Οι αναδιανεμητικές επιδράσεις των δημόσιων πολιτικών

Alari Paulus and Iva Tassev*  — Μετάφραση/ Απόδοση: Ντούνης Ανδρέας

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, ο τρόπος με τον οποίο διανέμονται τα εισοδήματα και ο πλούτος των νοικοκυριών, οι κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες που έχει αυτή η διανομή και ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζεται από τις δημόσιες πολιτικές έχει επιστήσει την προσοχή στις ακαδημαϊκές και πολιτικές δημόσιες συζητήσεις.

Αυτό το γεγονός αντανακλά την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι οι αλλαγές στο μίγμα πολιτικής είναι σπάνια ουδέτερες ως προς τα ζητήματα διανομής. Το να εγείρουμε ουσιαστικά ερωτήματα σχετικά με το ποιός κερδίζει και ποιός χάνει από μία δεδομένη αλλαγή στις πολιτικές – και ακόμη πιο σημαντικό από αυτό – να διερωτηθούμε αν αυτό μπορεί να είναι αποδεκτό, αποτελεί ένα υγιές σημάδι διαφανών διαδικασιών λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Οι πρόσφατες αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν μέσω του υποδείγματος φόρων-παροχών EUROMOD, αποκαλύπτουν πώς οι αλλαγές στους άμεσους φόρους και στα χρηματικά επιδόματα από την αρχή της οικονομικής κρίσης το 2008 επέδρασαν στο μέγεθος και τη διανομή του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών. (Το συγκεκριμένο υπόδειγμα) επιτρέπει την “απομόνωση” των επιδράσεων πολιτικής όπως οι μεταρρυθμίσεις στον σχεδιασμό του συστήματος φόρων-παροχών ή οι αλλαγές στα επίπεδα των φορών και στα ποσά των επιδομάτων (σε σχέση με τις αλλαγές των τιμών) από άλλους παράγοντες που καθορίζουν την διανομή του εισοδήματος – όπως π.χ. τις αλλαγές στα χαρακτηριστικά του πληθυσμού και τη διανομή του εισοδήματος μέσω της αγοράς.

Ποικίλλες και μεταβαλλόμενες απαντήσεις στην οικονομική κρίση

Το Διάγραμμα 1 διακρίνει μεταξύ τεσσάρων ομάδων χωρών: στις ομάδες όπου η επίδραση των αλλαγών στο μίγμα πολιτικής στο μέσο εισόδημα ήταν θετική (δημοσιονομική ώθηση) ή αρνητική (δημοσιονομική εξυγίανση), ξεχωριστά κατά το πρώιμο στάδιο (2008-11) και τη μεταγενέστερη περίοδο (2011-14) της οικονομικής κρίσης. Καταδεικνύει την ευρύτητα των επιλογών και των αποτελεσμάτων μεταξύ των χωρών.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 – Αλλαγές στα μέσο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών

Η ομάδα με τις περισσότερες χώρες εμφανίζεται στο κάτω-δεξιά τεταρτημόριο, υποδεικνύοντας ότι πρωταρχικά επιδίωξαν αντι-κυκλικές δημοσιονομικές πολιτικές προκειμένου να στηρίξουν τα εισοδήματα των νοικοκυριών. Καθώς η κρίση συνεχίστηκε, μετέβαλλαν το μίγμα πολιτικής σε πολιτικές δημοσιονομικής εξυγίανσης ώστε να περιορίσουν την υπερβολική αύξηση των δημόσιων ελλειμμάτων. Μόνο οι ακόλουθες πέντε χώρες μπόρεσαν να ακολουθήσουν πολιτικές “δημοσιονομικής ώθησης” καθόλη τη διάρκεια της περιόδου: το Βέλγιο, η Σουηδία, η Πολωνία, η Δανία και η Βουλγαρία.

Αντιθέτως, και οι τέσσερις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία) όπως και η Ιρλανδία και η Ουγγαρία προέβησαν σε δημοσιονομική εξυγίανση κατά τη διάρκεια και των δύο περιόδων. Η τελευταία ομάδα χωρών πραγματοποίησε δημοσιονομική εξυγίανση κατά την πρώτη περίοδο, αλλά μετέστρεψε την κατεύθυνση πολιτικής κατά τη δεύτερη περίοδο. Αυτή η ομάδα χωρών περιλαμβάνει τις χώρες της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουνία) και, οριακά, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Μάλτα.

Αν εξετάσουμε πέραν των επιδράσεων στο μέσο εισόδημα, μπορούμε να δούμε σημαντικές διαφορές μεταξύ πληθυσμιακών υπο-ομάδων κατά το μίγμα και το σχεδιασμό διαφόρων χρησιμοποιούμενων εργαλείων πολιτικής. Αυτό το στοιχείο καταδεικνύεται μέσω των γραφημάτων των χωρών, που διαχωρίζουν την συνολική επίδραση πολιτικής μεταξύ 2011-2014 κατά κύρια στοιχεία φόρων-παροχών και ομάδων εισοδηματικών δεκατημορίων.

Εάν οι αλλαγές στο μίγμα πολιτικής είναι σχετικώς πιο ευνοϊκές για τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος (“προοδευτικές”) ή για τις ομάδες υψηλών εισοδημάτων (“φθίνουσες”) καθορίζεται επίσης το αποτέλεσμα σε όρους εισοδηματικής φτώχειας και ανισότητας. Παραδείγματα προοδευτικών πολιτικών αλλαγών κατά αυτή την περίοδο είναι αυτό της Ελλάδας και της Γαλλίας, και οι φθίνουσες επιδράσεις είναι εμφανείς στην Ουγγαρία και την Ιρλανδία, μεταξύ άλλων.

Η κοινή γνώμη θα πρέπει να πληροφορείται σχετικώς με τις διανεμητικές επιδράσεις των δημόσιων πολιτικών, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα, και αυτού του είδους η αξιολόγηση θα πρέπει να μετατραπεί σε κοινά ακολουθούμενη πρακτική.

*Authors: Alari Paulus and Iva Tasseva are researchers at Institute for Social and Economic Research (ISER), Essex University

ec.europa.eu/social/

socialpolicy.gr