O Κοινωνικός Αποκλεισμός στο Σχολικό Περιβάλλον

Ο κοινωνικός αποκλεισμός μπορεί να λάβει πολλές μορφές, με τα παιδιά να αναφέρουν μια σειρά από εμπειρίες όπως να αποκλείονται εσκεμμένα από μια ομάδα συμμαθητών τους, μέχρι να διαδίδονται φήμες γι ‘αυτά, να αποκαλούνται με διάφορα ονόματα και να τους προκαλείται σκόπιμα αίσθημα ντροπής ή/και αμηχανίας. Με οποιαδήποτε έννοια, ο κοινωνικός αποκλεισμός ουσιαστικά συνεπάγεται έλλειψη συνεκτικότητας και συμμετοχής από μια ομάδα συνομήλικων. Αυστραλιανή έρευνα δείχνει ότι περίπου 1 στα 6 παιδιά αναφέρουν βίωμα κοινωνικού αποκλεισμού, ωστόσο, αυτό το ποσοστό μπορεί να υπό-εκτιμά τους πραγματικούς δείκτες επιπολασμού, δεδομένων των δυσκολιών στην μέτρηση του κοινωνικού αποκλεισμού που συχνά είναι υπόρρητος ή κρυφός (Edith Cowan University, 2009).

Ποιον επηρεάζει;

Ενώ το ανήκειν και η συνεκτικότητα με τους συνομηλίκους είναι σημαντικά σε οποιαδήποτε ηλικία, είναι ιδιαίτερα σημαντικά κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Έρευνα υποδεικνύει ότι οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην απόρριψη από τους συνομηλίκους τους και ως ηλικιακή ομάδα, μπορεί να εμφανίσουν τις πλέον σημαντικές επιδράσεις στην ψυχική τους υγεία, όπως είναι η κατάθλιψη και το άγχος ως απόκριση στην απόρριψη από τους συνομηλίκους. Η εφηβεία είναι συνήθως μια περίοδος αυξημένης ανεξαρτησίας από τους γονείς και την οικογένεια και αυξημένης εξάρτησης από την ομάδα των συνομηλίκων. Οι ταυτότητες αναπτύσσονται σε σχέση με τις ομάδες των συνομηλίκων και οι διαφορές των ομάδων μπορεί να γίνουν ιδιαίτερα εμφανείς. Η δυσκολία για τους εφήβους είναι ότι οι κανόνες εντός και εκτός των ομάδων είναι “ρευστοί” και ως εκ τούτου, η διατήρηση των σχέσεων με τους συνομηλίκους μπορεί να καταστεί περίπλοκη.  (Leets & Wolf, 2005).

Μελέτες αναφορικά με το νευρολογικό προφίλ των παιδιών δείχνουν ότι οι περιοχές του εγκεφάλου τους που σχετίζονται με το συναίσθημα (όπως ο Πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου) ενεργοποιούνται περισσότερο ως απόκριση στην απόρριψη από συνομηλίκους με βάση την ηλικία, με μεγαλύτερη ενεργοποίηση κατά την εφηβεία. Αντίθετα, οι έφηβοι δείχνουν σημαντικά μικρότερη ενεργοποίηση στις περιοχές του εγκεφάλου που ρυθμίζουν το συναίσθημα,  όπως στον Πλαγιοκοιλιακό προμετωπιαίο φλοιό ως απόκριση στην απόρριψη από συνομηλίκους σε σύγκριση με μικρότερα παιδιά (Bolling, Pitskel, Deen, Crowley, Mayes & Pelphrey, 2011). Αυτό το μοναδικό νευρολογικό προφίλ για τους εφήβους δείχνει ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός σε αυτή την ηλικία μπορεί να είναι ιδιαίτερα οδυνηρός και μπορεί να οδηγήσει τους εφήβους σε σημαντικές δυσκολίες διαχείρισής του.

Οι επιπτώσεις του κοινωνικού αποκλεισμού

Η έρευνα δείχνει ότι η σωματική, συναισθηματική και ψυχική υγεία των παιδιών που απειλούνται με κοινωνικό αποκλεισμό, μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο.  Για παράδειγμα, η μειωμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, μειωμένη ποιότητα ύπνου, μειωμένη ικανότητα για ηρεμία σε στιγμές κινδύνου, μειωμένη αυτοεκτίμηση, αισθήματα άγχους, κατάθλιψης και επιθετικότητας,  έχουν όλα παρατηρηθεί σε παιδιά που αποκλείστηκαν από μια ομάδα συνομιλίκων (DeWall, Deckman, Pond & Bonser, 2011). Έτσι, μιλώντας με το παιδί από νεαρή ηλικία για την ένταξη των άλλων, τα συναισθήματα που προκύπτουν από τον αποκλεισμό και για τις στρατηγικές για τη διαχείριση του κοινωνικού αποκλεισμού αποτελούν σημαντικά βήματα.

References: 

1. Leets, L. & Wolf, S. (2005). Adolescent rules for social exclusion: when is it fair to exclude someone else? Journal of Moral Education, 34 (3), 343-362.

2. Killen, M. (2007). Children’s Social and Moral Reasoning About Exclusion. Current Directions in Psychological Science, 6 (1), 32-36.

3. Bolling, D., Pitskel N., Deen, B., Crowley, M., Mayes, L. & Pelphrey, K. (2011). Development of neural systems for processing social exclusion from childhood to adolescence. Developmental Science, 14 (6), 1431-1444.

4. DeWall, C., Deckman, T., Pond, R. & Bonser, I. (2011) Belongingness as a Core Personality Trait: How Social Exclusion Influences Social Functioning and Personality Expression. Journal of Personality, 79 (6), 979-1012.

5. Edith Cowan University (2009). Australian Covert Bullying Prevalence Study, CHPRC http://deewr.gov.au/bullying-research-projects

Απόδοση: Τομπέα Ελένη

childpsychologist.com.au

socialpolicy.gr