Ντούνης Ανδρέας
Μία ευθεία κριτική στις κοινωνίες της αφθονίας και στη μονολιθική σκέψη
“Μία άνετη, ομαλή, εύλογη, δημοκρατική ανελευθερία κυριαρχεί στον ανεπτυγμένο βιομηχανικό πολιτισμό, ως σημάδι της τεχνολογικής προόδου. Πράγματι, τι θα μπορούσε να είναι πιο ορθολογικό από την καταστολή της ατομικότητας για την εκμηχάνιση των κοινωνικά αναγκαίων αλλά επώδυνων ερμηνειών – η συγκέντρωση των μεμονωμένων επιχειρήσεων σε πιο αποτελεσματικές και περισσότερο παραγωγικές εταιρίες – η ρύθμιση του ελεύθερου ανταγωνισμού μεταξύ άνισων οικονομικών υποκειμένων – ο περιορισμός των προνομίων και των εθνικών κυριαρχιών που παρεμποδίζουν τη διεθνή οργάνωση των πόρων. Ότι αυτή η τεχνολογική τάξη περιλαμβάνει επίσης ένα πολιτικό και διανοητικό συντονισμό μπορεί να είναι μία λυπηρή αλλά πολλά υποσχόμενη εξέλιξη [1]”
Ο φιλόσοφος Herbert Marcuse, στέκεται κριτικά τόσο απέναντι στο σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα όσο και στην κομμουνιστική κοινωνία της Σοβιετικής Ένωσης, τεκμηριώνοντας την παράλληλη αύξηση των νέων μορφών κοινωνικού ελέγχου και καταστολής.
Ο Herbert Marcuse, με το έργο του Ο μονοδιάστατος άνθρωπος ασκεί ευθεία κριτική απέναντι στις καταναλωτικές κοινωνίες της αφθονίας και στον συνεπακόλουθο μονολιθικό τρόπο σκέψης. Μέσω της πεσιμιστικής του «διάθεσης» απέναντι στις δυνατότητες άρθρωσης ενός κριτικού λόγου και της συγκρότησης μίας ουσιαστικά κριτικής σκέψης από τους ανθρώπους των σύγχρονων κοινωνιών, θέτει όρια σε αυτό που ονομάζεται «ριζοσπαστισμός», ή επαναστατικές δυνατότητες στα πλαίσια των Δυτικών κοινωνιών.
Η τεχνολογική πρόοδος, εκλαμβάνεται από τον Marcuse, ως το μέσο για τη δημιουργία «ψευδών αναγκών» οι οποίες συντηρούν και αναπαράγουν τις καταναλωτικές «ανάγκες» και τις καταναλωτικές κοινωνίες στον ανεπτυγμένο βιομηχανικά πολιτισμό. Σε συνδυασμό με τη μαζική κουλτούρα και την επιρροή των μέσων μαζικής επικοινωνίας δημιουργούν θύλακες ισχυρού κοινωνικού ελέγχου και προκαθορισμού του τρόπου σκέψης και πράξης.
Το όραμα για ένα ριζικά διαφορετικό κοινωνικό σύστημα, μία διαφορετική «κοσμοθεώρηση» θα προέλθει σύμφωνα με τον Marcuse μέσω της έννοιας της «Μεγάλης Άρνησης» που δίνει τα νοητικά εφόδια για την προσωπική αντίσταση και εξέγερση.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το βιβλίο γράφθηκε κατά την χρονική περίοδο της λεγόμενης επέκτασης των κρατών πρόνοιας στον Δυτικό κόσμο:
- Αυτό σημαίνει πρώτον ότι η αφομοίωση της εργατικής τάξης με αντιστάθμισμα την δημιουργία και επέκταση των κρατών πρόνοιας, ήταν εν μέρει και αποτέλεσμα του κοινωνικού συγκείμενου της επίφασης μίας κοινωνίας της αφθονίας.
- Επίσης, δεν θα πρέπει να αναλύουμε την εκπλήρωση των κοινωνικών αναγκών εξατομικευμένα, αλλά να διαβλέπουμε, όπως ορθά πράττει ο Marcuse, τις συνολικότερες κοινωνικές ρυθμίσεις προς μία κοινωνία πιο δίκαιη υπό καθεστώς μεγαλύτερων ελευθεριών και περιορισμού του κοινωνικού ελέγχου.
Τίθεται, λοιπόν το ερώτημα της «δεύτερης διάστασης» ή ακόμα και των έτερων διαστάσεων. Το κοινωνικοοικονομικό σύστημα επιβάλλει μέσω εξελιγμένων τεχνικών αυτοπειθάρχησης, συμμόρφωσης και κομφορμισμού τον αποκλεισμό εναλλακτικών θεωρήσεων/ διαστάσεων. Το βιβλίο θεωρεί ότι οι σφαίρες της ύπαρξης που θεωρούνταν πρότερα ως ιδιωτικές (λ.χ. η σεξουαλικότητα) πλέον αποτελούν τμήμα του συνολικού συστήματος κοινωνικής κυριαρχίας από άνθρωπο σε άνθρωπο, υποδεικνύοντας ότι ο απολυταρχισμός μπορεί να επιβληθεί ακόμη και δίχως συνθήκες βίας.
———————–
[1] Herbert Marcuse: One – Dimensional Man (Boston: Beacon, 1964), Part I: One-Dimensional Society/ Chapter 1: The New Forms of Control.
socialpolicy.gr
