Οι δύο όροι έχουν διακριτές και διαφορετικές σημασίες, και όταν συγχέονται οδηγούν σε προβλήματα και για τους δύο πληθυσμούς.
Με περισσότερους από 65 εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν εκτοπιστεί δια της βίας σε παγκόσμιο επίπεδο και με τον διάπλου της Μεσογείου να εξακολουθεί τακτικά να βρίσκεται στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, οι όροι «πρόσφυγας» και «μετανάστης» χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά στα μέσα ενημέρωσης και στο δημόσιο διάλογο. Αλλά υπάρχει μια διαφορά μεταξύ των δύο, και αυτό έχει σημασία.
Οι πρόσφυγες είναι άτομα που διαφεύγουν από ένοπλες συγκρούσεις ή διώξεις. Στο τέλος του 2015, υπήρχαν 21,3 εκατομμύρια πρόσφυγες σε όλο τον κόσμο. Η κατάστασή τους είναι συχνά τόσο επικίνδυνη και αφόρητη που διέρχονται τα εθνικά σύνορα για να αναζητήσουν ασφάλεια σε γειτονικές χώρες, και έτσι αναγνωρίζονται διεθνώς ως “πρόσφυγες”, με πρόσβαση σε βοήθεια από τα κράτη, την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και άλλες οργανώσεις. Αναγνωρίζονται ακριβώς έτσι επειδή είναι πάρα πολύ επικίνδυνο για αυτούς να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, και χρειάζονται καταφύγιο αλλού. Αυτοί είναι άνθρωποι για τους οποίους η άρνηση του ασύλου έχει δυνητικά θανατηφόρες συνέπειες.
Οι πρόσφυγες ορίζονται και προστατεύονται από το διεθνές δίκαιο. Η Σύμβαση του 1951 για τους Πρόσφυγες και το Πρωτόκολλο του 1967, καθώς και άλλα νομικά κείμενα, όπως η Σύμβαση του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας για τους Πρόσφυγες του 1969, παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της σύγχρονης προστασίας των προσφύγων. Οι νομικές αρχές που κατοχυρώνουν έχουν διεισδύσει σε αμέτρητες άλλες διεθνείς, περιφερειακές και εθνικές νομοθεσίες και πρακτικές. Η Σύμβαση του 1951 ορίζει ποιος είναι πρόσφυγας και περιγράφει τα βασικά δικαιώματα τα οποία τα μέλη θα πρέπει να παρέχουν στους πρόσφυγες. Μια από τις πιο θεμελιώδεις αρχές που καθορίζονται στο διεθνές δίκαιο είναι ότι οι πρόσφυγες δεν πρέπει να απελαύνονται ή να επιστρέφονται σε καταστάσεις όπου η ζωή και η ελευθερία τους θα είναι υπό απειλή.
Η προστασία των προσφύγων έχει πολλές πτυχές. Αυτές περιλαμβάνουν την ασφάλεια από το να επιστρέψουν στους κινδύνους που έχουν διαφύγει, πρόσβαση σε διαδικασίες ασύλου που είναι δίκαιες και αποτελεσματικές και μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματά τους γίνονται σεβαστά για να μπορέσουν να ζήσουν με αξιοπρέπεια και ασφάλεια, ενώ βοηθούνται για να βρουν μια μακροπρόθεσμη λύση. Τα Κράτη φέρουν την πρωταρχική ευθύνη για την προστασία αυτή. Ως εκ τούτου, η Ύπατη Αρμοστεία συνεργάζεται στενά με τις κυβερνήσεις, συμβουλεύοντας και στηρίζοντας τες, όπως απαιτείται για την εφαρμογή των ευθυνών τους.
Οι μετανάστες επιλέγουν να μετακινηθούν όχι λόγω της άμεσης απειλής δίωξης ή θανάτου, αλλά κυρίως για να βελτιώσουν τη ζωή τους με την εύρεση εργασίας, ή σε ορισμένες περιπτώσεις για την εκπαίδευση, την οικογενειακή επανένωση, ή για άλλους λόγους. Σε αντίθεση με τους πρόσφυγες που δεν μπορούν να επιστρέψουν με ασφάλεια στο σπίτι, οι μετανάστες δεν αντιμετωπίζουν αυτά τα εμπόδια για να επιστρέψουν. Εάν επιλέξουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, θα συνεχίσουν να λαμβάνουν την προστασία της κυβέρνησής τους.
Για μεμονωμένες κυβερνήσεις, αυτή η διάκριση είναι σημαντική. Οι χώρες αντιμετωπίζουν τους μετανάστες υπό τους δικούς τους νόμους και τις διαδικασίες μετανάστευσης. Όμως οι χώρες αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες μέσω κανόνων της προστασίας των προσφύγων και ασύλου που ορίζονται τόσο στην εθνική νομοθεσία όσο και στο διεθνές δίκαιο. Οι χώρες έχουν συγκεκριμένες ευθύνες προς όσους αναζητούν άσυλο στο έδαφός τους ή στα σύνορά τους. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες βοηθά τις χώρες να αντιμετωπίσουν τις ευθύνες του ασύλου και της προστασίας των προσφύγων τους.
Η πολιτική έχει έναν τρόπο να παρεμβαίνει σε τέτοιες συζητήσεις. Συγχωνεύοντας τους πρόσφυγες με τους μετανάστες μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για τη ζωή και την ασφάλεια των προσφύγων. Θολώνοντας τους δύο όρους απομακρύνεται η προσοχή από τις συγκεκριμένες νομικές προστασίες που χρειάζονται οι πρόσφυγες. Μπορεί να υπονομεύσει τη δημόσια υποστήριξη για τους πρόσφυγες και το θεσμό του ασύλου σε μια εποχή όπου περισσότεροι πρόσφυγες χρειάζονται τέτοια προστασία από ό, τι ποτέ πριν. Όλοι οι άνθρωποι πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και αξιοπρέπεια.
Έτσι, πίσω στην Ευρώπη και το μεγάλο αριθμό των ατόμων που φθάνουν τα τελευταία χρόνια με βάρκες στην Ελλάδα, την Ιταλία και αλλού. Για ποιους πρόκειται; Πρόσφυγες ή μετανάστες;
Στην πραγματικότητα, τυχαίνει να είναι και τα δύο. Η πλειοψηφία των ανθρώπων που φτάνουν στην Ιταλία και την Ελλάδα ειδικότερα, είναι από χώρες που είναι βυθισμένες σε πόλεμο ή από χώρες που θεωρούνται πως “παράγουν” πρόσφυγες, για τους οποίους είναι απαραίτητη η διεθνής προστασία. Ωστόσο, ένα μικρότερο ποσοστό είναι από άλλες χώρες, και για πολλά από αυτά τα άτομα, ο όρος «μετανάστης» θα ήταν σωστός.
Έτσι, όταν η Ύπατη Αρμοστεία λέει «πρόσφυγες και μετανάστες», αναφέρεται σε μετακινήσεις ανθρώπων δια θαλάσσης ή σε άλλες περιπτώσεις/συνθήκες όπου πιστεύεται ότι και οι δύο ομάδες ανθρώπων μπορεί να είναι παρούσες – οι μετακινήσεις με βάρκες στη Νοτιοανατολική Ασία είναι ένα άλλο παράδειγμα. Με τον όρο «πρόσφυγες» η Ύπατη Αρμοστεία αναφέρεται σε ανθρώπους που προσπαθούν να διαφύγουν τον πόλεμο ή τις διώξεις με τη διέλευση τους σε διεθνή σύνορα. Και με τον όρο «μετανάστες» αναφέρεται σε άτομα που μετακινούνται για λόγους που δεν περιλαμβάνονται στο νομικό ορισμό του πρόσφυγα.
Πηγή: unhcr.org
socialpolicy.gr
