Οι εφιάλτες του T.H. Marshall

Νίκος Κουραχάνης,

Μεταδιδακτορικός Ερευνητής,

Πάντειο Πανεπιστήμιο

Όταν ο T.H. Marshall διατύπωνε την δημοφιλή του θεώρηση για την ιδιότητα του πολίτη (citizenship) οραματιζόταν την διασφάλιση ενός φιλελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος με συνθήκες κοινωνικής συνοχής. Η διάκριση του Marshall απέβη δημοφιλής στο διεπιστημονικό αντικείμενο της κοινωνικής πολιτικής, κυρίως εξαιτίας της ισότιμης και αδιαίρετης θέσης που προσέδωσε στα κοινωνικά δικαιώματα, πλάι στα ατομικά και τα πολιτικά. Η νοηματική και αξιακή πρόσληψη της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη (social citizenship) δεν σήμαινε μονοσήμαντα την κατασταλτική αντιμετώπιση της φτώχειας ως κοινωνικού προβλήματος. Αντίθετα, με την θεμελίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων ευελπιστούσε στην επίτευξη της ισότητας της κοινωνικής θέσης και της δυνατότητας πλήρους συμμετοχής όλων των πολιτών σε μια πολιτισμένη ζωή. Η κοινωνιολογική του προσέγγιση, παρά την εκτεταμένη και ετερόκλητη κριτική που δέχθηκε, αποτέλεσε την βάση για την ανάπτυξη του μεταπολεμικού κράτους ευημερίας (welfare state) στην πλειοψηφία των κρατών της Δυτικής Ευρώπης.

Σε αντίθεση με τα παραπάνω, η κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα, στο βαθμό και το μέτρο που αναπτύχθηκε, δεν κατόρθωσε να συμβάλλει τα αναμενόμενα στην άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων. Σύμπτωμα ευρύτερο στον ευρωπαϊκό νότο, το οποίο ανάγεται σε συγκεκριμένους οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και ιστορικούς παράγοντες. Η αναδιανεμητική της επίδραση στα πρότυπα της κοινωνικής δικαιοσύνης – απαράκαμπτου κι αδιαπραγμάτευτου αξιακού της στόχου ως ακαδημαϊκού αντικειμένου – εκ γενετής αντικαταστάθηκε από την αναδιανομή με προτεραιότητα στην ισχύ εκλογικών πελατών και οικογενειών, επαγγελματικών ομάδων και συντεχνιών. Επίσης, ναρκοθετήθηκε από την απουσία ελέγχου και αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, καθώς κι από την μεταρρυθμιστική ατολμία στο βωμό του πολιτικού κόστους. Στοιχεία δηλαδή, τα οποία σημάδεψαν ευρύτερα την εξελικτική πορεία του νεοελληνικού κράτους.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι προτεραιότητες της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα παρέμειναν πρωτίστως πολιτικές και δευτερευόντως κοινωνικές, σχηματίζοντας έτσι ένα παθογενές και ιδιαίτερα αναποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής προστασίας. Σύστημα, το οποίο διόγκωνε τον κρατικό προϋπολογισμό δυσανάλογα των κοινωνικών του ωφελειών.

Η αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων με γνώμονα τον εξορθολογισμό δαπανών, παροχών και άνισα κατανεμημένων προνομίων διαμέσου διαφορετικών επαγγελματικών και κοινωνικών ομάδων αποτέλεσε μια από τις λίγες διαπιστώσεις της φτωχής ελληνικής επιστημονικής βιβλιογραφίας. Εξορθολογισμού που θα κατευθυνόταν με βάση τα πρότυπα ενός κοινωνικά δικαιότερου και αποτελεσματικότερου φορολογικού συστήματος, διασφάλισης καθολικότητας στα θεμελιώδη κοινωνικά και ανθρώπινα δικαιώματα, της αναδιανομής από τους ευπορότερους στους ασθενέστερους με κριτήριο το βαθμό ανάγκης, κλπ. Στοιχειώδεις δηλαδή διορθωτικές παρεμβάσεις που υποδεικνύει ο θεσμός της δημοκρατίας για την προστασία μιας κοινωνίας με όρους δικαιοσύνης. Οι επισημάνσεις αυτές, αν και θεωρήθηκαν επιβεβλημένες για συναπτά χρόνια, δυστυχώς αγνοήθηκαν και εξακολουθούν να παραβλέπονται από την εκάστοτε ελληνική πολιτική ηγεσία.

Αντίθετα με όλα αυτά, η τιμωρητική λιτότητα των μνημονίων έχει σαν αποτέλεσμα το βάναυσο κατασπάραγμα της ελληνικής κοινωνίας. Σημείο εκκίνησης του η αποψίλωση των δημοκρατικών και κοινωνικών θεσμών και πρώτα θύματα του οι ασθενέστεροι πολίτες. Για εκείνους δηλαδή που η κοινωνική πολιτική αποτελεί ζήτημα ζωτικής σημασίας. Η επιβολή ενός κυρίαρχου εκφοβιστικού λόγου συνιστά τον κυριότερο μηχανισμό αυτής της αντιδημοκρατικής και αντικοινωνικής πολιτικής. Οι μεταρρυθμίσεις που διεξάγονται, αντί να οδηγούν σε μια δικαιότερη και κοινωνικά αποτελεσματικότερη προοπτική, διαλύουν οποιασδήποτε υφής και ποιότητας κοινωνικά δικαιώματα υπήρξαν ποτέ στην Ελλάδα. Αντικαθιστούν ένα τρύπιο ελληνικό δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας με το απόλυτο τίποτα, οδηγώντας τη δημοκρατία σε κατάρρευση και την κοινωνία σε ελεύθερη πτώση στο κενό.

Οι ανατροπές των σημερινών καιρών εκβάλλουν σε μια εκδοχή εκτροχιασμένης κοινωνίας, φαλκιδευμένης δημοκρατίας και, επακόλουθα, διαβρωμένης ιδιότητας του πολίτη. Νεοφιλελεύθερης εμπνεύσεως και υλοποίησης πολιτικής, την οποία ο φιλελεύθερος Marshall, εξήντα χρόνια πριν, ούτε στους χειρότερους εφιάλτες του δεν θα μπορούσε να φανταστεί.