Συνέντευξη της Κ. Κούνεβα στην Εποχή
Στην Ελλάδα των μνημονίων οι αντεργατικές πρακτικές πολλών χωρών της Ε.Ε. εφαρμόστηκαν ως «βέλτιστες πρακτικές», για να αντιμετωπιστεί τάχα η κρίση και η ανεργία. Και ενώ αυτές οι νεοφιλελεύθερες συνταγές στις άλλες χώρες αποτελούσαν την εξαίρεση, στην Ελλάδα έγιναν ο κανόνας. Η υποβάθμιση του εργατικού δικαίου, η ευελιξία στην αγορά εργασίας, η μείωση των μισθών, η ουσιαστική κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων όχι μόνο δεν έδωσαν απάντηση στην κρίση, αλλά ενίσχυσαν την ύφεση, τη φτώχεια, την ανεργία, το κλείσιμο επιχειρήσεων.
Στο σύγχρονο καπιταλιστικό κόσμο το πλεονέκτημα αυτού που αποκαλούμε ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος θεωρείται πια μοιραίο μειονέκτημα. Γι’ αυτό και διαλύεται. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής η Ελλάδα έγινε το πειραματόζωο, που μεταδίδει με τη σειρά της την «τεχνογνωσία» της αντεργατικής μεταρρύθμισης και στις άλλες χώρες της Ευρώπης.
Ας δούμε όμως ποια είναι η κατάσταση στην Ευρώπη και πού υπάρχουν, αν υπάρχουν, οι περίφημες «βέλτιστες πρακτικές» που επικαλείται το τρίτο Μνημόνιο. Στην Ευρώπη των 28, οι συλλογικές συμβάσεις καλύπτουν ποσοστά εργαζομένων από 20% έως 100%, ανάλογα με το μοντέλο εργασιακών σχέσεων κάθε χώρας.
Το σκανδιναβικό μοντέλο
Οι σκανδιναβικές χώρες διαθέτουν το πιο ισχυρό πλαίσιο συλλογικών διαπραγματεύσεων, με μηχανισμούς επίλυσης συλλογικών διαφορών, υψηλές αμοιβές και λιγοστούς περιορισμούς στο δικαίωμα της απεργίας. Στον αντίποδα, η Βρετανία αποτελεί μια κατηγορία μόνη της, με προχωρημένες μορφές απορρύθμισης, όπως τα «μηδενικά συμβόλαια» (zero contracts). Οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης έχουν πολύ χαμηλούς μισθούς, υποβαθμισμένους θεσμούς κοινωνικού διαλόγου, ατομική διαπραγμάτευση και σοβαρούς περιορισμούς στο δικαίωμα απεργίας. Η Ελλάδα, όπου η κάλυψη από συλλογικές συμβάσεις έχει πέσει κάτω από το 10%, μαζί με τις άλλες χώρες του Νότου (Ισπανία, Πορτογαλία), κατατάσσεται στην προτελευταία ομάδα χωρών, μια μόλις σκάλα πάνω από τις ανατολικές χώρες.
Η κεντρική και βόρεια Ευρώπη
Χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ολλανδία, το Βέλγιο κλπ. ανήκουν στη δεύτερη ομάδα, με κύρια χαρακτηριστικά μέτριους περιορισμούς στο σύστημα συλλογικών διαπραγματεύσεων και στο δικαίωμα απεργίας, κεντρικό σύστημα καθορισμού μισθών, με μικρές αποκλίσεις ως προς το ύψος του (π.χ. η Γαλλία είναι 5η , η Ολλανδία 6η και η Γερμανία 8η στην κατάταξη του ΟΟΣΑ για το 2015), αλλά και διακυμάνσεις στην έκταση της μερικής και προσωρινής απασχόλησης.
Η Γαλλία διακρινόταν για την αυστηρά ρυθμισμένη αγορά εργασίας. Με την προωθούμενη μεταρρύθμιση , συρρικνώνονται ή καταργούνται θεμελιώδη δικαιώματα που αφορούν τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας –από 46 έως 60 ώρες την εβδομάδα-, τις απολύσεις, τις άδειες, τις υπερωρίες και τις αποζημιώσεις. Διευρύνονται η μερική απασχόληση (σήμερα στο 18%) και η ενοικίαση εργαζομένων, επεκτείνονται οι συμβάσεις μαθητείας στους νέους με αμοιβή μόλις στο 25%-78% του κατώτατου μισθού. Περιορίζεται δραματικά η επιρροή των συνδικάτων. Και μιλάμε για τη δεύτερη σε ισχύ χώρα της Ευρωζώνης, με ανεργία 24% στους νέους.
Στη Γερμανία οι θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης έχουν πέσει στο 57% του συνόλου, από 82,5% το 1997. Οι νέες μορφές απασχόλησης (συμβάσεις ορισμένου χρόνου, μερική απασχόληση, προσωρινή εργασία κ.ά.) φθάνουν στο 43%, από 17,5% το 1997. Στις λεγόμενες «mini jobs» απασχολούνται επτά εκατομμύρια άνθρωποι που αμείβονται έως 450 ευρώ τον μήνα. Ο κατώτατος μισθός θεσπίστηκε μόλις το 2015, αλλά δεν ισχύει για όλους. Από το κατώτατο ωρομίσθιο των 8,50 ευρώ, εξαιρούνται οι νέοι κάτω των 18, οι εκπαιδευόμενοι, οι μακροχρόνια άνεργοι, όσοι κάνουν πρακτική και όσοι έχουν συλλογικές συμβάσεις με χαμηλότερο από το κατώτατο ωρομίσθιο. Έτσι, το «γερμανικό θαύμα» έχει «σπρώξει» 12 εκατομμύρια Γερμανούς στα όρια της φτώχειας και περίπου 400.000 άστεγους στα συσσίτια.
Στην Ιταλία η κυβέρνηση Ρέντσι προώθησε πακέτο μεταρρυθμίσεων στα εργασιακά, με τον νόμο «Jobs Act» που ψηφίστηκε πέρσι. Οι απολύσεις έγιναν πιο εύκολες, ακόμα κι αν κριθούν παράνομες. Ταυτόχρονα, προσφέρθηκαν φορολογικά κίνητρα στις επιχειρήσεις για προσλήψεις με συμβάσεις αορίστου χρόνου για να περιοριστεί η πρακτική πρόσληψης προσωρινών εργαζομένων, με χαμηλές απολαβές και ελάχιστα δικαιώματα. Και στην τρίτη σε ισχύ οικονομία της Ευρώπης πάνω από 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι και 1,5 εκατομμύριο οικογένειες ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας, σύμφωνα με τα στοιχεία της ιταλικής στατιστικής υπηρεσίας.
Η Ολλανδία κατέχει θλιβερή πρωτιά στις ευέλικτες μορφές απασχόλησης. Οι μισοί εργαζόμενοι είναι μερικώς απασχολούμενοι. Διαθέτει όμως και καινοτόμες πρακτικές, όπως «η ολλανδική Πράξη για την Ευελιξία και Ασφάλεια στις εργασιακές σχέσεις» και το «σύμφωνο ανεργίας», που προβλέπει για τις συμβάσεις προσωρινής απασχόλησης επιδόματα ανεργίας, αναλογικά με τη μείωση του ωραρίου εργασίας, ισχυρό θεσμό συλλογικής διαπραγμάτευσης για μακροχρόνιες συμβάσεις, χαμηλή ανεργία και αυξήσεις στους μισθούς παρά την υποχώρηση της παραγωγικότητας.
Η Ισπανία, με το δεύτερο μετά την Ελλάδα υψηλότερο ποσοστό ανεργίας στην Ε.Ε. (23%), από το 2012 προωθεί διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, με μέτρα όπως η διευκόλυνση των απολύσεων, η μείωση της αποζημίωσης, η περιστολή αυξήσεων στους μισθούς και η μεγαλύτερη ευελιξία στην εργασία. Πριν μερικές μέρες, μετά την απόφαση του Ecofin για κυρώσεις στην Ισπανία, ο υπουργός Οικονομικών της χώρας προανήγγειλε νέο πακέτο μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενοι θα πληρώσουν και την αύξηση της φορολογίας των επιχειρήσεων που θα επιβληθεί για να καλυφθεί το έλλειμμα.
Τίποτα χωρίς τα συνδικάτα
Παρέθεσα τα παραπάνω στοιχεία για να γίνει κατανοητό ότι το ξήλωμα του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου έχει ξεκινήσει προ πολλού, με πρωτοβουλίες των κυβερνήσεων, αλλά και με την ενθάρρυνση των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε., ιδιαίτερα της Κομισιόν. Επομένως, η αναζήτηση των «βέλτιστων πρακτικών» στην Ε.Ε. ως προτύπων για την Ελλάδα έχει τον κίνδυνο να μας οδηγήσει στις «χείριστες» για τους εργαζόμενους πρακτικές. Η ηγεσία της Ε.Ε., όπως αποδεικνύουν η πρόταση της Κομισιόν για τον «Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων», αλλά και οι πρόσφατες δηλώσεις των επιτρόπων Μοσκοβισί και Τίσεν για τα εργασιακά στην Ελλάδα, δεν έχει κρύψει την προτίμηση της στην «ευελιξία» και την «απορρύθμιση». Στην πραγματικότητα, λίγα πράγματα τους χωρίζουν από το ΔΝΤ σ’ αυτό.
Γι’ αυτό θεωρώ σημαντικό ότι κυβέρνηση και κοινωνικοί εταίροι συμφώνησαν σε ένα ελάχιστο κοινό πλαίσιο για τις συλλογικές συμβάσεις, τις ομαδικές απολύσεις και τον συνδικαλιστικό νόμο. Κι επειδή η μάχη για την αποκατάσταση του εργατικού δικαίου στην Ελλάδα έχει πανευρωπαϊκή σημασία, θεωρώ χρήσιμο να υποστηριχτεί αυτό το ελάχιστο κοινό πλαίσιο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τον ILO. Όμως, αυτή η διαπραγμάτευση δεν θα έχει καμιά τύχη, αν γίνει χωρίς τα συνδικάτα και χωρίς εργαζόμενους έτοιμους να υπερασπίσουν τους εαυτούς τους και την τάξη τους.
