Κριτική εγκληματολογία: μια μαρξιστική ανάλυση στην μελέτη του εγκληματικού φαινομένου

Χρύσα Τζώρτζη

Η κριτική εγκληματολογία είναι ένα από τα παρακλάδια της μαρξιστικής εγκληματολογίας. Σχετικές κατευθύνσεις είναι η ριζοσπαστική εγκληματολογία και η νέα ή νεωτεριστική εγκληματολογία. Η κριτική εγκληματολογία χρησιμοποιεί την κριτική ανάλυση στον εγκληματολογικό κλάδο, στη μελέτη του εγκλήματος και στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης. Επίσης εντοπίζει το έγκλημα, την απόκλιση και την κοινωνική σύγκρουση μέσα στις συγκυρίες που το προσδιορίζουν. Το πρόβλημα έτσι της εγκληματικότητας μετατίθεται από το έγκλημα στη βλάβη, από την ποινική δικαιοσύνη στην κοινωνική δικαιοσύνη, από την τιμωρία στη θεραπεία και από τον έλεγχο στα ατομικά δικαιώματα.[1]

Κάποιες από τις βασικές θέσεις της κριτικής εγκληματολογίας είναι οι ακόλουθες:[2]

• Το ποινικό δίκαιο είναι αποτέλεσμα σύγκρουσης και όχι συναίνεσης και συμφωνίας ανάμεσα σε ομάδες με διαφορετικά συμφέροντα. Το δίκαιο λοιπόν δεν είναι μόνο μια κοινωνική δύναμη αλλά είναι και κοινωνικό προϊόν.
• Ορισμένες μορφές συμπεριφοράς χαρακτηρίζονται ως εγκληματικές επειδή απειλούν το καπιταλιστικό σύστημα και την άρχουσα τάξη και όχι επειδή θίγουν την ηθική ή συλλογική συνείδηση.
• Σε ορισμένα άτομα επικολλάται η ετικέτα του εγκληματία επειδή ο στιγματισμός τους εξυπηρετεί τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης- της επιτρέπει δηλαδή μεγαλύτερο έλεγχο του προλεταριάτου- και όχι επειδή η συμπεριφορά τους έχει υπερβεί τα όρια της ανοχής του κοινωνικού συνόλου.
• Η εγκληματικότητα κάθε κοινωνίας διαφέρει ανάλογα με την πολιτική και οικονομική της δομή και όχι ανάλογα με τον βαθμό εκβιομηχάνισης ή γραφειοκρατίας της.
• Με τη συνεχή εκβιομηχάνιση των καπιταλιστικών κοινωνιών και τις αυξανόμενες ταξικές διακρίσεις δημιουργείται ανάγκη εγκληματοποίησης ολοένα και περισσότερων μορφών συμπεριφοράς για να διατηρείται κάποια προσωρινή σταθερότητα και για να αποφεύγονται οι βίαιες ταξικές συγκρούσεις.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κριτική εγκληματολογία «πολιτικοποίησε» το γνωστικό κλάδο της εγκληματολογίας. Δεν σημαίνει όμως ότι οι Μαρξιστές εγκληματολόγοι δεν δέχονται την ύπαρξη του εγκλήματος ως αντικειμενική κοινωνική πραγματικότητα. Το έγκλημα υπάρχει, ανεξάρτητα από το αν προβλέπεται ή όχι από τον ποινικό νόμο και είναι προσδιορίσιμο με κριτήρια εξωνομικά. Έτσι οι H. and J. Schwendinger ορίζουν το έγκλημα ως την πράξη που παραβιάζει τα πολιτικώς καθορισμένα ανθρώπινα δικαιώματα όπως το δικαίωμα στην ευπρεπή διατροφή ή στέγαση, ανθρώπινη αξιοπρέπεια στον αυτοπροσδιορισμό και αυτοδιάθεση. Με βάση τον ορισμό αυτό πιστεύουν ότι μπορούν να θεωρήσουν ως έγκλημα «τον ιμπεριαλισμό, τον καπιταλισμό, τον σεξισμό, τον ρατσισμό και άλλα συστήματα εκμετάλλευσης που συντελούν στην ανθρώπινη δυστυχία και στερούν τους ανθρώπους από τις ανθρώπινες δυνατότητες τους»[3]

«Το να δεχθεί κανείς τον νομικό ορισμό του εγκλήματος είναι σαν να δέχεται την (ταξική) ουδετερότητα του δικαίου»

Tony Platt

——————————————–

[1] Σπινέλλη, Καλλιόπη, Εγκληματολογία : Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις, Αθήνα: Σάκκουλας Αντ. Ν., 2005.

[2] Στο ίδιο.

[3] Δασκαλάκης Ηλίας, Η εγκληματολογία της κοινωνικής αντίδρασης, Αθήνα: Σάκκουλας Αντ. Ν., 1985.