Του Αντώνη Πύργου
Το παρόν άρθρο αποτελεί μια προσπάθεια αναφοράς των καλών πρακτικών κοινωνικής καινοτομίας μέσα από το βιβλίο των Γκόνου Γ. & Κουτουλάκης Μ., 2015, Οδηγός Καλών Πρακτικών Παραδείγματα αξιοποίησης πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων, Αθήνα: Ε.Ε.Τ.Α.Α.
Μέσα από την ανάδειξη καλών πρακτικών κοινωνικής καινοτομίας σκοπός του άρθρου είναι να εμπνεύσει για το σχεδιασμό προγραμμάτων κοινωνικής καινοτομίας και να ενθαρρύνει την ανάληψη δράσεων για την προώθηση της κοινωνικής καινοτομίας, την ανταλλαγή απόψεων, γνώσεων και καλών πρακτικών.
Παρακάτω παρατίθενται επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο των Γκόνου Γ. & Κουτουλάκης Μ., 2015, Οδηγός Καλών Πρακτικών Παραδείγματα αξιοποίησης πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων, Αθήνα: Ε.Ε.Τ.Α.Α.
Καινοτομία στο Δημόσιο τομέα – Μεταναστευτική Πολιτική στην Πορτογαλία
Η Πορτογαλία έγινε χώρα υποδοχής μεταναστών στα τέλη του 20ου αιώνα. Παραδοσιακά οι μεταναστευτικές ροές προς αυτή προέρχονταν από πορτογαλόφωνες χώρες. Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο πληθυσμός των μεταναστών διπλασιάστηκε μέσα σε λίγα χρόνια και τα περισσότερα μεταναστευτικά κύματα δεν μιλούσαν Πορτογαλικά αλλά ούτε είχαν παλαιότερες σχέσεις με την Πορτογαλία. Για πρώτη φορά, η δημόσια διοίκηση αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες επικοινωνίας με τους μετανάστες αλλά και κατανόησης των αναγκών τους. Την ίδια στιγμή μεγάλος αριθμός πληθυσμού κλήθηκε να αντιμετωπίσει την ανάγκη της κοινωνικής τους ενσωμάτωσης σε ένα μη γνώριμο γλωσσικό, πολιτιστικό και γραφειοκρατικό περιβάλλον.
Αυτή η σημαντική αλλαγή κατέστησε αναγκαία την προώθηση της προσέγγισης της υπηρεσίας μιας στάσης στην Πορτογαλική μεταναστευτική πολιτική και το 2004 δημιουργήθηκαν τα Εθνικά Κέντρα Υποστήριξης Μεταναστών (National Immigrant Support Centres CNAI). Τα κέντρα αυτά κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μια σειρά προκλήσεων, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται η πληθώρα των φορέων που εμπλέκονται στη διαδικασία της ενσωμάτωσης των μεταναστών, η έλλειψη συνεργασίας και η χωρική διασπορά των Κυβερνητικών υπηρεσιών, οι πολλές και πολύπλοκες απαιτούμενες διαδικασίες, η δυσκολία επικοινωνίας λόγω γλωσσικών και πολιτιστικών διαφοροποιήσεων και η ανάγκη προώθησης της συμμετοχής των μεταναστών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Τα κέντρα ανταποκρίνονται σε αυτές τις ανάγκες παρέχοντας πληθώρα υπηρεσιών στους μετανάστες, λειτουργώντας με κοινή φιλοσοφία και σε συνεργασία μεταξύ τους.
Επιπλέον, με βάση το γεγονός ότι οι σχετικές με τη μετανάστευση διοικητικές διαδικασίες και η κοινωνική ενσωμάτωση των μεταναστών είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, τα κέντρα παρέχουν μια σειρά Κυβερνητικών και υποστηρικτικών υπηρεσιών, με τη συμμετοχή διάφορων Κυβερνητικών και μη Κυβερνητικών Οργανισμών.
Επίσης προσλήφθηκαν και εκπαιδεύτηκαν διαπολιτισμικοί μεσολαβητές οι οποίοι διέθεταν σχετικό υπόβαθρο, με σκοπό να διαδραματίσουν σημαντικότατο ρόλο στην παροχή αυτών των υπηρεσιών, συμπληρώνοντας τις παρεχόμενες από τους δημόσιους υπαλλήλους υπηρεσίες. Ο σκοπός των κέντρων είναι πρωτίστως η παροχή μιας ολοκληρωμένης αντιμετώπισης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες, τους οποίους στοχεύουν να φέρουν πιο κοντά στη δημόσια διοίκηση, έτσι ώστε η τελευταία να προσαρμόζεται πιο γρήγορα και εύκολα στις ανάγκες τους. Αυτό συνέβη μέσω της παροχής υπηρεσιών, σε συνεργασία με άλλους φορείς, συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ, στον ίδιο χώρο και με βάση το ίδιο πληροφοριακό σύστημα.
Η λειτουργία της υπηρεσίας μιας στάσης βασίστηκε στη χρησιμοποίηση διαπολιτισμικών μεσολαβητών στην παροχή υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης. Οι μεσολαβητές αυτοί έχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή υπηρεσιών, καθώς διαθέτουν πολιτισμική και γλωσσική εγγύτητα με τους χρήστες των υπηρεσιών, διευκολύνοντας έτσι την επικοινωνία μεταξύ Κράτους και μεταναστών και αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι των διαδικασιών του Γραφείου του Ύπατου Αρμοστή για τη Μετανάστευση και του Διαπολιτιστικού Διαλόγου (ACIDI), οι υπηρεσίες των οποίων συγχρηματοδοτούνται από το ΕΚΤ. Οι διαπολιτισμικοί μεσολαβητές συνήθως προέρχονται από τις ίδιες τις μεταναστευτικές κοινότητες και καλούνται να μιλούν απταίστως τα Πορτογαλικά αλλά και τουλάχιστον άλλη μια γλώσσα. Μετά από σχετική εκπαίδευση και εξετάσεις, προσλαμβάνονται από πιστοποιημένες ενώσεις μεταναστών, οι οποίοι λαμβάνουν επιχορηγήσεις από το ACIDI. Οι πιστοποιημένες ενώσεις εμπλέκονται στην κατάρτιση της μεταναστευτικής πολιτικής, τις μεταναστευτικές νομικές διαδικασίες και τις εκάστοτε συμβουλευτικές επιτροπές. Επίσης, οι μεσολαβητές παίζουν κρίσιμο ρόλο ως παράγοντες κοινωνικής ενσωμάτωσης. Καθώς τα μέλη τους είναι και οι ίδιοι μετανάστες κατοικώντας συνήθως σε περιοχές μεταναστών, διαδίδουν πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μεταναστών ακόμα και εκτός της υπηρεσίας μιας στάσης, επικοινωνώντας με άτομα και περιοχές που η δημόσια διοίκηση σε καμία περίπτωση δεν θα έφτανε αν παρέμενε στατική στην έδρα της.
Περιφέρεια North Rhine – Westphalia: Πρόγραμμα “Socially Integrative City”: υποστήριξη της αναζωογόνησης των αστικών περιοχών
Από το 1999 και μετά, η κυβέρνηση της North Rhine Westphalia ανέπτυξε μια σειρά ολοκληρωμένων υποστηρικτικών πολιτικών για 80 περιπτώσεις προγραμμάτων αστικής αναζωογόνησης περιοχών της δικαιοδοσίας της μέσω της εκπόνησης ολοκληρωμένων σχεδίων δράσης. Ένα Ολοκληρωμένο Τοπικό Σχέδιο Δράσης δύναται να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο θα προωθηθεί η αναγέννηση και ανάπτυξη μιας περιοχής. Η προσέγγιση αυτή δύναται να αποκεντρωθεί με συγκεκριμένες αρμοδιότητες για κάθε διοικητικό επίπεδο. Ενδεικτικά:
■ Τα Τοπικά Σχέδια Δράσης εφαρμόζονται σε επίπεδο ενοτήτων-γειτονιών.
■ Στο σύνολό τους 55 Δήμοι είναι υπεύθυνοι για την προετοιμασία και εφαρμογή του Τοπικού Σχεδίου Δράσης, για την κατάθεση υποψηφιοτήτων χρηματοδότησης και για τη διασφάλιση της εναρμόνισης του προγράμματος της εκάστοτε ενότητας με τις ανάγκες της αστικής περιοχής, συνολικά.
■ Οι τοπικές διοικήσεις (περιφερειακές διοικητικές μονάδες της Περιφέρειας) παρέχουν συμβουλευτική ενίσχυση στους δήμους σε θέματα χρηματοδοτήσεων και έγκρισης δαπανών.
■ Το Υπουργείο Αστικής Ανάπτυξης οργανώνει και ελέγχει την εκτέλεση του προγράμματος και αντίστοιχα το αξιολογεί.
■ Η Ε.Ε. παρέχει χρηματοδότηση, μέσω των επιχειρησιακών προγραμμάτων του ΕΚΤ και του ΕΤΠΑ.
Επιπλέον, μαζί με τα ιδρύματα και τις οργανώσεις κοινωνικής ωφέλειας και άλλους σχετικούς φορείς εμπλέκονται και εταιρείες ακινήτων.
Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις, δημιουργήθηκαν ομάδες ολοκληρωμένης διαχείρισης των χωρικών ενοτήτων. Μερικές από αυτές λειτουργούν ως τμήμα της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ άλλες ενεργούν μέσω εξωτερικών φορέων ή τοπικών οργανώσεων, δημιουργούμενων από τοπικές πρωτοβουλίες. Τα γραφεία των ομάδων αυτών παρέχουν μια ευρεία γκάμα υπηρεσιών, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: η ενίσχυση της δικτύωσης, η προώθηση της εικόνας της περιοχής αναφοράς, η υποστήριξη των διαδικασιών διαπραγμάτευσης, η δημιουργία δομών επικοινωνίας, η πληροφόρηση του τοπικού πληθυσμού και της διοίκησης, η διοργάνωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων, η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, η διαμόρφωση δικτύων επικοινωνίας μεταξύ των επιπέδων λήψης αποφάσεων και η ωρίμανση έργων. Οι γειτονιές συνεργάζονται με μια ευρεία γκάμα φορέων, με μεγάλη έμφαση να δίνεται στη συμμετοχή των πολιτών. Τα συμπεράσματα που εξάγονται μέσω του διαλόγου, χρησιμοποιούνται για την καλύτερη κατανόηση των απόψεων όλων των πλευρών και την εξεύρεση συγκεκριμένων λύσεων με υψηλό βαθμό δεκτικότητας από την τοπική κοινωνία. Ένα συγχρηματοδοτούμενο ταμείο, με συμμετοχές των € 5,00 ευρώ ανά κάτοικο, χρηματοδοτεί δράσεις μικρής κλίμακας. Οι δράσεις αυτές παρουσιάζουν άμεσα αποτελέσματα και μπορεί να περιλαμβάνουν τη φύτευση δένδρων σε σχολικές αυλές καθώς επίσης τη διοργάνωση σχολικών εκδρομών για παιδιά, οι οικογένειες των οποίων δεν μπορούν να τις υποστηρίξουν οικονομικά. Στην προσπάθεια προώθησης της εκπαίδευσης και της ανταλλαγής ιδεών έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο δήμων, οι οποίοι εμπλέκονται στο πρόγραμμα αστικής αναζωογόνησης, και οι οποίοι συναντούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα με την υποστήριξη της διοίκησης της Περιφέρειας.
Ενισχύοντας την κοινωνική επιχειρηματικότητα σε περιφερειακό επίπεδο: Yorkshire Key Fund και Κέντρο Υποστήριξης Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (SESC)
Το Yorkshire Key Fund δημιουργήθηκε την περίοδο 2000-2006 από το πρόγραμμα του ΕΤΠΑ για το νότιο Yorkshire. Μέσω αυτού, χρηματοδοτήθηκαν κοινωνικές επιχειρήσεις και επιχειρηματίες. Σήμερα, μια δεκαετία μετά, το Ταμείο καλύπτει όλο το Yorkshire, ενώ επίσης διαχειρίζεται τη χρη- ματοδότηση μιας ευρείας γκάμας κοινωνικών επενδύσεων σε τέσσερεις γειτονικές περιφέρειες και περιφερειακές ενότητες (North West, Cumbria, North East και North Midlands). Με την υποστήριξη £3 εκ. από το ΕΤΠΑ, η συνολική χρηματοδότηση ανήλθε στα £6εκ. Το Start and Grow Fund καλύπτει μικρά start-up κοινωνικής επιχειρηματικότητας με μέγιστο όριο δανεισμού €25.000 και επιδότηση μεταξύ € 2.000,00 και € 5.000,00. Περιλαμβάνεται 1%, ως κόστος διαχείρισης, ενώ το επιτόκιο δανεισμού ορίζεται στο 6,5%. Τα δάνεια είναι με μέγιστη διάρκεια πέντε ετών.
Το Grow and Prosper Fund καλύπτει νέες και υφιστάμενες κοινωνικές επιχειρήσεις με δανεισμό μεταξύ € 5.000,00 και € 50.000,00. Για ήδη υφιστάμενες κοινωνικές επιχειρήσεις, το μέγιστο όριο δανεισμού μπορεί να ανέρχεται σε € 150.000,00. Για παράδειγμα, συγκεκριμένο επενδυτικό “fund” περιουσιακών στοιχείων έδωσε τη δυνατότητα σε κοινότητες να συγκεντρώσουν πόρους για την αγορά δημόσιας περιουσίας, όπως εγκαταλελειμμένων σχολικών κτιρίων ή κτιρίων υγείας. Επίσης, οι κοινωνικές επιχειρήσεις στο Yorkshire επωφελούνται από το Κέντρο Υποστήριξης Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας(SESC),το οποίο παρέχει συμπληρωματική μη-χρηματοδοτική υποστήριξη, σχετικά με τον επιχειρησιακό σχεδιασμό και τη στρατηγική ανάπτυξή τους, την ανάπτυξη της αγοράς τους, τη διενέργεια διαγωνισμών, καθώς επίσης και με το μάρκετινγκ τους. Το Κέντρο βοηθά τις κοινωνικές επιχειρήσεις να καταστούν οικονομικά βιώσιμες και να παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας.
Χρησιμοποιώντας τις δημόσιες συμβάσεις με καινοτόμο τρόπο Η περίπτωση της πόλης Νάντη (Γαλλία)
Η πόλη της Νάντης της βορειοδυτικής Γαλλίας είναι γνωστή εδώ και 15 χρόνια ως πρωτοπόρος στην εφαρμογή κοινωνικών κριτηρίων για την ανάθεση των δημόσιων συμβάσεων με στόχο την προσφορά θέσεων εργασίας χαμηλών προσόντων σε μακροχρόνια ανέργους. Η πόλη είναι μεσαίου μεγέθους με πληθυσμό 285.000 κατοίκων. Διέθετε δυναμική παραδοσιακή θαλάσσια παραγωγή, που όμως σήμερα βρίσκεται σε ύφεση. Κατά το έτος 2006, η Γαλλία αναθεώρησε τους όρους των δημόσιων συμβάσεων θέτοντας την προϋπόθεση ότι τμήμα του εκάστοτε έργου θα πρέπει να υλοποιείται από εργαζόμενους που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ένταξης στην αγορά εργασίας. Η διοίκηση της μητρόπολης της Νάντης καθώς και οι γειτονικές περιαστικές διοικήσεις (Chantenay, Vannes, Doulon, και Malakoff) αναθέτουν πλέον συμβάσεις, βάσει αυτής της προϋπόθεσης. Οι εργαζόμενοι παρέχουν τις υπηρεσίες τους ως βοηθοί κτίστες, ξυλουργοί, ελαιοχρωματιστές, οικοδόμοι, συντηρητές πρασίνου, υδραυλικοί, εργάτες μετάλλου και καθαριστές. Επίσης, ενθαρρύνεται η ανάπτυξη δομών υποστήριξης των ατόμων αυτών.
Η «Entreprise d’insertion» καταρτίζει και προετοιμάζει τους συμμετέχοντες, έτσι ώστε να καλύψουν θέσεις εργασίας του ιδιωτικού τομέα. Μόνο το 2008:
■ 183 συμβάσεις περιλάμβαναν κοινωνικά κριτήρια,
■ 483 δικαιούχοι μπόρεσαν να εργαστούν, από τους οποίους 8% ήταν νέοι, 27% ήταν μακροχρό- νια άνεργοι, 13% λάμβαναν επίδομα ανεργίας και 8% είχαν κάποιο είδος αναπηρίας,
■ προσφέρθηκαν 345.000 ώρες εργασίας (που ισοδυναμούν σε περίπου 200 θέσεις εργασίας πλή- ρους απασχόλησης), ενώ προσφέρθηκαν άλλες 92.000 επιπλέον ώρες εργασίας για ΑΜΕΑ, από τις οποίες επωφελήθηκαν 266 εργαζόμενοι,
■ μέσω των προσπαθειών αυτών, κινητοποιήθηκαν 133 επιχειρήσεις, εκ των οποίων οι 39 αναλαμ- βάνουν δημόσια έργα και οι 66 κατασκευαστικά έργα,
■ 75% των δικαιούχων βοηθήθηκαν από κάποια τοπική εταιρεία που ανέλαβε την ένταξή τους στην αγορά εργασίας (μέσω κάποιου είδους κατάρτισης). Το παράδειγμα της Νάντης φανερώνει πως οι συμβάσεις δημοσίων έργων μπορούν να προσφέρουν διπλό όφελος: ολοκλήρωση της απαιτούμενης εργασίας ταυτόχρονα με τη δημιουργία θέσεων εργασίας για άτομα αποκλεισμένα από την αγορά εργασίας.
Χώρα των Βάσκων: Κοινωνική Καινοτομία σε συνδυασμό με την περιφερειακή στρατηγική καινοτομίας
Η περίπτωση της Χώρας των Βάσκων φανερώνει πως μια περιοχή μπορεί να χρησιμοποιήσει μια ευρεία γκάμα προσεγγίσεων στην προσπάθειά της να πετύχει υψηλό βαθμό κοινωνικής καινοτομίας. Όταν αυτή συνδυαστεί με την «παραδοσιακή» τεχνολογική καινοτομία, μπορεί να οδηγήσει στην επίλυση ζητημάτων τομέων όπως η υγεία, οι μεταφορές και η υποστήριξη των ηλικιωμένων. Η προώθηση της κοινωνικής καινοτομίας προϋποθέτει σαφείς πολιτικές, καθώς επίσης και θεσμική υποστήριξη.
Η Innobasque αποτελεί μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, η οποία δημιουργήθηκε το 2007, με σκοπό την καθοδήγηση και προώθηση της καινοτομίας. Λειτουργεί με τη μορφή του συνεταιρισμού περιφερειακής καινοτομίας. Το Διοικητικό της Συμβούλιο αποτελείται από 57 φορείς της περιοχής. Μεταξύ αυτών, βρίσκονται οι Πρυτάνεις τριών Πανεπιστημίων, ο Διευθύνων Σύμβουλος του συνεταιριστικού ομίλου Mondragon, εκπρόσωποι τριών Υπουργείων, καθώς επίσης και ανώτερα στελέχη κορυφαίων επιχειρήσεων της περιοχής. Η Innobasque δραστηριοποιείται στο επίπεδο δημιουργίας πολιτικών τεχνολογικής καινοτομίας, αλλά ταυτόχρονα κοινοποιεί, μέσω workshops, τρόπους προώθησης κοινωνικών αλλαγών. Ο ΟΟΣΑ περιέγραψε την Innobasque ως κυρίαρχο φορέα κοινωνικής καινοτομίας και ενίσχυσης της συνεργατικής δράσης και κοινής έρευνας των πολιτικών εκείνων που δύναται να υποστηρίξουν τη σύσταση νέων κοινωνικών επιχειρήσεων (επιχειρήσεων επαγγελματικής ένταξης ανέργων).
Μεταξύ των επιτυχιών της παραπάνω σύμπραξης ιδιωτικού και δημόσιου τομέα περιλαμβάνονται:
■ Η προώθηση της δια βίου μάθησης, μέσω της συμμετοχικής διαδικασίας των πολιτών
■ Κοινωνικές συμβάσεις στέγασης. Συμμετοχικές διαδικασίες δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, οι οποίες ορίζουν την πολιτική στέγασης σε επίπεδο 15ετίας
■ City XXI. Καθορισμός του τρόπου ανάπτυξης της σύγχρονης πόλης του 21ου αιώνα (αρχές πολεοδομίας και βιωσιμότητας)
■ Κοινωνική πρόνοια ηλικιωμένων ατόμων και παροχή υπηρεσιών στο σπίτι (εξασφάλιση υψηλής ποιότητας υπηρεσιών και ποιότητας ζωής)
■ Κοινωνικές συμβάσεις μετανάστευσης, εμπλέκοντας όλους τους σχετικούς φορείς με σκοπό την προώθηση της αρμονικής συμβίωσης.
Για περισσότερες λεπτομέρειες μπορείτε να ανατρέξετε στο παρακάτω link:
