Άνθρωποι θυσιάζονταν σε τελετουργίες ανά τους αιώνες, χάνοντας τη ζωή τους ως υπακοή σε μια θεότητα για διάφορους λόγους — για να εξασφαλίσουν γόνιμες καλλιέργειες, να ακολουθήσουν τους αφέντες τους στη μετά θάνατον ζωή, να φέρουν βροχή.
Τα θύματα, ωστόσο, συχνά ανήκαν σε κατώτερη κοινωνική τάξη, δούλοι ή αιχμάλωτοι από γειτονικές κοινότητες, και οι θάνατοι τους ήταν συχνά εκτεταμένοι. Οι δράστες των πράξεων ανήκαν συνήθως στην κοινωνική ελίτ. Αυτά τα στοιχεία υποδεικνύουν ένα πιθανό “σκοτεινότερο” κίνητρο πίσω από τις ανθρωποθυσίες: να διατηρηθούν ορισμένοι άνθρωποι στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας ενώ άλλοι στο κατώτερο τμήμα.
H ιδέα αυτή, γνωστή ως Social Control Hypothesis (Υπόθεση Εργασίας του Κοινωνικού Ελέγχου), διαδόθηκε στα τέλη του 1990 με τη μελέτη της ανθρώπινης θυσίας στους πρώιμους αμερικανικούς πολιτισμούς. Τώρα μια νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature, προσθέτει αποδείξεις ότι αυτή η υπόθεση εργασίας μπορεί να επαληθεύεται. Με τη χρήση στατιστικών μεθόδων, μια ομάδα ερευνητών της Νέας Ζηλανδίας κατέδειξε ότι η ανθρώπινη θυσία θα μπορούσε να έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην εδραίωση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης που βοήθησε στην άνοδο του τελικού σχηματισμού πολλών σύνθετων κοινωνιών.
“Σε αυτούς τους αρχαίους πολιτισμούς, η θυσία ήταν ένα εργαλείο για να τρομοκρατούνται οι μάζες. Παρείχε μια υπερφυσική δικαιολόγηση για τιμωρία” αναφέρει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Joseph Watts, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Ώκλαντ.
Η νέα μελέτη επικεντρώνεται στους Αυστραλιανούς πολιτισμούς, μια ομάδα λαών που μοιράζονταν μια κοινή γλωσσική ρίζα με καταγωγή από την Ταϊβάν. Ανά τους αιώνες, οι άνθρωποι αυτοί διαφοροποιήθηκαν και εξαπλώθηκαν σε όλη την Νοτιοανατολική Ασία και Ωκεανία, καθώς και στη Μαδαγασκάρη. Πολλοί ασκούσαν την ανθρώπινη θυσία, συμπεριλαμβανομένων των μισών από τους 93 πολιτισμούς που μελέτησαν ο Watts και οι συνεργάτες του.
Οι τρόποι και οι τελετουργίες ωστόσο, διέφεραν κατά πολύ μεταξύ των ανθρώπων που τις ασκούσαν.
Για παράδειγμα, στο νησί Shortland, το οποίο είναι κοντά στην Παπούα Νέα Γουινέα, μια ανθρώπινη θυσία ήταν απαραίτητη κατά την οικοδόμηση ενός τυπικού σπιτιού. Το θύμα τοποθετούνταν σε μια τρύπα και στη συνέχεια συνθλιβόταν υπό το βάρος δοκαριού που έπεφτε στο λάκκο. Μια άλλη ομάδα, ο λαός Melanau της Βόρειας Βόρνεο, έδεναν τα χέρια αρκετών σκλάβων στο μαυσωλείο του πρόσφατα εκλιπόντος αφέντη τους και εγκαταλείπονταν εκεί, πεθαίνοντας για να υπηρετήσουν “υποθετικά” τον αφέντη τους στη μεταθανάτια ζωή.
Οι ερευνητές μελέτησαν τέτοιες περιπτώσεις χρησιμοποιώντας ιστορικά αρχεία κυρίως από το 19ο αιώνα και ήταν προσεκτικοί στο να εξετάσουν μόνο χρονικές περιόδους πριν ξένοι εισάγουν μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες, όπως τον Χριστιανισμό ή το Ισλάμ, και εκσυγχρονίσουν τις κοινότητες.
Χρησιμοποιώντας γλωσσικές πληροφορίες, οι ερευνητές δημιούργησαν ένα φυλογενετικό δέντρο — χάρτη με περίπλοκη διακλάδωση που χρησιμοποιείται πιο συχνά για την εμφάνιση της διασυνδεσιμότητας των ειδών μέσα στο χρόνο. Όμως αντί για πλάσματα, οι ερευνητές κατάρτισαν την εξέλιξη των Αυστραλιανών πολιτισμών. Πρόσθεσαν επίσης στο δέντρο δύο βασικές λεπτομέρειες για κάθε κοινότητα: τον βαθμό της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και κατά πόσον ο λαός πραγματοποιούσε ή όχι ανθρώπινες θυσίες.
Οι ερευνητές εφάρμοσαν μια στατιστική μέθοδο στο δέντρο τους για να ανακαλύψουν μοτίβα και να εξετάσουν τη σχέση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και της ανθρώπινης θυσίας μέσα στο χρόνο. Αυτό καθόρισε κατά πόσον πολιτισμοί που είχαν σχηματίσει μια κοινωνική ελίτ ασκούσαν επίσης ανθρώπινες θυσίες και το αντίστροφο. Η μέθοδος βοήθησε επίσης τους ερευνητές να διευθετήσουν άμεσα το αίτιο και το αποτέλεσμα, καθορίζοντας ποιο ήρθε πρώτο — η κοινωνική θέση ή η ανθρώπινη θυσία.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ανθρώπινη θυσία μπορεί να βοήθησε στην στήριξη των διαφορών των κοινωνικών status. Αν μια κοινωνία ασκούσε ανθρώπινη θυσία, ήταν απίθανο η κοινωνική διαστρωμάτωση να μικρύνει και οι άνθρωποι να επιστρέψουν σε μια κοινωνία στην οποία όλοι ήταν κοινωνικά ίσοι. Το μοντέλο έδειξε, επίσης, ότι η πρακτική της ανθρωποθυσίας ενδέχεται να έχει βοηθήσει στην επίσπευση της ανάπτυξης και του διαχωρισμού μεταξύ των διαφόρων στρωμάτων του κοινωνικού status.
“Τα αποτελέσματα υποστηρίζουν την οπτική ότι η ανθρώπινη θυσία ενστάλαζε το φόβο και την ίδια στιγμή κατέδειχνε τη δύναμη της ελίτ”, αναφέρει ο Watts. Το σύστημα αυτό θα μπορούσε να είναι ένα πρόωρο μέσο για την συγκέντρωση και τη διατήρηση δύναμης, κάτι το οποίο αποτέλεσε ένα βήμα προς την ανάπτυξη των σύνθετων κοινωνιών και των πιο επίσημων πολιτικών συστημάτων.
Το μοντέλο προτείνει, επίσης, ότι η ανθρώπινη θυσία δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να πραγματοποιήσει τη μετάβαση από μια ισότιμη κοινωνία σε μια στρωματοποιημένη κοινωνία. Και αυτό επειδή, “αν η ανθρώπινη θυσία χρησιμοποιήθηκε για την διατήρηση της κοινωνικής εξουσίας, θα πρέπει να υπήρχε η συσσώρευση εξουσίας εξ αρχής”, όπως ανέφερε ο Watts.
Το ερώτημα παραμένει εάν τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης εκτείνονται και πέρα από τους Αυστραλιανούς λαούς (*γενικευσιμότητα). Τα κίνητρα για την ανθρώπινη θυσία ποικίλουν ευρέως μεταξύ των πολιτισμών, παρόλα αυτά σύμφωνα με τον Watts σε πολλούς πολιτισμούς φάνηκε να υπάρχει μια κοινή σύνδεση μεταξύ της ανθρώπινης θυσίας και της κοινωνικής ιεραρχίας.
Για παράδειγμα, σε τάφο που βρέθηκε στην ανατολική Κίνα, οι επιστήμονες καθόρισαν πως πρόκειται για τάφο ενός αριστοκράτη που θάφτηκε με σχεδόν 50 θύματα ανθρωποθυσίας μαζί με πολύτιμα αντικείμενα. Και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, είναι γνωστό πως έθαβαν ομοίως τους σκλάβους μαζί με τους νεκρούς τους αφέντες.
Ωστόσο, στην κεντρική και Νότια Αμερική, “οι Μάγια, οι Αζτέκοι και οι Ίνκα και άλλες κοινωνίες του Νέου Κόσμου γιόρταζαν τη σύλληψη και την θυσία των αρχόντων και άλλων ατόμων υψηλής κοινωνικής θέσης” αναφέρει ο John Verano, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο Tulane. Μεταξύ αυτών των λαών, η ανθρώπινη θυσία μπορεί να εξυπηρετούσε ένα διαφορετικό σκοπό.
Για πολλές κοινωνίες, όμως, “Η κοινωνική διαστρωμάτωση ήταν πιθανώς ένα από τα πρώτα βήματα στην κοινωνική πολυπλοκότητα, είπε ο Watts. “Σε αυτά τα πρώιμα στάδια, η ανθρώπινη θυσία έπαιζε καίριο ρόλο στην οικοδόμηση και τη διατήρηση των κοινωνικών δομών.”
Πηγή: smithsonianmag.com
socialpolicy.gr
