Elena Vaccarino – Zsolt Darvas *
Μετάφραση/ Απόδοση: Ντούνης Ανδρέας
Ευρωπαϊκές εταιρείες πραγματοποιούν συχνά απόσπαση υπαλλήλων τους σε άλλη χώρα της Ε.Ε. με στόχο την προσωρινή τους εργασία εκεί. Οι συγκεκριμένοι “αποσπασμένοι εργαζόμενοι” θα πρέπει να αμειφθούν τουλάχιστον κατά το κατώτατο επίπεδο μισθού της χώρας υποδοχής, όμως συχνά οι μισθοί τους μπορεί να είναι χαμηλότεροι από τους μισθούς των εργαζόμενων στη χώρα υποδοχής. Πλέον, οι προτάσεις, “για την ίση αμοιβή για ίδια εργασία στον ίδιο τόπο” δημιουργούν νέες διενέξεις μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.
Υπουργοί από χώρες της Ε.Ε. με υψηλούς μισθούς και χαμηλούς μισθούς διαφωνούν ως προς την μεταχείριση των αποσπασμένων εργαζόμενων, όμως το πρόβλημα της αδήλωτης εργασίας παραμένει μη-αντιμετωπίσιμο.
Ο Πρόεδρος Juncker δήλωσε το 2014 ότι “στην Ένωσή μας, η ίδια εργασία στον ίδιο τόπο θα πρέπει να αποζημιώνεται με τον ίδιο τρόπο”, ξεκινώντας έναν κύκλο συζητήσεων κατά την αναθεώρηση της Οδηγίας περί Απόσπασης Εργαζομένων (Posting of Workers Directive (PWD).
==> Οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι είναι πολίτες της Ε.Ε. που έχουν συνάψει σύμβαση εργασίας στην χώρα τους, και έχουν αποσπαστεί προσωρινώς σε μία άλλη χώρα της Ε.Ε. (χώρα υποδοχής) όταν ο εργοδότης παρέχει μία συγκεκριμένη υπηρεσία, για παράδειγμα όταν μία Πολωνική κατασκευαστική εταιρία χτίζει ένα σπίτι στη Γερμανία.
Αρκετοί υπουργοί των κρατών-μελών της Ε.Ε. της Κεντρικής Ευρώπης κάλεσαν στην καλύτερη εφαρμογή των υφιστάμενων κανόνων, ενώ οι υπουργοί των χωρών της Ε.Ε. με υψηλότερους μισθούς απαιτούν τον εκσυγχρονισμό των κανόνων ώστε να διασφαλιστεί ‘η ίση αμοιβή για την ίδια εργασία στον ίδιο τόπο’.
Το πρόγραμμα εργασίας του έτους 2015 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εισήγαγε ένα πακέτο εργασιακής κινητικότητας, το οποίο περιλαμβάνει μία στοχευμένη επισκόπηση των ρυθμίσεων αναφορικά με τους αποσπασμένους εργαζόμενους. Η επισκόπηση θα εξετάσει τους τρόπους αποτροπής “του κοινωνικού dumping” και της κατάχρησης της ελεύθερης μετακίνησης των υπηρεσιών. Το συγκεκριμένο πακέτο κινητικότητας αναμένεται να συζητηθεί τον Μάρτιο του 2016.
Στην συνέχεια, πραγματοποιείται η επισκόπηση των διαφόρων διαστάσεων σχετικά με τις συζητήσεις για τους αποσπασμένους εργαζόμενους υπό την οικονομική οπτική.
Ανταγωνισμός με προμηθευτές χαμηλών μισθών – κόστους
Οι μισθοί και οι τιμές αυξάνονται με το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα, οι μισθοί είναι υψηλότεροι στην Αυστρία από ότι στη Δημοκρατία της Τσεχίας, ενώ στη Βουλγαρία οι μισθοί είναι ακόμη χαμηλότεροι. Οι μισθοί είναι υψηλότεροι στις χώρες όπου η εργασία είναι πιο παραγωγική.
Οι εταιρίες στις χώρες υψηλών μισθών ανταγωνίζονται με τις εταιρίες σε χώρες χαμηλών μισθών με τρείς τρόπους, όπως υπερτόνισε ο André Sapir:
- Εισαγωγή αγαθών από χώρες χαμηλών μισθών,
- Εισαγωγή υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένης της απόσπασης των εργαζομένων) από χώρες χαμηλών μισθών,
- Offshoring της παραγωγής σε χώρες χαμηλών μισθών.
Οι πολίτες της Ε.Ε. τείνουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους αποσπασμένους εργαζόμενους
από ότι για την εισαγωγή αγαθών ή το offshoring (μετεγκατάσταση) της παραγωγής.
Οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι αντιπροσωπεύουν μόλις ένα μέσο εκμετάλλευσης της διαφοροποίησης των μισθών μεταξύ των χωρών, και δεν υφίστανται ευρήματα που να υποστηρίζουν ότι οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι εμφανίζουν ισχυρότερη επίδραση από τα άλλα δύο.
Παρόλα αυτά, οι πολίτες της Ε.Ε. τείνουν να ενδιαφέρονται περισσότερο για τους αποσπασμένους εργαζόμενους παρά για την εισαγωγή αγαθών ή την μετεγκατάσταση της παραγωγής, καθώς είναι παρόντες/ παρούσες σε χώρες υψηλών μισθών και έτσι περισσότερο ορατοί.
Αντίκτυπος στην οικονομία και την απασχόληση
Η οικονομική ολοκλήρωση η οποία περιλαμβάνει το εμπόριο υπηρεσιών, έχει θετική επίδραση στην οικονομία και την απασχόληση σε χώρες υποδοχής υψηλών μισθών οι οποίες δέχονται αποσπασμένους εργαζόμενους, όπως ισχυρίστηκε ο André Sapir (2015). Παρόλα αυτά, η θετική επίδραση αποκλείει τους εργαζόμενους στην χώρα υποδοχής που αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό.
Ο υψηλότερος ανταγωνισμός οδηγεί σε οφέλη στην αποδοτικότητα και στην παραγωγικότητα και χαμηλότερες τιμές εισροών, που οφελούν την οικονομία. Η επίδραση είναι δίχως αμφιβολία θετική για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος, καθώς οι διασυνοριακοί προμηθευτές υπηρεσιών οικοδομούν οφέλη από την άνοδο της αποδοτικότητας, ενώ οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι λαμβάνουν μεγαλύτερο εισόδημα για τη διάρκεια της απόσπασής τους από το εισόδημα που λάμβαναν στην χώρα τους.
Ο Sapir υπογραμμίζει επίσης ότι το ζήτημα των αποσπασμένων εργαζόμενων σε επίπεδο Ε.Ε. θα πρέπει να εκληφθεί υπό μία ευρύτερη οπτική, λαμβάνοντας υπόψη την παγκοσμιοποίηση, την τεχνολογική αλλαγή και τον γηρασκόμενο πληθυσμό.
Εάν μία εκδοχή της αρχής “ίση αμοιβή για τον ίδιο τόπο εργασίας” εισαχθεί,
τότε οι Ευρωπαϊκές εταιρείες θα γίνονταν λιγότερο ανταγωνιστικές σε παγκόσμια κλίμακα.
Εάν μία εκδοχή της αρχής “ίση αμοιβή για τον ίδιο τόπο εργασίας” εισαχθεί, τότε οι Ευρωπαϊκές εταιρείες θα γίνονταν λιγότερο ανταγωνιστικές σε παγκόσμια κλίμακα, βάσει του μειωμένου ανταγωνισμού και τις συναφείς απώλειες στην αποδοτικότητα.
Στην πραγματικότητα, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι μετά την εισαγωγή της ρύθμισης περί “ίσης αμοιβής στον ίδιο τόπο”, το επόμενο λογικό βήμα θα ήταν να εισαχθούν δασμοί σε αγαθά που εισάγονται από τις χώρες της Ε.Ε. με χαμηλότερους μισθούς.
Οι Frederic De Wispelaere και Jozef Pacolet (2015) υποδεικνύουν ότι η απόσπαση εργαζομένων σε άλλες χώρες μπορεί να ειδωθεί ως ένα εργαλείο σταθεροποίησης σε μία νομισματική ένωση, με στόχο να υποστηριχθεί η προσαρμογή σε περιπτώσεις “ασύμμετρων κρίσεων”.
Η απόσπαση περιλαμβάνει εργαζόμενους που απασχολούνται προσωρινά σε άλλη χώρα της Ε.Ε., αλλά συνεχίζουν να φορολογούνται στην χώρα τους εάν η περίοδος απόσπασης δεν υπερβαίνει τους έξι μήνες. Επωμίζονται τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης στην χώρα τους εάν η απόσπαση δεν υπερβαίνει τα δύο έτη.
Με αυτόν τον τρόπο, οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι έχουν θετικό αντίκτυπο στις οικονομίες των χωρών τους, μειώνοντας την ανεργία, και αυξάνοντας τα εισοδήματα των νοικοκυριών και των φορολογικών εσόδων από την εργασία. Η απόσπαση των εργαζομένων μπορεί ακόμη και να προσομοιάσει τον αντίκτυπο των δημοσιονομικών μεταβιβάσεων και της ευελιξίας των μισθών σε ορισμένη κλίμακα.
Ρύθμιση των αποσπασμένων εργαζόμενων
Μία πλειάδα μέτρων έχουν εγκαθιδρυθεί με στόχο να προστατευθούν τα κοινωνικά δικαιώματα των αποσπασμένων εργαζόμενων, σύμφωνα με την Οδηγία περί Αποσπασμένων Εργαζομένων (Posting of Workers Directive (Οδηγία 96/71/EC), που εισήχθη το 1996 και είναι σε ισχύ από το Δεκέμβριο του 1999. Οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι υπόκεινται στους νόμους, ρυθμίσεις ή διοικητικές προβλέψεις της χώρας υποδοχής που αφορούν:
- ελάχιστα ποσοστά αμοιβών (λ.χ. κατώτατος μισθός), συμπεριλαμβανομένων των αμοιβών των υπερωριών –
- μέγιστες περίοδοι εργασίας και ελάχιστες περίοδοι ανάπαυσης –
- ελάχιστη αμοιβή ετήσιων διακοπών –
- συνθήκες πρόσληψης εργαζομένων, ειδικότερα την παροχή εργαζομένων μέσω συμβάσεων προσωρινής απασχόλησης –
- υγεία, ασφάλεια και υγεινή στον χώρο εργασίας –
- προστατευτικά μέτρα για τους όρους και τις συνθήκες απασχόλησης των έγκυων γυναικών ή όσων γυναικών έχουν γεννήσει πρόσφατα, των παιδιών και των νέων ανθρώπων –
- ίση μεταχείριση μεταξύ αντρών και γυναικών και άλλες παροχές για τη μη-διάκριση.
Αυτές οι ρυθμίσεις εφαρμόζονται σε όλα τα επαγγέλματα και βιομηχανίες όταν έχουν βάση το νόμο, τις ρυθμίσεις ή τις διοικητικές προβλέψεις της χώρας υποδοχής.
Σε ορισμένες χώρες τα ανωτέρω ζητήματα δεν είναι ξεκαθαρισμένα βάσει της νομοθεσίας, των ρυθμίσεων ή των διοικητικών προβλέψεων, αλλά μέσω συλλογικών συμβάσεων ή διαιτητικών αποφάσεων. Σε αυτές τις χώρες, εφαρμόζονται κατ’ ελάχιστον στον κατασκευαστικό τομέα, ενώ τα κράτη-μέλη έχουν το δικαίωμα να εφαρμόσουν αυτές τις συνθήκες και σε άλλους τομείς.
Ενώ οι απαιτήσεις περί κατώτατων μισθών της χώρα υποδοχής εφαρμόζονται στους αποσπασμένους εργαζόμενους, οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι συνεχίζουν να καταβάλλουν τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης στο κράτος-μέλος στο οποίο έχουν συνηθέστερα έδρα έως και δύο έτη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, δεν καταβάλλουν εισφορές κοινωνικής ασφάλισης στο κράτος-μέλος στο οποίο είναι προσωρινά αποσπασμένοι.
Οι εταιρείες που παρέχουν διασυνοριακές υπηρεσίες εμφανίζουν έτσι ένα πλεονέκτημα κόστους όταν οι εισφορές κοινωνικές ασφάλισης είναι χαμηλότερες στην χώρα-έδρα τους από ότι στην χώρα υποδοχής.
Έχουν λάβει χώρα αρκετές καταχρήσεις, ορισμένες από αυτές σχετίζονται με την εκμετάλλευση των αποσπασμένων εργαζόμενων και άλλες με την υπεργολαβία, όπου οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι έχουν μείνει απλήρωτοι, όταν η εταιρεία “εξαφανίστηκε” είτε ουσιαστικά δεν υπήρξε ποτέ.
Παρόλα αυτά, η Οδηγία του 1996 δεν εφαρμόζεται πάντα σωστά. Έχουν υπάρξει διάφορες καταχρήσεις, μερικές εκ των οποίων σχετίζονται με την εκμετάλλευση των αποσπασμένων εργαζόμενων και άλλες με τις υπεργολαβίες, όπου οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι έχουν μείνει σε ορισμένες περιπτώσεις απλήρωτοι, όταν η εταιρία εξαφανίστηκε ή ουσιαστικά δεν υπήρξε ποτέ (letterbox companies).
Για να καταπολεμήσει αυτό το φαινόμενο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε μία Οδηγία Εφαρμογής τον Μάρτιο του 2012, η οποία εγκρίθηκε τον Απρίλιο/ Μάιο του 2014 (Οδηγία 2014/67/EΕ). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, η οδηγία εφαρμογής είναι σχεδόν τέσσερις φορές μεγαλύτερη σε έκταση (σχεδόν 12.000 λέξεις) από την Οδηγία του 1996 την οποία στοχεύει να εφαρμόσει (περίπου 3300 λέξεις).
Η οδηγία εφαρμογής του 2014 εξειδικεύει μία πλειάδα τρόπων για την εφαρμογή των κανόνων, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών αρχών, την ξεκαθάριση των ποινών και των προστίμων εισάγοντας παράλληλα μία “ευθύνη για τις διαδικασίες υπεργολαβίας” (subcontractioning liability).
H οδηγία εφαρμογής τέθηκε σε διαδικασία διαβούλευσης για περίπου δύο χρόνια και έτσι θα πρέπει να αντιπροσωπεύει ένα συμβιβασμό μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, αλλά η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικάτων θεώρησε ανεπαρκή τη διαβούλευση και κάλεσε σε περαιτέρω τροποποιήσεις, όπως μπορεί κανείς να δεί σε αρκετές από τις επικοινωνίες της εδώ.
Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ των ετών 2012-14, το κυριότερο μέλημα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συνδικάτων ήταν η κατάλληλη προστασία των δικαιωμάτων των αποσπασμένων εργαζόμενων, αλλά όχι με το αίτημα περί “ίσης αμοιβής στον ίδιο τόπο εργασίας”, το οποίο βρίσκεται σε υψηλή θέση στην σημερινή ατζέντα των συζητήσεων.
Κοινωνικό dumping;
Ορισμένοι αναφέρονται στο ‘κοινωνικό dumping’ στο πλαίσιο της απόσπασης εργαζομένων (π.χ. η Ευρωπαϊκή Επιτροπή).
Αν αυτή είναι η σωστή έκφραση ή όχι εξαρτάται από τον τρόπο που ορίζεται. Αναφορικά με το διεθνές εμπόριο αγαθών, το “dumping”, χρησιμοποιείται συνηθέστερα για να περιγράψει μία πρακτική όπου ένας παραγωγός μίας ξένης χώρας κοστολογεί τα αγαθά εξαγωγής του στην χώρα – έδρα του είτε κάτω από την τιμή χρέωσης στην αγορά της χώρας-έδρας του είτε κάτω από το κόστος παραγωγής τους.
Όταν η Οδηγία περί Αποσπασμένων Εργαζόμενων τηρείται, αυτό δεν συμβαίνει κατά τη διαδικασία απόσπασης εργαζομένων από χώρες χαμηλών σε χώρες υψηλών μισθών: οι υπηρεσίες που προσφέρονται σε μία χώρα υψηλών μισθών από μία εταιρεία που έχει έδρα μία χώρα χαμηλών μισθών θα πρέπει να χρεώσει μία υψηλότερη τιμή από αυτήν της αγοράς της χώρας-έδρας της, καθώς το μισθολογικό κόστος των αποσπασμένων εργαζόμενων είναι υψηλότερο από το μισθολογικό κόστος των εργαζομένων στην χώρα-έδρα.
Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι λαμβάνουν συνήθως κάποιο bonus επί του μισθού στην χώρα-έδρα τους για τη διάρκεια της απόσπασής τους, και σε κάθε περίπτωση ο κατώτατος μισθός της χώρας υποδοχής εφαρμόζεται, όντας υψηλότερος από τον κατώτατο μισθό στην χώρα-έδρα τους.
Οι εταιρείες που πραγματοποιούν απόσπαση εργαζομένων μπορεί να πραγματοποιούν κατάχρηση των κανόνων και να πληρώνουν λιγότερο από τον κατώτατο μισθό, ή να κοστολογούν τις υπηρεσίες τους κάτω από τα κόστη. Αλλά όταν αυτό συμβαίνει, το ζήτημα αφορά την εφαρμογή των κανόνων.
Επιπρόσθετα, οι παροχείς υπηρεσιών στην χώρα υποδοχής μπορεί επίσης να πληρώνουν λιγότερο από τον κατώτατο μισθό ή να χρεώνουν τις τιμές τους κάτω από τα κόστη τους.
Αντλώντας στοιχεία και πτυχές από την οικονομική θεωρία, την κοινωνιολογία και την πολιτική οικονομία των θεσμών, η Magdalena Bernaciak (2014) ορίζει το ‘κοινωνικό dumping’ ως “την πρακτική, που πραγματοποιούν οι συμμετέχοντες στην αγορά που θέλουν να προωθήσουν το προσωπικό τους συμφέρον, μέσω της υπονόμευσης ή της αποφυγής των υφιστάμενων κοινωνικών ρυθμίσεων με στόχο την αποκόμιση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος”.
Η Bernaciak ισχυρίζεται ότι η δημιουργία της εσωτερικής αγοράς και της διεύρυνσης της Ε.Ε. στην Ανατολή και στο Νότο έκανε το κοινωνικό dumping πιο έντονο, μέσω της παροχής στους συμμετέχοντες στην αγορά με νέες στρατηγικές ευκαιρίες για την απόρριψη των κοινωνικών νορμών.
Παρόλα αυτά, η απόψη μας είναι ότι δεν είναι ξεκάθαρος ο τρόπος με τον οποίο η απόσπαση των εργαζομένων μπορεί να “ταιριάξει” στον ανωτέρω ορισμό: όταν τηρείται η Οδηγία περί Απόσπασης Εργαζομένων, οι εταιρείες που αποσπούν εργαζόμενους δεν υπονομεύουν ούτε αποφεύγουν τις υφιστάμενες κοινωνικές ρυθμίσεις. Υποχρεώνονται προς τη συμμόρφωση με τις κοινωνικές ρυθμίσεις της χώρας υποδοχής, συμπεριλαμβανομένων των ρυθμίσεων περί ελάχιστων μισθών.
Ο André Sapir (2015) χρησιμοποιεί τον ορισμό του κοινωνικού dumping ως “τις καθοδικές πιέσεις στις κοινωνικές συνθήκες εξαιτίας του ανταγωνισμού από χώρες με κατώτερες κοινωνικές συνθήκες”. Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει επίσης τον πιθανό αντίκτυπο στη μείωση των μισθών στις χώρες υποδοχής υψηλού εισοδήματος.
Όπως τονίσαμε παραπάνω, οι εταιρείες σε χώρες υψηλών μισθών ανταγωνίζονται με τις εταιρείες σε χώρες χαμηλών μισθών μέσω της εισαγωγής αγαθών από χώρες χαμηλών μισθών, μέσω της εισαγωγής υπηρεσιών από χώρες χαμηλού μισθού και μέσω της μετεγκατάστασης της παραγωγής τους σε χώρες χαμηλών μισθών: και τα τρία “κανάλια” μπορούν να οδηγήσουν σε μία μείωση των μισθών στις χώρες υψηλών μισθών.
Όμως, ο ανταγωνισμός που απορρέει από οποιεσδήποτε “πηγές” μπορεί να οδηγήσει σε μία καθοδική πίεση τους μισθούς, και έτσι κατά την άποψή μας, για να αποφευχθεί η σύγχυση και οι αρνητικές συνδηλώσεις, αντί για τον όρο “κοινωνικό dumping”, ο ανταγωνισμός μεταξύ χωρών υψηλών μισθών και χωρών χαμηλών μισθών θα πρέπει να υπογραμμιστεί.
* bruegel.org
-> Διαβάστε το σύνολο του άρθρου εδώ –> bruegel.org/2016/03/social-dumping-and-posted-workers-a-new-clash-within-the-eu/
socialpolicy.gr