Πέτρος Νικολούδης
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ο.Η.Ε όρισε την εκπαίδευση ως ένα από τα πιο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Τα κράτη, την περίοδο του ’50 και του ’60, είχαν αναλάβει εκείνα την ευθύνη για τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης και είχαν τον ρόλο της προάσπισης του δημοσίου χαρακτήρα όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Σήμερα όμως, το τοπίο έχει αλλάξει εντελώς.
Ζούμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, στον οποίο τον κυρίαρχο ρόλο δεν έχουν τα κράτη, αλλά οι υπερεθνικοί οργανισμοί και η παγκόσμια αγορά. Σε αυτό το άρθρο θα αναφέρω τις πολιτικές που εφαρμόζονται σε Ε.Ε και Ελλάδα, οι οποίες στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης αλλοιώνουν τον δημόσιο χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης.
Το 1999, υπογράφηκε από 15 ευρωπαίους υπουργούς παιδείας στη Μπολόνια μια διακήρυξη, η οποία όριζε ότι το σύστημα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να διαχωριστεί σε προπτυχιακό επίπεδο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ένα προπτυχιακό επίπεδο, το οποίο δε θα αντιστοιχεί σε επιστημονική εργασία, αλλά σε μικρού επιπέδου επαγγελματικές δεξιότητες. Επιπλέον, ορίζει τη καθιέρωση ενός συστήματος διδακτικών μονάδων, πρότεινε τη προώθηση της κινητικότητας των φοιτητών και τη συνεργασία των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων.
Το 2000 στη Λισαβόνα οι πιο σημαντικοί Ευρωπαίοι ηγέτες όρισαν τον σημαντικότερο στόχο της Ε.Ε, ο οποίος είναι η ανάδειξη της Ευρωπαϊκής οικονομίας ως της πιο ισχυρής στον κόσμο. Η οικονομία αυτή θα βασίζεται στη γνώση. Έθεσαν έτσι τον στόχο την ανάπτυξη της δια βίου εκπαίδευσης. Την επόμενη χρονιά, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας τόνισε την ανάγκη διαμόρφωσης μιας εκπαίδευσης που να είναι αποτελεσματική, ποιοτική και να τη διαπνέει πνεύμα επιχειρηματικότητας. Επιπρόσθετα η Σύνοδος της Πράγας έδωσε την έγκρισή της για τη δημιουργία του “Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης”.
Το 2003 η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων επισήμανε πως τα πανεπιστήμια πρέπει να είναι ανοικτά στη κοινωνία και στις επιχειρήσεις. Μέσα σε όλες αυτές τις πολιτικές αποφάσεις, προστέθηκε η συγγραφή του Λευκού Βιβλίου, το οποίο αναφέρει καθαρά πως η εκπαίδευση πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αγοράς και πρέπει να στηριχθεί η προώθηση της επαγγελματικής κατάρτισης και η συνεργασία εκπαίδευσης με τον ιδιωτικό τομέα.
Όλα αυτά μας δείχνουν πως η Ε.Ε στοχεύει σε ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης. Όλα αυτά τα μέτρα που αναφέρθηκαν προηγουμένως έχουν ήδη εφαρμοστεί σε πολλές χώρες της Ε.Ε. Πολλά πανεπιστήμια στην Ευρώπη απαιτούν δίδακτρα από τους φοιτητές, κάτι που δε συμφέρει τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
Όσον αφορά τώρα τη κινητικότητα των φοιτητών, έρευνες έχουν δείξει πως οι περισσότεροι φοιτητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ERASMUS ανήκουν στα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Άρα αυτό αποδεικνύει πως φοιτητές που δεν έχουν μεγάλη οικονομική δύναμη, δε συμμετέχουν εύκολα σε προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών.
Τώρα θα μιλήσουμε για τη περίπτωση της Ελλάδας. Τη δεκαετία που μας πέρασε, οι πολιτικές των ελληνικών κυβερνήσεων σχετικά με την εκπαίδευση ξεκίνησαν να ταυτίζονται με τις πολιτικές των δυτικοευρωπαϊκών χωρών. Πιο συγκεκριμένα, έχουμε τη ψήφιση των νόμων Ν.2525/1997, ο οποίος προωθούσε τη διεύρυνση του συστήματος της ανώτατης εκπαίδευσης, ο Ν.3374/2005, ο οποίος όρισε το θεσμικό πλαίσιο για την αξιολόγηση, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η ποιότητα της ανώτατης εκπαίδευσης, ο Ν.3369/2005, που καθόριζε την Ίδρυση των Ινστιτούτων της Δια Βίου Εκπαίδευσης και ο Ν.3449/2007, που έφερε αλλαγές στη δομή και στη λειτουργία των πανεπιστημίων.
Η επέκταση της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα είχε ξεκινήσει από τα προηγούμενα χρόνια, ωστόσο με τον παραπάνω νόμο προωθήθηκε ακόμα περισσότερο. Ωστόσο, όσο αυξάνονται οι πτυχιούχοι, τόσο πιο πολύ χάνει την αξία του το πτυχίο για την αγορά εργασίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον μιας κυβερνητικής απόφασης, η οποία θα ορίζει πως οι φοιτητές θα πρέπει να πληρώνουν για τις προπτυχιακές σπουδές τους, έτσι ώστε να σπουδάζουν λιγότεροι και κυρίως τα άτομα των εύπορων κοινωνικών τάξεων. Εάν εφαρμοστεί κάτι τέτοιο, θα οξυνθούν οι εκπαιδευτικές και οι κοινωνικές ανισότητες.
Ο νόμος για τη διασφάλιση της ποιότητας ουσιαστικά δείχνει πως αυξάνεται ο κρατικός έλεγχος στα ελληνικά πανεπιστήμια μέσω των κριτηρίων που ορίζει. Έτσι ο ρόλος του κράτους απέναντι στην εκπαίδευση αλλάζει. Το κράτος τα τελευταία χρόνια έχει περιορίσει τη χρηματοδότηση για το ελληνικό πανεπιστήμιο, κάτι που σύντομα θα το οδηγήσει στην αναζήτηση πόρων από τον ιδιωτικό τομέα. Ο υφυπουργός Παιδείας της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, Θεοδόσης Πελεγρίνης, όταν ρωτήθηκε σε μια συνέντευξη για το εάν πρέπει να γίνει αναθεώρηση του άρθρου 16 , “άνοιξε την πόρτα” για ιδιωτικά πανεπιστήμια, υπό την προϋπόθεση να είναι “υψηλού κόστους”.
Μάλιστα στη συνέχεια της συνέντευξής του ανέφερε: “Αυτό που μετράει είναι πόσα προγράμματα ερευνητικά θα μπουν μέσα στο πανεπιστήμιο, για να μπορέσει το πανεπιστήμιο να εισπράξει και να συντηρηθεί” .
Σύμφωνα με εκείνον, το ίδιο πρέπει να ισχύει και για τα δημόσια και για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Με άλλα λόγια, το σύγχρονο ελληνικό πανεπιστήμιο πρέπει να λειτουργεί ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και να μην εξαρτάται από το κράτος.
Βλέπουμε και ζούμε αυτά που βιώνει το ελληνικό πανεπιστήμιο. Η χαμηλή χρηματοδότηση του και όλες οι υπόλοιπες πολιτικές εντάσσονται στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, κάτι που πρέπει να το κατανοήσουμε. Η χαμηλή χρηματοδότηση της ανώτατης εκπαίδευσης δεν οδηγεί μόνο σε προβλήματα της λειτουργίας των ιδρυμάτων ΑΕΙ-ΤΕΙ. Οδηγεί σε μείωση των μισθών των καθηγητών και των μελών ΔΕΠ.
Οι καθηγητές των πανεπιστημίων, υπό αντίξοες συνθήκες, προσπαθούν να κάνουν το καθήκον τους. Πολλοί φοιτητές διαμαρτύρονται για τις κακές συνθήκες που επικρατούν στις αίθουσες σε πολλές σχολές (ΑΕΙ και ΤΕΙ). Στο μέλλον αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, τα δικαιώματα μας ως φοιτητές για δωρεάν εκπαίδευση μπορεί να καταστρατηγηθούν. Πρέπει όλοι οι φορείς της ανώτατης εκπαίδευσης να αρνηθούν την ιδιωτικοποίηση και να απαιτήσουν τη διαμόρφωση μιας εκπαίδευσης που θα χαρακτηρίζεται από δημόσιο χαρακτήρα και κοινωνική δικαιοσύνη.
