
• του εκσυγχρονισμού και της ενίσχυσης των θεσμών της αγοράς εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των ενεργειών για τη βελτίωση της διακρατικής κινητικότητας των εργαζομένων

Το σχέδιο κοινής έκθεσης για την απασχόληση 2015 επισημαίνει ότι οι Εγγυήσεις για τη Νεολαία αποτελούν μοχλό για πολλές μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις σε πολλούς από αυτούς τους τομείς.

Εγγυήσεις κατά της ανεργίας των νέων

Η ανεργία των νέων είναι πιο ευαίσθητη στην οικονομική συγκυρία από ό,τι η συνολική ανεργία, δεδομένου ότι οι νέοι έχουν μικρότερη εμπειρία, προσλαμβάνονται συχνά με βραχυπρόθεσμες συμβάσεις και άρα τους απολύουν πιο εύκολα και επίσης συγκεντρώνονται περισσότερο σε οικονομικούς τομείς οι οποίοι εκτίθενται περισσότερο σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, όπως η μεταποίηση, οι κατασκευές, το λιανικό εμπόριο ή ο κλάδος φιλοξενίας. Ωστόσο, τα επίπεδα της ανεργίας των νέων επηρεάζονται και από διαρθρωτικά χαρακτηριστικά των αγορών εργασίας, όπως το κόστος πρόσληψης ή ύπαρξη ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας, καθώς και από την ποιότητα των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Οι Εγγυήσεις για τη Νεολαία ορίζουν ότι κάθε νέος κάτω των 25 ετών θα δέχεται μια συγκεκριμένη ποιοτική προσφορά εντός τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που φεύγει από το σχολείο ή χάνει τη δουλειά του. Επί του παρόντος, οι ευρωπαϊκές χώρες καταβάλλουν προσπάθειες για την υλοποίηση του προγράμματος.

Οι «Εγγυήσεις για τη Νεολαία» είναι ένα βασικό εργαλείο στον αγώνα κατά της ανεργίας των νέων και ορίζουν ότι η εν λόγω προσφορά πρέπει να αφορά θέση εργασίας, μαθητεία, πρακτική άσκηση, ή συνέχιση της εκπαίδευσης. Πρέπει δε να είναι προσαρμοσμένη στις ατομικές ανάγκες και την κατάσταση του κάθε νέου. Στόχος είναι να βελτιωθεί από διαρθρωτική άποψη η μετάβαση από την εκπαίδευση στην εργασία και να παρέχεται άμεση στήριξη για θέσεις εργασίας για τους νέους. Δεδομένου ότι οι συνθήκες στα κράτη μέλη διαφέρουν, οι Εγγυήσεις για τη Νεολαία μπορεί να λαμβάνουν διαφορετική μορφή από χώρα σε χώρα.

Είναι πολύ σημαντική η ορθή χρήση των μέτρων «από την πλευρά της ζήτησης» εάν θέλουμε να επιτευχθούν πραγματικά αποτελέσματα ως προς τη μείωση των σημερινών υψηλών επιπέδων ανεργίας των νέων και την οικονομική αδράνεια.

Προκειμένου να προσεγγίσουν άεργους νέους που δεν είναι εγγεγραμμένοι στη δημόσια υπηρεσία απασχόλησης, τα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν νέα εργαλεία και στρατηγικές με όλους όσοι έχουν πρόσβαση σε αυτούς τους μη εγγεγραμμένους νέους (π.χ. κοινωνικές υπηρεσίες, φορείς παροχής εκπαίδευσης, οργανώσεις νέων).

Το σχέδιο αυτό βασίζεται σε επιτυχείς εμπειρίες της Αυστρίας και της Φινλανδίας: οι φινλανδικές εγγυήσεις για τη νεολαία είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση της ανεργίας των νέων. Στο 83,5% των νέων προσφέρθηκε θέση εργασίας, πρακτικής άσκησης ή μαθητείας, ή πρόγραμμα περαιτέρω εκπαίδευσης μέσα σε τρεις μήνες από την εγγραφή τους στο πρόγραμμα.

Εθνικά σχέδια εφαρμογής

Για την επιτυχή υλοποίηση των Εγγυήσεων για τη Νεολαία, απαιτείται η ανάπτυξη πολύ στενής συνεργασίας μεταξύ όλων των εμπλεκομένων (δημόσιες αρχές, εκπαιδευτικά ιδρύματα, εργοδότες κ.λπ.). Οι χώρες της ΕΕ υπέβαλαν εθνικά Σχέδια Υλοποίησης των Εγγυήσεων για τη Νεολαία, στα οποία προσδιορίζουν τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, το σχετικό χρονοδιάγραμμα και τον ρόλο των δημόσιων αρχών και άλλων οργανισμών.

Για την επίτευξη των στόχων των Εγγυήσεων για τη Νεολαία, απαιτούνται στρατηγικές μεταρρυθμίσεις για μια επιτυχή μετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας. Σ΄ αυτό μπορεί να βοηθήσει η ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης, η ανάπτυξη καλύτερων συνεργασιών ώστε να φθάσει το μήνυμα στους νέους, καθώς και αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα.

Ένας άλλος τομέας που απαιτεί διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αφορά τη βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας των περιόδων μαθητείας και των ευκαιριών της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τα κράτη μέλη πρέπει να μεριμνήσουν ώστε οι νέοι να αποκτούν τις δεξιότητες που αναζητούν οι εργοδότες.

Εγγύηση για τη Νεολαία – Το ελληνικό σχέδιο δράσης

Η ύφεση των τελευταίων ετών έχει πλήξει σημαντικά την απασχόληση στην Ελλάδα, και με ιδιαίτερα επώδυνο τρόπο την απασχόληση των νέων. Η αδράνεια του ανθρώπινου δυναμικού και κυρίως των νέων υπονομεύει τόσο τη βραχυχρόνια οικονομική ανάκαμψη όσο και το μακροχρόνιο αναπτυξιακό ορίζοντα της κάθε χώρας. Η ελληνική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια βαθιά κρίση, με κύρια χαρακτηριστικά το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα και το χρέος, με αποτέλεσμα την πτωτική τάση σε βασικούς οικονομικούς δείκτες όπως στην ανάπτυξη, στην ανεργία και στα επίπεδα απασχόλησης, στη συρρίκνωση εισοδημάτων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα κλπ

Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός για την Ελλάδα του 2020 αποβλέπει «στην αναγέννηση της ελληνικής οικονομίας με ανάταξη και αναβάθμιση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού της χώρας και τη δημιουργία και διατήρηση βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, έχοντας ως αιχμή την εξωστρεφή, καινοτόμο και ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα και γνώμονα την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της αρχές της αειφόρου ανάπτυξης».

H Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης (Ο.Α.Ε.Δ.) αποτελεί τον κύριο βραχίονα για την υλοποίηση των Δράσεων «Εγγύησης για τη Νεολαία», καθώς αποτελεί το σημείο υποδοχής και εξυπηρέτησης της ομάδας στόχου. Η εφαρμογή της αναδιάρθρωσης του επιχειρησιακού μοντέλου του Οργανισμού θα συμβάλει σε μεγάλο βαθμό στη δυνατότητα του Οργανισμού να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της υλοποίησης της «Εγγύησης για τη Νεολαία». Αρχικά, θα πραγματοποιηθούν δομικές αλλαγές στις υπηρεσίες απασχόλησης, με τη δημιουργία ενός συστήματος διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας προκειμένου να συνδεθούν αυτές με την ελληνική εκπαίδευση και τα προγράμματα σπουδών.

Το δεύτερο επίπεδο αφορά στην κατάρτιση και εκπαίδευση των νέων. Το Υπουργείο Εργασίας θέλει να προσανατολίσει το πρόγραμμα Εγγύηση για τη Νεολαία σε εκείνους τους τομείς της ελληνικής οικονομίας όπου υπάρχει «προοπτική ανάπτυξης».

Παράλληλα, προωθείται ο εκσυγχρονισμός της μαθητείας καθώς και η δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου για αυτή, ενώ έχει προγραμματιστεί πλαίσιο για ακριβή διαχωρισμό των εννοιών της κατάρτισης, της μαθητείας και της πρακτικής άσκησης.

Λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του ανθρώπινου δυναμικού, σχεδιάζοντας το Ατομικό Σχέδιο Δράσης του νέου και αξιοποιώντας ή/και εξελίσσοντας τα προσόντα του και τις δεξιότητες του προκειμένου να διασφαλιστεί η απασχολησιμότητα, οι προβλεπόμενες ενέργειες έχουν σκοπό:

• την αναδιοργάνωση και αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών εύρεσης απασχόλησης, συμβουλευτικής κ.λπ. του Ο.Α.Ε.Δ. (Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης), για να λειτουργήσει ως βασικός πυλώνας επίτευξης των στόχων στου Σχεδίου.
• την ενίσχυση της κινητικότητας στην αγορά εργασίας και της σύνδεσης εκπαίδευσης και απασχόλησης, ιδιαίτερα για την είσοδο στην αγορά εργασίας και πρώτη απασχόληση
• την αναβάθμιση της απασχολησιμότητας του ανθρώπινου δυναμικού και ιδιαίτερα των επιμέρους περιθωριοποιημένων ομάδων, των ήδη σε μακροχρόνια ανεργία
• την ενίσχυση της ζήτησης εργασίας, με προγράμματα επιδότησης της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα αλλά και στους φορείς δημοσίου συμφέροντος (ως «εργοδότη τελικής καταφυγής») και τη διευκόλυνση κάλυψης της ζήτησης αυτής με ενδο-υπηρεσιακή (επιχειρησιακή) κατάρτιση και επανειδίκευση ανέργων .

 

Αναμενόμενα Αποτελέσματα εφαρμογής του Εθνικού Σχεδίου Εγγύησης για τη Νεολαία

Με την υλοποίηση του Σχεδίου «Εγγύησης για τη Νεολαία», οι νέοι ωφελούμενοι μιας «Εγγύησης» θα έχουν:

• Βελτιώσει τα προσόντα και τις ικανότητές τους ή θα έχουν αποκτήσει εργασιακή εμπειρία, ως εφόδια για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία.
• Γνωρίσει βαθύτερα τις επαγγελματικές τους ανάγκες.
• Ενδυναμωθεί από την επαφή τους με άλλους νέους ανθρώπους με παρόμοιες ανάγκες και χαρακτηριστικά.
• Προσδιορίσει την εργασία που τους ταιριάζει.
• Αυξήσει την αυτοπεποίθηση και την ικανότητά τους να βρουν δουλειά.
• Παραμείνει κοντά στην αγορά εργασίας ή στην εκπαίδευση, έχοντας προλάβει τον κίνδυνο απομάκρυνσης και περιθωριοποίησης.
• Εξομαλύνει τη διαδρομή μετάβασής τους από την εκπαίδευση προς την αγορά εργασίας.
• Αποκτήσει πρόσβαση σε ένα δίκτυο εμπειρογνωμόνων, ικανό να τους υποστηρίζει, στον ιδιαίτερο τόπο τους.

οι φορείς χάραξης και εφαρμογής πολιτικής θα έχουν:

• Eνθαρρύνει, διευκολύνει και υποστηρίξει χιλιάδες νέους στη διαδρομή τους προς την αγορά εργασίας.
• Συμφωνήσει σε ένα κοινό πλαίσιο αρχών και στόχων σχετικά με τις αναγκαίες παρεμβάσεις και τις βέλτιστες πρακτικές για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα.
• Χτίσει καλύτερα τα συστήματα διάγνωσης αναγκών, παροχής υπηρεσιών προσανατολισμού, εκπαίδευσης, απασχόλησης και πιστοποίησης προσόντων.
• Χτίσει καλύτερα το δίκτυο επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ τους.
• Αξιοποιήσει την περιφερειακή προσέγγιση.
• Εμβαθύνει περισσότερο στις ιδιαίτερες ανάγκες των νέων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες.
• Οργανώσει καλύτερα τα συστήματα αξιολόγησης και μέτρησης της αποδοτικότητας των μέτρων πολιτικής.
• Θα μπορούν να αξιοποιήσουν ευρύτερα το δίκτυο εμπειρογνωμόνων που θα έχει οικοδομηθεί σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
• Θα έχουν ενισχύσει τη συνεργασία τους με τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις νέων.