Ιάκωβος Πελεκάνος
Εισαγωγή
Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία, πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών του τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου. Η αφορμή για την ενασχόληση με το συγκεκριμένο θέμα δόθηκε εξ’ αιτίας του καινούριου τοπίου που διαμορφώνεται στους χώρους εργασίας, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, με πρόσχημα ή όχι την οικονομική κρίση.
Το αντικείμενο της διπλωματικής, αφορά το νέο εργασιακό καθεστώς που επιβάλλεται στους εργαζόμενους μέσω των ευέλικτων μορφών απασχόλησης, αλλοιώνοντας ταυτόχρονα και το περιεχόμενο των εργασιακών σχέσεων και δικαιωμάτων τους, με άμεσο αποτέλεσμα την αποδιάρθρωση και αποδόμηση της εργασίας και την ταυτόχρονη διάρρηξη του κοινωνικού δεσμού. Πιο συγκεκριμένα, στην παρούσα διπλωματική εργασία, μελετάμε την επιβαλλόμενη ευελιξία στον ξενοδοχειακό κλάδο στην Ελλάδα, έχοντας ως παραδείγματα δύο από τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία στην Αθήνα.
Υποκείμενα της έρευνας, είναι εργαζόμενοι στις μονάδες αυτές, καθώς και εκπρόσωποι των επιχειρησιακών σωματείων των εργαζομένων. Στόχος είναι η καταγραφή και η ανάδειξη του νέου πλαισίου εργασίας στον κλάδο αυτό, ποιές ευέλικτες μορφές απασχόλησης υιοθετήθηκαν από την εργοδοσία των συγκεκριμένων επιχειρήσεων, ποιές οι διαφαινόμενες προοπτικές του φαινομένου και ποιός ο τρόπος βιώματος όλης αυτής της νέας κατάστασης από τους εργαζόμενους.
Αναφορικά, οι κατευθύνσεις που επικεντρώνεται η ευελιξία στην εργασία αφορούν σε 4 πυλώνες οι οποίοι είναι οι εξής: Ο πρώτος πυλώνας αφορά την προσωρινή απασχόληση, την μερική απασχόληση ,τον δανεισμό εργαζομένων, τις εργολαβίες, την τηλεργασία, και γενικότερα την αλλοίωση του περιεχομένου της πλήρους και σταθερής απασχόλησης. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά την παρέμβαση ως προς την ευελιξία του χρόνου των απολύσεων.
Ο τρίτος πυλώνας αφορά σε ένα ελαστικό και ευέλικτο ωράριο εργασίας προσαρμοσμένο στις ανάγκες της επιχείρησης. Και ο τέταρτος πυλώνας έχει να κάνει με το σύστημα διαμόρφωσης των μισθών μέσω της απορύθμισης των συλλογικών διαπραγματεύσεων.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τον Ιούλιο του 2012 υπεγράφη νέα κλαδική συλλογική σύμβαση εργασίας στον τομέα του επισιτισμού και τουριστικών επαγγελμάτων με τις
αντίστοιχες εργοδοτικές οργανώσεις, με ισχύ την 1/7/2012 έως τις 31/12/2013, η οποία προβλέπει μείωση του υφιστάμενου μισθού των εργαζομένων κατά 15%.
Οι μεταβολές στον καθορισμό του κατώτατου μισθού
Στη λογική της αναμόρφωσης τόσο του εργατικού δικαίου, όσο και των υπολοίπων μορφών που θεωρούνται πηγές δικαίου, συμπορεύεται η σημερινή εποχή, με χειροπιαστά παραδείγματα να δίνουν τον τόνο των μεταβολών και να σηματοδοτούν τη νέα εποχή. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα, της τωρινής αναμόρφωσης με τα άνωθεν χαρακτηριστικά, είναι και η διαμόρφωση του κατώτατου μισθού στην Ελλάδα. Από την 1-1-12, ο κατώτατος μισθός καθορίζεται πλέον με νόμο και όχι μέσω εθνικής γενικής συλλογικής σύμβασης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μειώνεται ο κατώτατος μισθός κατά 22% και διαμορφώνεται στα 586,08 ( ΕΥΡΩ) μικτά. Αν όμως η ηλικία του μισθωτού είναι κάτω από τα 25 χρόνια, σύμφωνα με τον ίδιο νόμο, ο κατώτατος μισθός θα είναι μειωμένος κατά 32% και θα διαμορφώνεται στα 510,95ευρώ μικτά το μήνα.
Στην ίδια πάντα εγκύκλιο του υπουργείου εργασίας αναφέρεται ότι: « η μείωση αφορά το διάστημα από τις 14-2-12 και μέχρι την ολοκλήρωση του προγράμματος δημοσιονομικής προσαρμογής στο πλαίσιο του μηχανισμού στήριξης των Ε.Ε/ Ε.Κ.Τ/ Δ.Ν.Τ. Έτσι για την εκ του νόμου εφαρμογή των νέων κατώτατων νομίμων μισθών και ημερομισθίων δεν απαιτείται η σύμφωνη γνώμη των εργαζομένων.
Έξτρα και νοικιασμένοι εργαζόμενοι
Στη συνέχεια των αναφορών των ευέλικτων μορφών που συναντώνται στο εργασιακό πεδίο, και πιο συγκεκριμένα των μορφών ευελιξίας που συναντήσαμε στην παρούσα έρευνα, ανήκει και η κατηγορία των «έξτρα» και «νοικιασμένων» εργαζόμενων.
Αρχίζοντας την αναφορά στις προαναφερθείσες κατηγορίες από τους «νοικιασμένους» εργαζόμενους, είναι χρήσιμο να τοποθετηθεί σ’ ένα πλαίσιο το όποιο θα λέγαμε ότι αποτελεί όρο «ομπρέλα» για την ένταξη τους σε μία επιπλέον κατηγορία ευέλικτης απασχόλησης.
Ο όρος αυτός καλείται «δανεισμός» εργαζομένων και συναντάται ως πρακτική σε διεθνές επίπεδο. Αυτή η μορφή απασχόλησης παρουσιάζει πολλές επί μέρους εκφράσεις με κύριο χαρακτηριστικό την ουσιαστική εμπλοκή πέραν των δύο συμβαλλομένων στην εργασιακή σχέση με την παρουσία περισσοτέρων του ενός εργοδοτών.
Πρόκειται για τις περιπτώσεις κατάτμησης της εργοδοτικής ιδιότητας όπως συμβαίνει και με τις συμβάσεις παραχώρησης μισθωτού μεταξύ επιχειρήσεων, ως ένδειξη της μεταξύ τους αλληλεγγύης με συχνή εφαρμογή στους ομίλους επιχειρήσεων.
Η «έξτρα» εργασία και το φαινόμενο των «εξτρατζήδων» αποτελεί μια ακραία μορφή ευελιξίας και προσωρινής εργασίας. Πρόκειται για συμβάσεις εργασίας της μίας ημέρας, όταν το άτομο, ευρισκόμενο σε καθημερινή αναμονή, καλείται σε έκτακτη και μη προγραμματισμένη βάση να απασχοληθεί για μια ημέρα, για ένα μεροκάματο, όταν προκύπτει αντικείμενο δουλειάς. Η πρακτική αυτή συνηθίζεται στο χώρο του επισιτισμού, των ξενοδοχείων, στην οργάνωση εκδηλώσεων, δεξιώσεων, τελετών, στη χρήση catering κλπ. Υπάρχουν άτομα που δηλώνουν επαγγελματίες εξτρατζήδες και που δουλεύουν με αυτό το καθεστώς περισσότερο από 20 χρόνια, βιώνοντας καθημερινά την ανασφάλεια και μετρώντας τα μεροκάματα που κάνουν μέσα στο μήνα και στο χρόνο.
Η ανασφάλεια στο αποκορύφωμά της (!) χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο για σοβαρούς προγραμματισμούς στη ζωή του ανθρώπου, ιδιαίτερα μάλιστα όταν ο εξτρατζής είναι άντρας και θα πρέπει κατά τα συνήθη, να αναλάβει το κύριο βάρος των οικογενειακών υποχρεώσεων.
Συμπέρασμα
Οι μαρτυρίες και οι απαντήσεις των εμπλεκομένων στην έρευνα, αποτυπώνουν όλο το φάσμα των αλλαγών, τουλάχιστον στον κλάδο των ξενοδοχείων, κάτι όμως που αποτελεί ένδειξη και για άλλους εργασιακούς χώρους, μιας και τα νέα μέτρα είναι καθολικά και χωρίς εξαιρέσεις για τον κόσμο της εργασίας.
Η μείωση των αποδοχών και οι δυσκολίες που απορρέουν για την κάλυψη των υποχρεώσεων και αναγκών των εργαζομένων, οι συνθήκες εργασίας που είναι πιο εντατικές, το άγχος, οι επιπλέον υποχρεώσεις των εργαζομένων, οι απλήρωτες ώρες υπερεργασίας ή υπερωρίας αλλά και οι εργαζόμενοι με τις συμβάσεις της μίας ημέρας που διαρκώς ζουν υπό το καθεστώς του φόβου, αποτυπώθηκαν μέσω των συνεντεύξεων κατά την εμπειρική έρευνα.
Αποτελούν ενδείξεις μίας απορρυθμιστηκής πραγματικότητας που τα δεδομένα, τα δικαιώματα, ο προγραμματισμός και εν γένει τα όνειρα είναι πολυτέλεια για τους
εργαζόμενους. Καλλιεργείται συστηματικά και επί σκοπού, το γεγονός ότι θεωρούνται τυχεροί όσοι δουλεύουν. Έστω και κάτω από αυτές τις συνθήκες. Καλλιεργείται ο φόβος μη χαθεί ακόμα και αυτό το λίγο, το αβέβαιο. Μέσω των συνεντεύξεων υπήρχε έκδηλη ή αγωνία και ο φόβος από σχεδόν όλους τους συμμετέχοντες, για την επόμενη μέρα. Κανένας δεν μπορεί να προγραμματίσει τίποτα. Η ανησυχία τους στοιχειώνει μαζί με το άγχος ότι μπορεί και οι ίδιοι σε λίγο καιρό να αποτελούν μέρος του σταθερά αυξανόμενου ποσοστού της ανεργίας. Και τότε;
Το κοινωνικό και εργασιακό πεδίο άλλωστε, είναι άμεσα συνδεδεμένα και αλληλένδετα. Η εργασία αποτελούσε, ανεξαρτήτως εποχής, την πιο σημαντική διαδικασία για τον άνθρωπο, μιας και από τη μία είναι ένα μέσο κοινωνικοποίησης του, και από την άλλη είναι ο καθοριστικός και για την πλειονότητα των πολιτών, και μοναδικός τρόπος για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Η υποβάθμιση της ωστόσο, η επιτηδευμένη απαξίωση και η επιστροφή σε καταστάσεις που δεν απέχουν πολύ από την εποχή της πρώιμης βιομηχανικής επανάστασης, δημιουργούν συνθήκες χαλάρωσης και διάρρηξης του κοινωνικού δεσμού, βάζοντας τους πολίτες-εργαζόμενους στη διαδικασία του κοινωνικού αποκλεισμού.
