Michel Foucault, Η γέννηση της βιοπολιτικής, Παραδόσεις στο Κολλέγιο της Γαλλίας (1978-1979),
μετάφραση Βασίλης Πατσογιάννης, σελ 286-287-288
Εκδόσεις Πλέθρον
Μάθημα 4ης Απριλίου 1979 – H ρύθμιση της άσκησης της εξουσίας: από τη σοφία του ηγεμόνα στους ορθολογικούς υπολογισμούς των κυβερνώμενων – Γενικό Συμπέρασμα
Aς επιστρέψουμε, αν θέλετε, στο γενικό πρόβλημα. Μου φαίνεται ότι αυτό που βλέπουμε να εμφανίζεται από τον 16ο αιώνα, που άλλωστε το βλέπουμε να εμφανίζεται ήδη στον Μεσαίωνα, είναι το [εξής] ζήτημα: η άσκηση της εξουσίας, αυτή η τόσο ιδιάζουσα πρακτική, από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν οι άνθρωποι, ή που ξεφεύγουν μόνο σε κάποιες περιστάσεις, σε κάποιες στιγμές, σε κάποιες μεμονωμένες διαδικασίες, και σε ατομικά ή συλλογικά ενεργήματα, που θέτουν στον νομομαθή, στον ιστορικό μια ολόκληρη σειρά προβλημάτων, τούτη την άσκηση της εξουσίας πώς μπορούμε να τη ρυθμίσουμε και να τη μετρήσουμε σ’αυτόν που κυβερνά; Λοιπόν, ας πούμε με έναν πολύ γενικό, πολύ σφαιρικό τρόπο ότι για πολύ καιρό αναζητούσαμε την ιδέα του να κυβερνάς, του να μετράς, και συνεπώς του να περιστέλλεις την απεριόριστη άσκηση της εξουσίας προς την πλευρά της σοφίας εκείνου που θα μας κυβερνούσε.
Σοφία, ήταν η παλιά απάντηση. Σοφία σημαίνει να κυβερνάς σύμφωνα με την τάξη των πραγμάτων. Σημαίνει να κυβερνάς σύμφωνα με τη γνώση των ανθρώπινων και θείων νόμων. Σημαίνει να κυβερνάς σύμφωνα με ό,τι όρισε ο Θεός. Σημαίνει να κυβερνάς σύμφωνα με τη ό,τι μπορεί να μας ορίσει η γενική τάξη των θείων και ανθρώπινων πραγμάτων. Με άλλα λόγια, όπου κάποτε ψάχναμε να εντοπίσουμε ως προς τί έπρεπε ο κυρίαρχος να είναι σοφός, όταν ψάχναμε να μάθουμε σε τί έπρεπε να συνίσταται η σοφία του κυρίαρχου, κατά βάθος προσπαθούσαμε να ρυθμίσουμε τη διακυβέρνηση σύμφωνα με την αλήθεια. Αλήθεια του θρησκευτικού κειμένου, αλήθεια της αποκάλυψης, αλήθεια της τάξης του κόσμου, αυτός έπρεπε να είναι ο κανόνας βάσει του οποίου διευθετούσαμε, ρυθμίζαμε μάλλον, την άσκηση της εξουσίας.
Από τον 16ο με 17ο αιώνα – είχα προσπαθήσει να σας το δείξω πέρσι, η ρύθμιση της άσκησης της εξουσίας δεν μου φαίνεται να γίνεται σύμφωνα με τη σοφία αλλά σύμφωνα με τον υπολογισμό, δηλαδή τον υπολογισμό των δυνάμεων, τον υπολογισμό των σχέσεων, τον υπολογισμό του πλούτου, τον υπολογισμό των παραγόντων ισχύος. Δηλαδή δεν επιδιώκεται πλέον να ρυθμιστεί η διακυβέρνηση σύμφωνα με την αλήθεια, επιδιώκεται να ρυθμιστεί σύμφωνα με την ορθολογικότητα. Ρύθμιση της διακυβέρνησης σύμφωνα με την ορθολογικότητα, αυτό είναι, θαρρώ, ό,τι μπορούσαμε να ονομάσουμε νεωτερικές μορφές της διακυβερνησιακής τεχνολογίας. Η ρύθμιση σύμφωνα με την ορθολογικότητα πήρε-κι εδώ, επίσης, απλουστεύω πολύ-διαδοχικά δύο μορφές. Η ορθολογικότητα σύμφωνα με την οποία ρυθμίζουμε την εξουσία μπορεί να γίνει η ορθολογικότητα του Κράτους υπό την έννοια της κυρίαρχης ατομικότητας.
Η διακυβερνησιακή ορθολογικότητα, σ’εκείνη τη στιγμή-είμαστε στην εποχή του Κρατικού Συμφέροντος -, είναι η ορθολογικότητα του ίδιου του κυρίαρχου, η ορθολογικότητα εκείνου που μπορεί να πει ”εγώ, το Κράτος”. Πράγμα που προφανώς έθετε κάποια προβλήματα. Κατ’αρχάς, ”τί είναι αυτό το εγώ” που παραπέμπει την ορθολογικότητα της διακυβέρνησης στη δική του κυριαρχική ορθολογικότητα, μεγιστοποιώντας τη δική του ισχύ; Οπότε, προκύπτει το νομικό ζήτημα του συμβολαίου. Έχουμε, επίσης, ένα ζήτημα που τίθεται εκ των πραγμάτων: πώς μπορεί άραγε να ασκηθεί αυτή η ορθολογικότητα του κυρίαρχου, που έχει την αξίωση να λέει ”εγώ”, όταν πρόκειται για προβλήματα όπως αυτά της αγοράς ή, γενικά, όπως οι οικονομικές διαδικασίες, όπου η ορθολογικότητα όχι μόνο απαλλάσσεται τελείως από μια ενιαία μορφή αλλά αποκλείει απολύτως τόσο την ενιαία μορφή όσο και το κατοπτευτικό βλέμμα; Εξ ου, καινούργιο πρόβλημα, πέρασμα σε μια νέα μορφή ορθολογικότητας, που σηματοδοτεί μια ρύθμιση της διακυβέρνησης.
Τώρα θα ρυθμίσουμε τη διακυβέρνηση όχι σύμφωνα με την ορθολογικότητα του κυρίαρχου υποκειμένου, που μπορεί να πει ”εγώ, το Κράτος”, [αλλά] σύμφωνα με την ορθολογικότητα αυτών που κυβερνώνται, αυτών που κυβερνώνται ως οικονομικά υποκείμενα και γενικότερα ως υποκείμενα συμφέροντος, συμφέροντος υπό την γενικότερη έννοια του όρου, [σύμφωνα με] την ορθολογικότητα αυτών των ατόμων, καθόσον, για να ικανοποιήσουν τα συμφέροντα αυτά υπό τη γενική έννοια του όρου, χρησιμοποιούν κάποια μέσα και τα χρησιμοποιούν όπως θέλουν: αυτή η ορθολογικότητα των κυβερνώμενων θα πρέπει να χρησιμεύσει ως αρχή ρύθμισης της ορθολογικότητας της διακυβέρνησης.
Αυτό, μου φαίνεται, χαρακτηρίζει τη φιλελεύθερη ορθολογικότητα: πώς να ρυθμίσουμε τη διακυβέρνηση, την τέχνη της διακυβέρνησης, πώς να [θεμελιώσουμε] την αρχή του εξορθολογισμού της τέχνης της διακυβέρνησης σύμφωνα με την ορθολογική συμπεριφορά αυτών που κυβερνώνται.
Εδώ είναι, μου φαίνεται, το σημείο διχασμού, εδώ είναι ο σημαντικός μετασχηματισμός που προσπάθησα να εντοπίσω, πράγμα που κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι η ορθολογικότητα του Κράτους-ατόμου ή του κυρίαρχου ατόμου που μπορεί να πει ”εγώ, το Κράτος” εγκαταλείπεται. Μπορούμε επίσης να πούμε, με σφαιρικό, γενικό, τρόπο ότι όλες οι εθνικιστικές πολιτικές, οι κρατικές πολιτικές κτλ, θα είναι πολιτικές των οποίων η αρχή ορθολογικότητας θα συναρτάται με την ορθολογικότητα ή, αν θέλετε, υπό άλλους όρους, με το συμφέρον και τη στρατηγική των συμφερόντων του κυρίαρχου ατόμου ή του Κράτους, στον βαθμό που αυτό συγκροτεί μια κυρίαρχη ατομικότητα.
Κατά τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ρυθμισμένη σύμφωνα με την αλήθεια διακυβέρνηση δεν είναι, επίσης, κάτι που έχει εξαφανιστεί. Διότι, σε τελική ανάλυση, τί είναι άραγε κάτι όπως ο μαρξισμός, αν όχι η έρευνα για έναν τύπο κυβερνητικότητας που θα συναρτηθεί, βέβαια, με μια ορθολογικότητα, αλλά μια ορθολογικότητα που δεν θα εμφανιστεί τόσο ως η ορθολογικότητα των ατομικών συμφερόντων, όσο ως η ορθολογικότητα μιας ιστορίας που εκδηλώνεται λίγο-λίγο ως αλήθεια;
Και ως προς αυτό, παρατηρείτε στον νεωτερικό κόσμο, αυτόν που ξέρουμε από τον 19ο αιώνα και μετά, μια ολόκληρη σειρά διακυβερνησιακών ορθολογικοτήτων που επικαλύπτονται, στηρίζονται, ανταγωνίζονται, αντιμάχονται μεταξύ τους. Τέχνη διακυβέρνησης σύμφωνα με την αλήθεια, τέχνη διακυβέρνησης σύμφωνα με την ορθολογικότητα του κυρίαρχου Κράτους, τέχνη διακυβέρνησης σύμφωνα με την ορθολογικότητα των οικονομικών συντελεστών γενικότητα, τέχνη διακυβέρνησης σύμφωνα με την ορθολογικότητα των ίδιων των κυβερνώμενων. Και όλες αυτές οι διαφορετικές τέχνες διακυβέρνησης, όλοι αυτοί οι διαφορετικοί τύποι τρόπων υπολογισμού, εξορθολογισμού, ρύθμισης της τέχνης διακυβέρνησης, χοντρικά θα αποτελέσουν, επικαλύπτοντας η μία την άλλη, το αντικείμενο της πολιτικής συζήτησης από τον 19ο αιώνα και μετά.
Τί είναι η πολιτική, τελικά, αν όχι το παιχνίδι αυτών των διαφόρων τεχνών διακυβέρνησης με τους διαφορετικούς δείκτες, και ταυτόχρονα η συζήτηση που οι διάφορες τέχνης διακυβέρνησης προκαλούν; Εδώ, μου φαίνεται, γεννιέται η πολιτική. Ωραία, λοιπόν. Ευχαριστώ.
