Ντούνης Ανδρέας
Οι έμφυλες διαφοροποιήσεις ενυπάρχουν σχεδόν σε κάθε κοινωνικό φαινόμενο. Από τη στιγμή της γέννησης, οι έμφυλες προσδοκίες επηρεάζουν τον τρόπο μεταχείρισης των αγοριών και των κοριτσιών. Στην πραγματικότητα, οι έμφυλες προσδοκίες ενδέχεται να ξεκινήσουν ακόμη και πριν τη γέννηση, με τους γονείς να διαλέγουν ροζ ή μπλε ρούχα και παιχνίδια για να διακοσμήσουν το δωμάτιο του μωρού τους με βάση τα στερεότυπα έμφυλα χρώματα. Επίσης, από την στιγμή της πρώτης ημέρας της ζωής ενός μωρού, έρευνες δείχνουν ότι τα κορίτσια λαμβάνουν ιδιαίτερη και μεγαλύτερη προσοχή και φροντίδα από ότι τα αγόρια. Τα κορίτσια αναμένεται ότι θα είναι πιο «γλυκά» και ότι θα επιζητούν περισσότερη «τρυφερότητα» ενώ τα αγόρια λαμβάνουν πιο «σκληρή» μεταχείριση και τους δίδεται μεγαλύτερη ανεξαρτησία.
Οι κοινωνιολόγοι πραγματοποιούν μία ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ των όρων του βιολογικού φύλου και του κοινωνικού φύλου. Το βιολογικό φύλο αναφέρεται στην βιολογική ταυτότητα του άνδρα και της γυναίκας ενώ το κοινωνικό φύλο αναφέρεται στις κοινωνικά μαθημένες προσδοκίες και συμπεριφορές που σχετίζονται με το «ανδρικό» και «γυναικείο». Το βιολογικό φύλο αποδίδεται βιολογικά ενώ το κοινωνικό φύλο αποτελεί προϊόν πολιτισμικής εκμάθησης.
Το κοινωνικό φύλο ως προϊόν πολιτισμικής εκμάθησης
Η πολιτισμική προέλευση του φύλου είναι ιδιαιτέρως ορατή όταν εξετάζουμε διαφορετικούς πολιτισμούς.
Στις Δυτικές βιομηχανοποιημένες κοινωνίες, οι άνθρωποι τείνουν να εκλαμβάνουν την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα σε όρους διχοτόμησης, με τους άντρες και τις γυναίκες να είναι διακριτά διαφορετικοί και αντίθετοι μεταξύ τους. Άλλοι πολιτισμοί, πάντως, προκαλούν αυτή την αντίληψη και προκρίνουν λιγότερο διακριτές απόψεις για την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα.
Για παράδειγμα, υπήρξε ιστορικά μία ομάδα ανθρώπων στον πολιτισμό των Navajo που ονομάζονταν berdaches, οι οποίοι ήταν άντρες σε ανατομικούς όρους αλλά προσδιορίζονταν ως «τρίτο φύλο» κατηγοριοποιούμενοι ενδιάμεσα του “άξονα” μεταξύ αρσενικού και θηλυκού. Οι Berdaches παντρεύονταν άλλους άντρες (όχι της ίδιας ομάδας των Berdaches), και παρόλα αυτά κανείς δεν θεωρούνταν ομοφυλόφιλος, όπως θα γινόταν στη σημερινή Δυτική κουλτούρα.
Εξετάζοντας κοινωνιολογικά το φύλο μπορούμε να αποκαλύψουμε τις κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις στοιχείων που ορισμένες φορές προσδιορίζονται ως βιολογικά προκαθορισμένες. Το φύλο δεν είναι διόλου βιολογικά προκαθορισμένο, αλλά μάλλον αποτελεί προϊόν πολιτισμικής μάθησης που μπορεί και συχνά αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου.
Η έμφυλη κοινωνικοποίηση
Έχουν λάβει χώρα εκτεταμένες συζητήσεις σχετικά με το κατά πόσον η ταυτότητα φύλου ενός ανθρώπου, μεταξύ άλλων στοιχείων, οφείλεται στα βιολογικά του χαρακτηριστικά (φύση) και κατά πόσον οφείλεται στο κοινωνικό του/ της περιβάλλον και στον τρόπο ανατροφής. Από κοινωνιολογική οπτική, η βιολογία από μόνη της δεν καθορίζει την ταυτότητα φύλου, αλλά ο καθορισμός αποτελεί μάλλον μία σύνθεση μεταξύ βιολογίας και κοινωνικοποίησης.
Η έμφυλη κοινωνικοποίηση είναι η διαδικασία κατά την οποία οι άντρες και οι γυναίκες μαθαίνουν τις προσδοκίες που σχετίζονται με το βιολογικό τους φύλο. Η έμφυλη κοινωνικοποίηση επηρεάζει όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής και της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των αντιλήψεων ενός ατόμου για τον ίδιο του τον εαυτό, τις κοινωνικές και πολιτικές στάσεις, και τις αντιλήψεις και σχέσεις αναφορικά με άλλα άτομα. Η οικογένεια, οι συνομήλικοι, το σχολικό περιβάλλον, τα θρησκευτικά «διδάγματα», τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η λαϊκή κουλτούρα αποτελούν μερικούς μόνο τομείς όπου λαμβάνει χώρα η έμφυλη κοινωνικοποίηση. Αυτή ενισχύεται όταν οι συμπεριφορές που σχετίζονται με το κοινωνικό φύλο (gender-linked behaviors) λαμβάνουν αποδοχή ή απόρριψη από αυτές τις επιρροές.
Ένα αποτέλεσμα της έμφυλης κοινωνικοποίησης είναι ο σχηματισμός της ταυτότητας φύλου, ο οποίος αποτελεί τον προσδιορισμό ενός ατόμου ως άντρα ή γυναίκα. Η ταυτότητα φύλου σχηματοποιεί τον τρόπο που σκεφτόμαστε σχετικά με τους άλλους και τους εαυτούς μας επηρεάζοντας παράλληλα τις συμπεριφορές μας. Για παράδειγμα, οι έμφυλες διαφοροποιήσεις ενυπάρχουν στην πιθανότητα κατάχρησης ναρκωτικών ουσιών και αλκοόλ, βίαιης συμπεριφοράς, κατάθλιψης και επιθετικής οδήγησης. Η ταυτότητα φύλου έχει επίσης μία ιδιαιτέρως σημαντική επίδραση στα αισθήματα σχετικά με την εμφάνισή και την εικόνα του σώματος, που ισχύει ειδικότερα για τις γυναίκες.
Οι κυριότερες κοινωνιολογικές θεωρίες του φύλου
Κάθε σημαντικό κοινωνιολογικό πλαίσιο εκφράζει τις δικές του “θέσεις” και θεωρίες αναφορικά με το κοινωνικό φύλο και την ύπαρξη των έμφυλων ανισοτήτων. Οι θεωρητικοί του φεμινισμού αντιμετωπίζουν επίσης ζητήματα στο πεδίο του φύλου καθώς και νέα ζητήματα τα οποία τα κυριότερα θεωρητικά πλαίσια δεν αντιμετωπίζουν.
Οι θεωρητικοί του λειτουργισμού ισχυρίζονται ότι οι άντρες επιτελούν εργαλειακό ρόλο στην κοινωνία ενώ οι γυναίκες εκφραστικό ρόλο, που λειτουργούν προς όφελος της κοινωνίας. Επιπρόσθετα, η κοινωνικοποίηση μας προς προκαθορισμένους ρόλους αποτελεί την κινητήριο δύναμη πίσω από την ανισότητα των φύλων. Για παράδειγμα, οι θεωρητικοί του λειτουργισμού εκλαμβάνουν τις ανισότητες των μισθών ως το αποτέλεσμα των επιλογών των γυναικών, οι οποίες περιλαμβάνουν τους οικογενειακούς ρόλους οι οποίοι είναι «ανταγωνιστικοί» ως προς τους εργασιακούς ρόλους.
Οι θεωρητικοί της συμβολικής αλληλεπίδρασης εξετάζουν το φύλο από μία μίκρο-οπτική μελετώντας την έμφυλη διαστρωμάτωση σε καθημερινό επίπεδο. Για παράδειγμα, οι άντρες είναι πιο πιθανόν να διακόπτουν τις γυναίκες σε συζητήσεις και οι χώροι εργασίας τους εν γένει αντανακλούν μεγαλύτερη εξουσία. Οι θεωρητικοί αυτοί εστιάζουν επίσης στον τρόπο με τον οποίο οι έμφυλοι ρόλοι εσωτερικεύονται από τους άντρες και τις γυναίκες.
Οι θεωρητικοί των κοινωνικών συγκρούσεων βλέπουν τις γυναίκες ως μειονεκτούσες δοθέντων των ανισοτήτων εξουσίας μεταξύ γυναικών και αντρών που είναι ενσωματωμένες στην κοινωνική δομή. Για παράδειγμα, υπό αυτήν την οπτική, οι ανισότητες στα επίπεδα των μισθών που υφίστανται μεταξύ αντρών και γυναικών απορρέουν από την ιστορική εξουσία των αντρών για την υποτίμηση της εργασίας των γυναικών και της αποκόμισης οφέλους από τις υπηρεσίες που παρέχει η εργασία των γυναικών.
Η φεμινιστική θεωρία αναδύθηκε από τα γυναικεία κινήματα και στοχεύει στην κατανόηση της θέσης των γυναικών στην κοινωνία για τον μοναδικό σκοπό της βελτίωσης της θέσης τους στην κοινωνία. Υπάρχουν τέσσερα κύρια πλαίσια τα οποία αναπτύχθηκαν μέσω της φεμινιστικής θεωρίας: ο φιλελεύθερος φεμινισμός, ο σοσιαλιστικός φεμινισμός, ο ριζοσπαστικός φεμινισμός και ο «πολυφυλετικός φεμινισμός» (multiracial feminism).
Οι φιλελεύθερες/οι φεμινιστριες/ες ισχυρίζονται ότι η ανισότητα των φύλων απορρέει από παρελθούσες παραδόσεις που θέτουν εμπόδια στην πρόοδο των γυναικών. Το πλαίσιο αυτό υπερτονίζει τα ατομικά δικαιώματα και την ισότητα των ευκαιριών ως την βάση για την κοινωνική δικαιοσύνη και τη μεταρρύθμιση. Το πλαίσιο του σοσιαλιστικού φεμινισμού, αντιθέτως, ισχυρίζεται ότι η πηγή της καταπίεσης των γυναικών εδράζεται στο σύστημα του καπιταλισμού. Καθώς οι γυναίκες αποτελούν φθηνή προσφορά εργατικού δυναμικού, πέφτουν θύμα εκμετάλλευσης του καπιταλιστικού συστήματος, που τις καθιστά λιγότερο ισχυρές τόσο ως γυναίκες όσο και ως εργαζόμενες. Τρίτον, το πλαίσιο του ριζοσπαστικού φεμινισμού εκλαμβάνει την πατριαρχία ως την κύρια αιτία της καταπίεσης των γυναικών και ισχυρίζεται ότι η καταπίεση των γυναικών εδράζεται στον έλεγχο των ανδρών επί των γυναικείων σωμάτων. Τέταρτον, ο πολυφυλετικός φεμινισμός εξετάζει την αλληλεπίδραση της επιρροής του φύλου, της φυλής και της τάξης, δείχνοντας πώς αυτές οι μεταβλητές επιδρούν μαζί στις εμπειρίες όλων των γυναικών και των αντρών.
————————-
Βιβλιογραφία:
Giddens, A. (1991). Introduction to Sociology. New York: W.W. Norton & Company.
Anderson, M.L. and Taylor, H.F. (2009). Sociology: The Essentials. Belmont, CA: Thomson Wadsworth.
Πηγή: sociology.about.com
socialpolicy.gr
Πολυ σωστα.Ενδιαφερον ειναι το πειραμα που εγινε προσφατα στη Μ.Βρεττανια σε σχολειο του δημοτικου οπου για μια βδομαδα δεν υπηρχαν φυλα κ συνακολουθα στερεοτυπα .
To αρθρο ειναι σωστο.Οι προσδοκιες καθοριζουν την συμπεριφορα .