Η υπακοή αποτελεί μέρος των θεμελίων της κοινωνίας αλλά μπορούμε να αμφισβητήσουμε πόσο υπάκουη μπορεί να είναι μια κοινωνία χωρίς να χάνει την ατομικότητά της. Γιατί μια κοινωνία χωρίς ατομικότητα δεν αποτελείται από ανθρώπους, αλλά από “ανθρώπους πού εκτελούν τυφλά εντολές”.
Πειράματα που πραγματοποιήθηκαν από τον Asch, Milgram, και Zimbardo δείχνουν ότι συχνά η ανθρώπινη ατομικότητα υπονομεύεται από την τυφλή υπακοή σε ανθρώπους που είναι σε θέση ισχύος. Προκειμένου τα ανθρώπινα όντα να διατηρήσουν την ατομικότητά τους αλλά και μια σταθερή κοινωνία, θα πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ της υπακοής και της ανυποταξίας.
Η υπακοή είναι επιζήμια όταν μπορεί να προκαλέσει σωματική ή ψυχική οδύνη. Αν ανατεθεί σε κάποιον μια πράξη που προκαλεί τέτοιο πόνο σε άλλο πρόσωπο, η ανυπακοή, με τη μορφή της ανυποταξίας είναι η επιλογή που πρέπει να πραγματοποιηθεί. Αν κάποιος ακολουθεί το έργο της Εξουσίας και προκαλεί πόνο σε άλλο πρόσωπο, έχει χάσει την ατομικότητα του και την ικανότητα να κάνει τις δικές του επιλογές. Μόλις κάποιος ακολουθήσει τυφλά την “προσταγή” ενός προσώπου με εξουσία, τότε αυτό το πρόσωπο μπορεί να συμμορφωθεί με την πλειονότητα εάν το άτομο που κατέχει την εξουσία, καθυποτάσσει πολλούς ανθρώπους.
Στο πείραμα του Asch, ο ίδιος διαπίστωσε ότι, παρότι η συμμόρφωση με την πλειονότητα συχνά συμβαίνει με ένα και μοναδικό υποκείμενο, εάν το υποκείμενο έχει τουλάχιστον έναν σύντροφο, τότε επιβεβαιώνεται η ατομικότητά τους συχνότερα. Εάν οι άνθρωποι μπορούσαν να ενωθούν και να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους από κοινού, τα αποτελέσματά τους θα ήταν πολύ πιο ουσιαστικά από ό, τι εάν ένα μεμονωμένο άτομο προσπαθούσε να κάνει το ίδιο. Ο Asch ήταν αισιόδοξος ότι οι άνθρωποι θέλουν την ανεξαρτησία τους περισσότερο και θα συσπειρώνονταν για αυτό το σκοπό.
“Όντας εντελώς υπάκουος είναι ισοδύναμο με το να ελέγχεται κανείς από την επιτακτική Αρχή. Για την αποφυγή του αισθήματος της απελπισίας, οι άνθρωποι θα αρχίσουν σταδιακά να είναι ανυπάκουοι, προκειμένου να αποκτήσουν μεγαλύτερη κατανόηση για τις δικές τους σκέψεις (Asch 351-357).
Ο Milgram κατέληξε σε ένα τρομακτικό συμπέρασμα, ότι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να κάνουν κακό, αν τους ζητηθεί. Η μελέτη του, κατά την οποία άνθρωποι αναγκάστηκαν να συνεχίζουν να “τιμωρούν” με ηλεκτρικό ρεύμα ανθρώπους που συμμετείχαν στο πείραμα, αποτελεί την επιτομή της επικίνδυνης υπακοής. Αν το πείραμα δεν ήταν σκηνοθετημένο, πολλοί άνθρωποι θα είχαν προχωρήσει τόσο όσο αυτός θα τους ανέθετε, προκαλώντας σοβαρό τραυματισμό ή ακόμα και θάνατο.
Σε αυτήν την περίπτωση, o Milgram ανάγκασε τους «δασκάλους» να υποστούν ψυχική οδύνη κάνοντας τους να γνωρίζουν ότι προκαλούν πόνο στους «μαθητές». Τους έσπρωξε σκόπιμα να περάσουν το αποδεκτό σημείο της υπακοής (Milgram 358-370).
Η ψεύτικη φυλακή του Zimbardo δείχνει ότι οι κρατούμενοι είχαν περιόδους υπακοής και ανυπακοής. Οι φυλακισμένοι προσπάθησαν να είναι υπάκουοι από φόβο αντιποίνων από τους φρουρούς. Ακόμη και αν οι κρατούμενοι ήταν υπάκουοι, οι φρουροί τους επιτίθονταν, λεκτικά και σωματικά και τους διέταζαν να κάνουν ταπεινωτικές δουλειές, όπως να καθαρίζουν τις τουαλέτες με γυμνά χέρια. Επειδή οι φυλακισμένοι αντιμετωπίζονταν άσχημα, προσπάθησαν να επαναβεβαιώσουν την ατομικότητά τους με εξέργεση εναντίον των φρουρών.
Όταν οι φρουροί άρχισαν να χρησιμοποιούν την εξουσία τους για να αναγκάσουν τους κρατούμενους να καθαρίσουν τις τουαλέτες, άρχισαν να κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους, ελπίζοντας ότι οι κρατούμενοι θα είναι υπάκουοι και θα τους δώσουν μια άρρωστη ικανοποίηση. Οι φρουροί προσπάθησαν να πιέσουν τους κρατούμενους στο σημείο όπου θα έκαναν ό,τι τους είπαν χωρίς σκέψη, όμως οι κρατούμενοι αντιστάθηκαν και προσπάθησαν να ανατρέψουν την εξουσία και την εμπιστοσύνη των φρουρών (Zimbardo 389-400).
Ένας από τους πιο γνωστούς στρατηγούς των Ναζί ήταν ο Eichmann. Κατά τη διάρκεια της δίκης του, η υπεράσπιση του ήταν ότι αυτός απλώς διεκπεραίωνε εντολές από εκείνους που βρίσκονταν πάνω από αυτόν. Χρησιμοποιώντας αυτή την υπεράσπιση, επιχείρησε να αφαιρέσει την ευθύνη από τον εαυτό του. Υπάκουα συμπλήρωσε τα έγγραφα που ήταν υπεύθυνα για το θάνατο χιλιάδων Εβραίων, απλά επειδή οι ανώτεροι του τον διέταξε να το κάνει. Ήταν πεποίθηση του Eichman ότι, επειδή δεν ήταν άμεσα υπεύθυνος για αυτούς τους θανάτους, θα μπορούσε να αποποιηθεί ευθύνη.
Αν η κοινωνία ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο με τον Eichman, οι άνθρωποι δεν θα είναι τίποτα περισσότερο από απλά εργαλεία, που θα ενεργούν αλόγιστα σε κάθε επιθυμία των ανωτέρων, ανεξάρτητα από το κακό που μπορεί να προκαλούν στους άλλους. Η τυφλή υπακοή που οδηγεί σε τίποτα αλλά παρά πόνο και δυστυχία είναι καταστροφική και ανάξια να έχει ακόλουθους. Οι άνθρωποι αξίζουν την ανεξαρτησία τους και θα πρέπει να ανοίξουν τα μάτια τους σε ό, τι τους ζητείται να κάνουν (Milgram 366).
Υπάρχει μια νομική υπεράσπιση για εκείνους που προσπαθούν να ξεφύγουν από την ευθύνη υποστηρίζοντας πως ακολουθούσαν μόνο εντολές: η υπερασπιστική γραμμή της Νυρεμβέργης. Δημοφιλής κατά τη διάρκεια των δικών του ναζιστικού πολέμου, είναι μια συχνή άμυνα εταιρειών και χαμηλόβαθμων στρατιωτικών.
Το ανθρώπινο είδος καθορίζεται από τις ενέργειές του προς τους άλλους. Η πρόκληση βλάβης στους άλλους, απλώς και μόνο επειδή κάποιος το διατάζει δεν αποτελεί μια πράξη που απλά εκτελέστηκε σύμφωνα με την οδηγία. Εάν κάποιος έχει την επιλογή να ακολουθήσει διαταγές ή να επιβεβαιώσει την ατομικότητά του, η απόφαση θα πρέπει να είναι δική του.
Πηγή: inquiriesjournal.com
socialpolicy.gr
References
Adversity.Net. Definition of ‘Nuremberg Defense’. 7 July 2009 .
Asch, Solomon E. “Opinions and Social Pressure.” Writing and Reading Across the Curriculum. Tenth Edition. Ed. Lawrence Behrens + Leonard J. Rosen. Boston: Pearson/Longman, 2008. 351-357.
Milgram, Stanley. “The Perils of Obediance.” Writing and Reading Arcoss the Curriculum. Tenth Edition. Ed. Lawrence Behrens + Leonard J. Rosen. Boston: Pearson/Longman, 2008. 358-370.
Zimbardo, Philip G. “The Stanford Prison Experiment.” Writing and Reading Across the Curriculum. Tenth Edition. Ed. Lawrence Behrens + Leonard J. Rosen. Boston: Pearson/Longman, 2008. 389-400.
